Vísir - 15.02.1957, Blaðsíða 6

VlSIR
Föstudaginn 15, febrúar 1957
D A G B L A Ð
Ritstjóri: Hersteinn Pálsson.
Auglýsingastjóri: Kristján Jónsson.
Skrifstofur: Ingólfsstræti 3.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 3. Sími 1660 (fimm línur)
Útgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Lausasala 1 króna.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Móðurmáls-
l
jxíttur
Hvej er mí þekkingm ?
Til skamms tima þóttust
kommúnistar vita manna
bezt, hveimig íslendingar
. ættu að hegða sér í land-
i halgismólinu, til þess að
tryggja landsmönnum sem
stærsta landhclgi. í hópi
í kommúnista vissu hir.svegar
1 fáir meira um það mál en sá
) maður, sem síðar hefur kom-
! izt í sæti sjávarútvegsmála-
i ráðherra. Ilann var sérstak-
ur sérfræðingur kcmmún-
' ista í þessu efni. og hans ráð
voru ú þessa leið: íslend-
] ingar þurfa engan að spyrja,
i hvernig þeir cigi að hegða
sér í þessu rnáli, því að stærð
landhelginna er þeirra
einkamál. Þeir þurfa ekki að
hafa neinn semagang í fram-
kvæmdurn á því svi'i, því að
þeir eiga að iáta til skarar
skríða án r.afar og stíga
skrefið til fulls, en ekki í
litlum áföngum. Maðurinn,
, sem bjó yfir allri þekkingu
í þessu efni, er nú orðinn
rjávarútvegsmálaráðherra.
En tímarnir breytast og menn-
irnir með. Framsóknar-
mönnum tókst ekki að
ná meiri hluta með hinum
aðilanum í h’æðslubanda-
laginu, svo að leitað var á
náðir kommúnista, sem
margir framsóknarmenn
höfðu samt tajið varga í
séum árum saman. En öll
fyrri ummæli um skaðræði-
starfsemi þeirra voru dæmd
dauð og ómerk þegar kom-
múnistar voru komnir í
,,lykilaðstöðuna“ — þeir
höfðu það í' hendi sér að
koma þeim manni í ráð-
herrastól, sem hafði orðið að
sitja á hörðum bekk í 14 ár.
Og kommúnisfar vildu efla
þessa stjórn, sem þeir kom-
ust í, svo að þeir lögðu til
sína „beztu“ menn, þegar
tveir ráðherrastólar voru í
boði.
Annar ráðherrann var sérfræð
ingurinn í landhelgismálun-
um, og menn máttu að sjálf-
sögðu búast við því, að nú
yrði landhelgin víkkuð vel
á einni nóttu. Maðurinn var
búinn að segia, hvað ætti að
gera og hvernig ætti að fara
að því. En þegar málið var
í fyrsta skipti rætt opinber-
lega á þingi, kom í ljós, að
sérfræðingurinn ætlaði ekki
að beita sérþekkingu sinni
að þessu leyri. Ilann hafði
misst sérfræðivitið og ætl-
aði að fara rólega — rétt
eins og íhaldið.
En hann og aðrii’ gerðu sér
grein fyrir því, að með þrssu
hafði hann brugðizt þeim,
sem höfðu tveyst sérfræði
hans, og nú voru góð ráð
dýr. En kommúnistar fundu
ráðið fljótlega: Við köllum
saman ráðstefnu og látum
hana leggja á ráðin —-
spvrjum, hvað bún hafi fram
að færa. Það er ekki hægt að
ætlast til þess, að hann Lúð-
vík viti allt um þetta!! Og
nú er ráðstefnan komin
saman, og menn eru fárnir
hún segi Lúðvík að gera.
þeir geti sagt Lúðvík að gera.
Þjóðviljinn gefur hónum eink-
unnina í gær — en hséðir
hann ómaklega(?) um leiff:
„Fáum er betur treystandi til
að tryggja : örugga . sókn í
landhelgismálinu og farsæla
lausn þess en einmitt hann.“
Þegar Lúðvík Jósepsson varð
sjávarútve-gsmálaráðherra
hafði hann í hendi sér að
framkvæma stóryrðin frá
því að hann var*í stjórnar-
andstöðu. Hvers vegna er
„sókn“ ekki hafin? Hvar er
öll þekkingin, sem L. J. þótt-
ist búa yfir fyrir fáeinum
mánuðum? Hvers vegna
beitir hann henni ekki til að
stækka lanöhelgina?
Útvarpsfyrirlesari komst svo
að orði í vetur: Það urðu þeirr-a
aldurtilar ... Er þetta rétt mál?
Svar: Aldurtili merkir eigin-
lega takmark aldursins (lífsins)
þ. e. dauðinn, og hefir orðið !
eiginlega verið notað í skáld- :
skap. Tili merkir takmark, skylt
forsetningunni til og þýzka orð-
inu Ziel (takmark). Kemur það
eingöngu fyrir í samsetning-
um, aldurtili, ót’ili (mein, mik-
ill fjöldi, afar erfitt verk) og
er eintöluorð, þ. e. befur alls
ekki verið til í fleirtölu og ber
eigi að nota það þannig, og er
þá sama hvort orðið vísar til
eintölu eða fleirtölu, aldurtili
hansl ald'Á'tiili þeirra. Gildh’ V~c:
, ._ • , v , kynnuin þioðannnar, og eru nu
hið sama um það og t. d. orðið ’
.. . hitt vil ek vita,
hvé Vafþrúðnis
salakynni séa.
(Vafþrúðnismál).
Hér er auðsjáanlega gert ráð
fyrir rúmgóðum húsakosti,
mörgum sölum, og er því að
sjálfsögðu eðlilegra, að salur sé
notað í fleirtölu, sala- eða þá
aðeins stofn orðsins sal-, ekki
eintalan salar-.
Blöndalsorðabók hefur bæði
orðin salkynni og salakynni
(ekki salarkynni) og telur hvort
tveggja aðeins notað í skáld-
skap. En á síðari árum virðist
þetta orð hafa komizt inn í dag-
legt mál með bættum húsa-
dauði. Það var þeirra aldurtili
— á þvi að segja á sama hátt
og sagt er: Það var þeirra
öauði (ekki það voru þeirra
dauðar).
. . . þar sem í snjónum bræðra
beið
beisklegur aldurtili.
(Jón Helgason: Áfangar).
Annars verður þess nokkuð
vart nú, að notuð séu í fleir-
tölu orð, sem hingaö til hafa að-
orðin að salarkynnum, af hverju
sem sú breyting orðsins stafar.
Er sú mynd orðsins óeðlileg
samkvæmt framanskráðu, og
ætti að forðast hana, en segja
og rita .salakynni eða salkynni,
sbr. húsakynni.
E.H. F.
40.0C0 aívmniíieys-
tngjar í Flnniandi.
eins verið til í eintölu. Þannig! yfirvöldin í Finnlandi hafa
sagði annar útvarpsfyrirlesán taiSVerðar áhvggjur af atvinnu-
fynr nokkru: Þeir voru hjálp- óstandinu í landhui.
arþuifar. Iljálparþurfi er ó-^ um þag þji 40.000 menn eru
beygjanlegt lýsingaioið og er n£ gkráðir atvinnulausir og er
því ávallt eins, hvort heldur það meira en að jafnaði um
það á við eintölu eða fleirtölu: þetta leyti árs. Verst er ástandið
Hann er hjálparþurfi; þeir eru
lijálparþurfi.
í Uleáborgarléni, þar sem marg-
! ir skógarhöggsmenn eru at-
Einnig hef ég séð á prenti orð- j vinnulausir.
ið félagsskapir. Félagsskapur
er eintöluorð á sama hátt og
asnaskapur (enginn segir asna-
skapir). Margs konar félags-
skapur er því rétt mál, ekki fé-
lagsskapir. Einnig' lief ég séð
órðið keppnir á prenti, og er
hið sama að segja um það, ekki
má nota það í fleirtölu. Keppni
er óbeygjanlegt orð. Rangt er
að segja: Félagið hefur liáð Búnaðarmálaféfags íslands og
þrjár íþróttakeppnir, og verður fjallar um fóðurjurtir og eru
að orða slíka setningu á annan höfundar þess Gísli Kristjáns- j
hátt, t. d. félagið hefur lceppt son ritstjóri og Ingólfur Davíðs
þrisvar, ; son grasafræðingur.
í forspjalli segir, að sam-
Fræðslurit B.l.
iFofturJurtir 24.
rit 195«.
Komið er út 24. fræðslurit
Sjcsvúfpsundirbúmngur.
Þá hef ég orðið þess var, að
orðið árangur sé notað í fleir-
tölu, árangrar, og er það einnig
skakkt. Ekki má segja: Þessir
árangrar náðust á mótinu, —
heldur: Þessi árangur náðist á
mótinu (í hinum ýmsu íþrótta-
greinum). Árangur er eintölu-
orð.
kvæmt ákvörðun Búnaðarfélags
íslands og í samráði við fræðslu
málastjóra hafi verið ákveðið
að gefa ritling þennan út með
litmyndum. Hefur prentun
þeirra tekist vel og er frágang-
ur ritsins að öllu hinn prýði-
legasti. Svo var í upphafi ráð
Frá því heíur verið skýrt, að
útvarpsráð hafi tekið um
það ákvörðun á fundi sínum
fyrri hluta vikunnar að
þafinn skyldi þegar undir-
búningur á sjónvarpi hér
á landi, athugað, hversu
mikið slik starfsemi muni
kosta, bæði að því er vélar
og ýmis tæki snertir, svo og
undirbúningur dagskrár fyi>
ir sjónvarp. Einnig var frá
því skýrt, að ef hentugt
þætti aff hef ja slíka starfsem.i
hér með tilliti til lcostnaðjr
-X>g annárs ætti að vera unnt
að hefjast handa eftir tvö til
þrjú ár, gengi allt að óskum.
Reynsla þjóðanna er mjög
misjöfn, hvað rekstur sjón-
varps snertir og áhrif af því
á áhorfendur, gamla og unga.
En eins og í mörgum öðrum
efnuin á það hér við, að
veldur hver á heldúr. Ef ís-
lendingar ráðast í aff efna til
sjónvarps, verða þeir að læra 1
af reynslu annarrar einnig ;
að því er það efni snertir, .
• sem sjónvarpað verður. Þaö {
er i rauninui meira virði en
kostnaðarhliff. og annað/ sem
fyrir gert, að hann skyldi snið-
Hvort er réttara að segja og inn þannig, að bændur gætu
rita salakynni eða salark.vnni? hagnýtt sér hann sem handbók,
Svar: Réttara er að segja og og einnig mætti nota hann sem
rita salakynni. Orðið kemur námsbók í héraðs- og gagn-
víða fyrir í fornum skáldskap fræðaskólum. Var Búnaðar-
og er ýmist ritað salkynni eða fræðslunni falið að vinna að út-
1 tilefni f bréfköflum þeim,
sem birtir voru í Bergmáli í gær,
skal getið hér nokkurra atriða,
sem liklegt má telja, að ýmsir
sem likt hugsa og bréfritari, hafi
gaman af, að rifjað sé upp, eit
í þessum atriðum er nokkur
fróðleikur, sem of mörgttm mun
| gleymdur:
Fánaáiyktun 1906.
j Það var í oktober 1906, sem
ályktun var gerð um fánann á
fundi í stúdentafélaginu í
i Reykjavík, og segir m. a. í álykt-
uninni:
! Kaupfáni íslands skaJ vera
blár feldur óklofiim nieð livítum
krossi o. s. frv. — Ennfremur:
' Þjóðfáni Islands skal vera eins
og kaupfáninn nema klofinn að
framan.
i „Fána þessum skal stúdenta-
félagið leitast við að afla fylgis
þjóðarinnar."
I Fánanefnd félagsins voru faln-
ar framkvæmdir, — I fánanefnd-
inni voru: Benedikt Svejnsson,
Bjarni Jónsson frá Vogi, Guð-
mundur Finnbogason, Magnús
Einarsson og Matthías Þórðar-
i
son.
Fáuahvöt og fleira.
Gefinn var út bæklingur, Fána-
málið, en í honum eru, auk
skemmtilegs og fróðiegs foi
mála, ræður sem þeir fluttu
við fánahvöt stúdentafélagsins í
Reykjavik 29.. nóvember 1906,
Bjarni Jónsson frá Vogi og Guð-
mundur Finnbogason. og þar er
og kvæði, „sem Einar Benedikts-
son hafði orkt um fánann“,
ályktunin og loks áskorun til
landsmanna.
„Blátt og' hvítt cru þjóðlitiir
vorir“, segir Guðmundtir Finn
bogason í ræðu sinni, „þeir litir,
sem þjóð vor hefur tekið sér
stöku ástfóstri við.“
Áður hefur hann rakið þetta
nokkuð og segir m. a.:
Fálki og haukur.
„Það er einkennilegt, að liiátt
og livítt eru þeir litir, sem finn:
ast á öllum þeim íslenzku
skjaldarmerkjum, er menn vita
með vissu hvernig verið hafi.
1450 fékk Torfi hirðstjóri Arason
skjaldarmerki, er var hvítabjörn
í blám feldi, og hálfur hvitabjörri
á hjálminum“ o. s. frv. -— Sagt
er, að Loftur riki Guttormsson á
Möðruvöllum (d. 1436> hafi boriö
livita fálka í blám feldi, og getur
verið að það merki sé komið af
merki Hauks lögmanns Eriends
sonar (d. 1334). Hann bar luuik
í innsigli sínu.
Um Magnús Jónsson prúða
(d. 1591) var svo sem kunnugt
er þessi vísa kveðin:
Færði hann í feldi blá
fálkann hvíta skildi á;
hver mann af því hugsa má
hans muni ekki ættin smá.
Hann var kominn af Lofti
rika.
Tillaga um þjóðfána kom fram
á Alþingi 18S8 ög verður að því
vikið síðar.
salakynni, aldrei salarkynni.
Mjök er auðkennt
þeim er til Óðins koma
salkynni at séa,
sköptum er rann rept,
skjöldum er salr þakiðr,
brynjum um bekki stráat.
Grímnismál 9).
; gáfunni, en fræðslumálaskrif-
stofan tilnefndi Ingólf Davíðs-
son til þess að sníða ritinu stakk
sem námsbók.
í ritlingnum, sem er 56 bls.,
eru svart-hvítar myndir, auk
litmyndanna.
Fullyrða má, að hér hafi
þarfaverk verið unnið, og að
ritlingurinn muni koma að
tæknina sjálfa snertir. Ár- miklu gagni, bæði sem hand-
angurinn af sendingunum bók og námsbók, eins og til-
en það, sem dæma verður gangurinn er.
sKka stofnun á. , Þá er einnig komið út 25.
fræðsluritið sem fjalar uru
hirðingu vélanna. Samið hafu
Haraldur Árnason og júlíus J.
Daníelsson. Ritlingurinn ér að
nokkru þýddur og endursagður,
en aðhæfður íslenzkum skilyrð-
um. Vafalaust hinn þarfastí
bæklingur, því að meðferð véla
er mjög ábótavant, og orsakar,
miklar vinhutafir, og’ að vélar.
endast miklu skemur en ella,
myndi. Skýringarmyndir eru
niargar.