Vísir - 01.04.1957, Blaðsíða 7

Mánudaginn 1. apríl 1957
VÍSIR
Hugleiðingar um
kvikmyndir.
Fyrir nokkrum dögum lagði
ég leið mína i Bæjarbíó í Hafn-
arfirði til þess að sjá hina nýju
kvikmynd Gilitrutt, sem þeir
Ásgeir Long og Valgarð Run-
ólfsson hafa gert. Ég hefi gert
mér nokkurt far um að fylgjast
með þeim íslenzku kvikmynd-
um, sem sýndar eru hér í kvik-
myndahúsunum af og til. Það
er ekki ófróðlegt að vita hversu
áhugamönnum okkar tekst á
þessu sviði, því allt eru þetta
áhugamenn sem ekki njóta
styTks eða framlags neinna opin-
berra aðila, og verða eingöngu
að treysta á mátt sinn og megin
3 þessu efni.
Allir vita hve kvikmyndir hafa
feiknmikið aðdráttarafl á nú-
tímafólk sem ekki er að furða,
því fyrir utan það, að vera oft-
ast gott skemmtiefni og dægra-
dvöl, er mikinn fróðleik að finna
I kvikmyndum eins og t. d.
fréttamyndum sem oft berast
svo að segja samtímis til allra
endimarka hnattar vors, og
fræða okkur um atburði sem
gerast úti í hinum stóra heimi.
Því skyldum við Islendingar
ekki geta orðið hlutgengir aðilar
á þessu sviði. Við erum gömul
menningarþjóð (í það minnsta
heyrum við stundum á það
minnst). Enginn efi er á því, að
þjóðar eðli okkar býr yfir mörg-
um og miklum listrænum hæfi-
leikum. Öll listtúlkun hér á
'iandi, er svo að segja á bernsku
skeiði. Listeðli okkar sagði fljótt
til sín, þegar hagur okkar batn-
aði og rýmra varð um efnahag
og aðrar aðstæður enda margir
listamenn okkar efnilegir.
Öll vitum við hvaða hörmung-
ar þjóð okkar varð að þola, á
liðnum öldum. Ekki þykir mér
ólíklegt, að þeir einstaklingar
sem áttu sér hugsjónaheima og
gáfur, hafi verið færari til að
standast eldraunina, fremur en
hinir, sem aðeins hugsuðu um
munn og maga. Hafa þrengingar
okkar, orðið þannig ávinningur.
hafa svo að segja vinsað hismið
frá kjarnanum.
Það er ekki bara köld skyn-
semi, sem hefir lyft því ..Grettis-
taki“ sem íslenzka þjóðin hefir
ivft hin síðari ár. Á bak við býr
íegurðarþráin og skáldeðli Is-
lendingsins sem þráir að sjá
Jandið elskaða rísa úr öskustó
auðmýkingá og niðurlægingu
liðinna alda. Öllum ber saman
um það, að landiö okkar sé
íögru og stórbrotnu lanslagi,
auka gildi hverrar kvikmyndar,
að flétta inn i efni myndanna
,,fögru og stórbrotnu landslagi,
láta atburði gerast þar sem nátt-
úrufegurð nýtur sín. Það væri
góð landlagskynning.
Við eigum dýrmætan fjársjóð
3 bókmenntum okkar. Því ekki
og það sem verra er, að gamall
velgerðarmaður minn hefir
neyðst til þess að stimpla mig
ósannindamann opinberlega og
fæ ég engum heiðarlegum vörn-
um við komið, en afsaka mig1
aðeins með lítilsháttar oftrú á I
' manneskjumar, sem ekki mun'
þó skifta miklu máli um afstöðu
mína til þeirra i framtíðinni.
Og að lokum bið ég minn
gamla kunningja, Pétur Sigurðs-
.son, að afsaka frumhlaup mitt.
K. J.
að taka Islendingasögur til kvik-
myndunar, og ávaxta okkar
þjóðararf á þennan hátt. Ég
get ekki betur séð, en þarna
biði gullin tækifæri fyrir unga
og framsækna menn, tækifæri,
sem búa yfir ótakmörkuðum
möguleikum, ef hyggilega er af
stað farið, og hæfir menn veld-
ust til þess. Við höfum hin siðari
ár komið ýmsu í verk, sqm
mörgum útlendingum finnst
ganga kraftaverki næst, þegar
litið er á það, hvað þjóðin er
fámenn og efnahagurinn oft
þröngur. Gætum við ekki bætt
við okkur einu afreki á sviði
kvikmyndunar?
Nú nýlega, var þess getið í
blöðum, að Ameríkumenn
hyggðust senda kvikmyndaleið-
angur til Noregs, til þess að gera
myndir eftir sögum frá víkinga-
öld. Óneitanlega hefði verið
skemmtilegra að Islendingar
hefðu átt írumkvæði að því, að
íornsögurnar yrðu teknar til
kvikmyndunar, þar sem þær eru
frá okkur runnar og í okkar
eign.
Tilefni þessa greinakorns, var
að gera að umtalsefni hina nýju
kvikmynd Gilitrutt sem bætzt
hefur í hóp mynda þeirra er
áður voru gei’ðar. ,,En hugurinn
reikar viða" þvi myndin gefur
tilefni tii mai'gskonar hugleið-
inga. Er þá fyrst að nefna, að
mér finnst þeir félagar hafi gert
rétt, er þeir völdu efni úr þjóð-
sögu. Við eigum gnægð af ævin-
týrum og þjóðsögum, sem er til-
valið efni í kvikmyndir fyrir
börn. 1 þessu sambandi minnist
ég þess, að núna nýlega var ég
að athuga auglýsingar kvik-
myndahúsanna. Á annari hverri
auglýsingu voru menn með
skammbyssur á lofti tilbúnar að
beita vopninu að andstæðingi, (
sínum. Nöfnin á þessum mynd-
um voru eitthvað á þessa leið: |
„Skjóttu fyrst“ „Konumorðingj- (
ar og annað þvíumlíkt. Þetta er
bað efni sem margir kvikmynda-
framleiðendur hafa mikið dálæti,
á. Þetta er svo „borið á borð“,
fyrir unglinga jafnt og fullorðið ^
fólk. Glæpir eru fordæmdir, en
hver er kominn til að segja, i
hvaða áhrií svona geta haft.
Gætir lítiis samræmis í þeim
siðgæðiskenningum sem góður
maour á ao lifa eftir. og þeirri,
mér liggur við að segja skipu-,
lðgðu kennslu i . glæpum sem
svona myndir einatt eru. Myndu (
ekki myndir eftirþjóðsögum og ,
ævintýrum vera hollari dægra- (
dvöl fyrir æskuna en svona (
myndir. Það er undarleg tilhög- (
un að gera glæpahneigð vesælla
manna að eftirsóttu sýningar- ^
efni. Er ekki böl mannkynsins ^
nóg, þó ekki sé verið að hampa
lægstu hvötum þess framan í
óþroskaðar sálír, og túlka þær
stundum eins og hetjudáðir.
Á meðan ég horfði á Gilitrutt-
i Bæjarbíó, var ég að hugsa um
það, að kvikmyndir muni vera
þessum ungu mönnum mjög
hugleikið viðfangsefni. Til þess
að ætla sér að gera mynd, sem
tekur fullan sýningartíma, þarf
mikið hugrekki, töluverða fjár-
muni, en fyrst og fremst feikna-
lega vinnu. Allt mun þetta vera
unnið í íristundavinnu efíir að
öðru dagsverki er lokið. Það sem
fyrst vekur athygli við sýningu
þessa, er það hvað möguleikar
kvikmyndavélarinnar eru vel hag
nýttir, virtist sem Ásgeir Long
(en hann sér um hina tækni-
legu hlið verksins) viti til
fullnustu hvað hægt er að gera
með góða kvikmyndavél, þegar
henni er stjórnað af hugkvæmni
og nægilegri þekkingu. Trúi ég
varla öðru, en mörgum hafi
komið á óvart barnamyndin
„Tunglið, tunglið taktu migs'1,
sem sýnd var á undan Gilitrutt.
Það er mjög spennandi að fylgj-
ast með íerðalagi Nonna litla
til tunglsins, og sá ég að börnin
skemmtu sér hið bezta, enda
gerist þarna margt óvænt.
Umsagnir blaðanna hafa verið
flestar á þá lund, að myndin
sé full langdregin. Fyrir mína
parta hefi ég ekki viljað missa
af neinu atriði myndarinnar.
Sagan af Gilitrutt er ekki löng
en hún býr yfir mörgum mögu-
leikum, og það sem óbeinlínis
felst í sögunni er ekki veiga-
minna sem efni í kvikmynd, en
það, sem sagt er skýrum orðum.
Til dæmis fannst mér ekki hægt
að gera kvikmynd eftir þessari
sögu, nema ýtarlega sé farið út
i það atriði sögunnar, hvað það
er, sem hin lata húsfreyja óskar
sér, og hvað draumar hennar
snúast um. Það er ekki ósenni-
legt að þeir hafi verið eitthvað i
líkingu við það, sem þeir eru |
látnir vera í myndinni. I
Mér gæti dottið í hug að bókin
sem húsfreyja les öllum stund-
um, sé einmitt „Þúsund og ein
nótt“, og húsfreyju. muni finn-
ast nokkur munur á lífskjörun-
um, að betra mur.di nú vera að
eiga heima i höll súður í Bagdad,
eða hýrast í moldarbæ norður við
íshaf, þar sem helztu verkefni
voru að staga í sokka bóndans,
(sem hún reyndar gerði ekki)
og svo að vinna ullina, sem hún
hreinlega gafst upp við. Ég
minnist á þetta, vegna þess, að
sum blöðin hafa látið orð falla
um, áð draumur húsfreyju
kljúfi efnið að nokkru. Einmitt
þetta atriði myndarinnar eykur
gildi hennar að miklum mun,
að mínu áliti, enda framleiðend-
urnir lagt við það mikla rækt
og vandað til þess á allan hátt.
Um leik þeirra þremenning-
anna Ágústu, Mörtu og Valgarðs
er það að segja, að mér finnst
hann góður, oft ágætur, þó þau
séu byrjendur í leiklistinni.
Sumir kvikmyndaframleiðendur
eru farnir að hallast að því, að
láta algjörlega óæft fólk „leika“
í kvikmyndum. Þetta hefur gef-
ist vel t. d. á ítaliu. Mér leikur
nokkur forvitni á að vita, hvort
þeir félagar muni hugsa til
framleiðslu á fleiri myndum. Ég
tel, að hér sé vel af stað farið,
og myndin muni njóta vinsælda,
enda heyri ég ságt að aðgöngu-
miðar að Gilitrutt gangi upp á
stuttum tima, en hún er nú sýnd
í Hafnarfirði og Keflavík.
Mun í ráði að myndin komi
innan skams í eitthvert af kvik-
myndahúsum bæjarins.
Gestur.
Dorothy Disney:
Leyndu mér fyrir Þjóð-
verjunt.
Sn&^ræði hermannsins og
hirf jiíýði kon^nnEr.
í lok stríðsins hitti eg ungan
bandarískan fallhlífarhermann
við hádegisverð í Englandi. —
Hann var grannvaxinn eins og
margir fallhlífarmenn eru, eri
herðibreiður og hressilegúr.
Þótt hann væri aðeins rúm-
lega tvítugur hafði hann mörg
heiðursmerkjabönd á öðrum
brjóstvasanum. Eg spurði hann
um þrekvirki hans eða hetju-
dáðir. Hann var allfeiminn i
upphafi. En ekki leið á löngu
þar til við töluðum saman full-
um fetum. — Þá sagði hann
mér sögu sína:
Tuttugu og tveim klukku-
stundum áður en innrásin í
Frakkland hófst, var hópur
valinna fallhlífarhermanna lát-
inn svífa til jarðar yfir Nor-
mandie. Þessi ungi Bandaríkja-
maður var einn þeirra. Hann
var óheppinn, og lenti mörgum
kílómetrum frá hinum áveðna
stað. Hann fann ekki eitt ein-
asta af kennimerkjum þeim,
sem hann hafði fengið lýsingu
á. Hann sá engan af félögum
sínum.
Ehm síns liís.
Hann blés í lögregluflautu og
hugðist safna mönnum saman
eins og ráð var f-yrir gert. Hann
hlustaði eftir þvi, hvort honum
yæri svarað í sömu mynt.
Hann beið nokkrar mínútur.
Þá blés hann aftur. Ekkert svar.
Nú var honum ljóst, að ráða-
gerðin var misheppnuð. Hann
var einn. Aleinn í landi, sem ó-
vinir höfðu hertekið. Hann vissi
að honum var nauðsynlegt að
fara þegar í felur. Hann hafði
lent rétt hjá múr í fögrum, vel-
hirtum ávaxtagai’ði. í grárri
morgunskímunni gat hann
greint lítinn bóndabæ, sem stóð
í garðinum. Rautt húsþakið sást
uppi yfir trjánum. Hann vissi
ekki hvorum íbúar hússins voru
hlynntir. En hann komst
ekki hjá því að láta slteika að
sköpuðu. Hann hljóp til hússins
og æfði sig á frönskum setn-
ingurn er hann hafði lært til
þess að nota, ef hann kæmist í
vandræð’i.
Felustaður heimill.
Hann barði að dyrum. Kona
um þrítugt kom til dyra. Hún
var ekki fríð og brosti lítið eitt.
Augun voru róleg og vingjarn-
leg, sagði fallhlifarhermaður-
inn. Hún hafði staðið í eldhús-
inu og búið til morgunverð á
stórri eldavél. sem kynnt var
með trjáviði. Maðurinn hennar
og þrjú lítil börn sátu áð morg-
unverði. Yngsta barnið sat á
háum stól og starði forviða á
ókunna manninn.
„Eg er bandarískur fallhlíf-
arhermaður," sagoi ungi mað-
urinn. „Víljið þið fela mig?“
„Já, auðvitað,“ svaraði
franska konan og togaði í hann
inn í eldhúsið.
„Fljótur! Við verð'Um að flýta
okkur,“ sagði eiginmaður kon-
unnar. Hann ýtti Bandaríkja-
manninum í stóran skáp, er stóð
við hliS eldavélarinnar og lok-
aði dyrunum.
| Að fáum mínútum liðnum
. komu Þjóðverjar — sex SS-
, menn. Þeir höfðu séð fallhlífina
svífa til jarðar og vissu að þetta
i var eina h úsið í grenndinni.
Þeir rannsökuðu húsið og
fundu fallhlífarhermanninn
innan skamms, Drógu Þjóðverj-
arnir hann út úr skápnum.
| Franski bóndinn, sem ekki
hafði annað gert af sér en fela
fallhlífarhermanninn v.ar
( dæmdur. Hann fékk ekki leyfi
j til þess að kveðja konuna. Hann
(reyndi að kalla til hennar á
: meðan hann var dreginn út úr
eldhúsinu. En einn SS-mann-
anna sló hann á munninn svo
ekki skildist hvað hann var að'
segja. Þjcðverjarnir stilltu
bóndanum upp í garðinum og
skutu hann. Konan barmaði séi
' og börnin hágrétu.
Undankoma vonlaus.
SS-mennirnir vissu hvernig
fara skyldi með Frakka, sem
leyndu óvinum. En auðséð vat
að þeir voru ósammála um það.
hvað gera ætti við fangann. Að
lokum kom þeim saman um að
loka hann inni í útihúsi í bráð-
ina.
Það var lítill gluggi á útihúsi
þessu. Skógur var rétt við hús-
ið. F allhlif arhermanninum
tókst að stroða sér út um glugg-
ann og þjóta út í skóginn. Þjórí-
verjarnir höfðu heyrt til hans
og eltu hann. Þeir skutu á
hlaupunum. Engin kúla hittí
fangann. En nú virtist síðast'a
vonin um undankomu brostin.
Iiann var kominn inn í skóg-
inn. Hann var gisinn og næst-
um því .enginn kjarrgróður.
Hann heyrði að óvínirnir voru
allsstaðar umhverfis hann.
Þeir höfðu dreift sér og leituðu
hans með skipulögðu fyrir-
komulagi. Þeir hrópuðu hvor
til annars. Raddirnar kváðu við
úr öllum áttum. Það var ein-
ungis um mínútur að ræða þar
til þeir klófestu hann. Honum
gat ekki oi'ðið undankomu
auðið.
Jú. Hann hafði einn mögu-
leika. Hann beit á jaxlinn og
ákvað að freista gæfunnar.
Hann sneri við og hljóp til
baka. Hálfboginn þaut hann frá
tré til trés. Hann komst út úr
skóginum, hljóp fram hjá úti-
húsinu, yfir garðinn, en þar lá
lík bóndans enn, og heim að
húsinu. Hann drap á eldhús-
dyrnar.
Konan opnaði dyrnar þeg-
ar í stað.. Hún var náföl, og'
augun grátbólgin. Augnablik
stóðu þau þögul. Konan leit
ekki þangað er lík bóndans ló.
Hún hafði ekki þorað að hreyfa
það. Hún horfði í augu unga
Bandaríkjamannsins, sem or-
sakað hafði dauða eiginmanns
hennar og gert börnin föður-
laus.
Hjálpað í annað sinn.
Hann mælti: „Viljið þér fela
mig?“
„Já, flýttu þér.“
Hún ýtti honum inn í skáp-
inn. í þrjá sólarhringa leynd.'
hún honum þar. Hann lá í
skápnum daginn sem bóndinn
var jarðaður.
Áð þrem dögum liðmin;
tóku bandamcnn þann hluta