Vísir - 29.04.1957, Blaðsíða 4

4
I»að lig’gur óvenjidega þykkur
doðrant á skri|borð» Pábí Hall-
grímssonar, sýslnmanns á Sel-
fossi.
Af gömlum vana, en ef til vill
af lítilli kurteisi, fer ég að hand-
fjalla þessa stóru bók og kemst
nú að þvi, að titill hennar er
óvenjulega langur og minnir á
fornar venjur i þeim efnum, en
hann er á þessa leið: „Skýrsla
til dómsmálaráðuneytisins, frá
nefnd, sera ráðuneytiö skipaði
lúnn 4. scpt. 1956, til þess að
rannsaka ástiuulið i fangeþiis-
málum hér á Iandi, .sérstaklega
á vinnuliælinu á Litla-Hrauni, og
gera tijlögur til úrbóta.“ Bókin
er í hálfú Vísis-broti, fjölrituð.
Keflavik---------Kvía-
hryggja. . . .
Er ég í'enni þumalfingrinum
eftir. blaðsíðui’öndunum, næ. ég
nokkrum sundurlausum orðum,
sem þó mætti segja mér að væri
visst sgmhengi á milli: Hegn-
ingarhúsið, fangageymsla, Hafn-
arfjöi’ður, Keflavík, Kvia-
bryggja.---------Hér staldra ég
örlítið við, og vei’ður það til þess
að mér dettur i hug Cató.gamli,
sem endaði allar sínar ræður í
senatinu í Rómaborg á þessa
leið: „Auk þess legg ég til, að
Kartagoborg verði jöfnuð við
,iörðu.“ En fyrst og fi’emst virð-
ist nafnið Litla-Hi’aun hér áber-
andi og víst er um það, í bök
þessari kennir margra grasa.
Ég renni augunum, einnig af
gömlum vana, yfir eitt hundrað-
og nítugustu og síðustu síðu
bókarinnai’ og les siðustu setn-
inguna oft yfir. Hún festist mér
í minni og er á þessa leið:
„Þegar undiri’itaður kvaddi einn
af yfirmönnum dönsku fangels-
istjórnarinnar, hr. Hye Knudsen,
sagði hann vio mig að skilnaði:
„Fyrir nokkru heimsótti ég
fangelsi í Bandarikjunum. Eink-
um var fangelsið i San Fi’ansis-
kó til fyriiTnyndar. >ar eru að
jafnaði yfir 5000 fangar, en
„Sella“ í kjallara, bar sem
órólegir íungar erti geymdlr til
bráðabirgóa . Steinsteypt rúm,
barð og stóll.
samt hefui' fangelsisstjórninni
þar tekist að koma > mörgum
ungum afbrotamönnum aftur á
rétta bi'aut. Hjá ykkur í fámenn-
inu á fslandi, þar sem persónu-
leg viðkynning skápast við
hvern fanga, ætti að vei'a bai’na-
leikur að gera þá flesta að nýt-
um mönnum."
Glæparlt fyrir almeanuig?
Hér er sannarlega um athyglis-
verð orð að í'æða, og það hlýtur
að vera góð bók, sem enclar á
þessum orðum og fastlega má
vœnta þess, að þetta „glæparit"
vlsm
Mámxdaginn 29. apríl 1$>57
eigi erindi til almenniqgs. Það
liggur því bejnt við að snúa sér
til Páls sýslumanns og; biðja
hann um viðtal fyrir „Vísi" í
tilefni þessa nýútkomna glæpa-
rits“.
En sýslumaður tekur þvi ei'-
indi fálega. Bókin er hvorki til
sýnis né sölu. Hún er ávöxtur
nefndarstai’fa þeirra Páls. sýslu-
manns, Gunnlaugs Þórðai’sonar
og Vilhjálms Jónssonar, og í'áðu-
neytið skipaði þá sem sagt 4sept.
s.l. til að rannsaka þessi mál og
gera tillögur i þeim. Nefndin ili
hefur lokið störfum og skýrslan
er send dómsmálaráðuneytinu
og þangað vísar nefndin viðv.
öllum upplýsingum. M. ö. o., al-
gert afsvar um viðtal í tilefni
reisa betrunarhús og vinnuhæli,
þar sem skilyrði þykja góð, til
að fangar og slæpingjar, sem
ekki vilja vinna fyrir sér eða
sínum, geti stundað holla og
gagniega vinnu.“
Er niður eftir kemur, og ég
geng um hælið og hlýði á upp-
lýsingar og frásögn Magnúsar
forstjóra, held ég að það fiögri
einna fyrst að mér, hvernig í
ósköpunum hafi eiginlega verið
gjörlegt að starfi'ækja þarna
hegningarhús og betrunarheim-
fyrir afbrotamenn, og ég
undrast stórlega, að nokkur
maður skuli hafa fengizt til
fangavörzlunnar. Húsið sjálft
virðist í alla staði óhentugt til
fangavörzlu. Niðui'grafinn kjall-
\
Þar er nú eitt mesta kiíabú
iandsins með 55
skýrslunnar og líklega er hér að
framan sagt of mikið í þeim eín-
um.
Fangi leikur laúsum
liala.
Við spjölluðum síðan stundar-
korn um Litla-Hraun. Sýslumað-
urinn segist algerlega vera á
móti ábyi'gðarlausum yfirborðs-
fréttum frá þeim stað og mér
skilst, að honum finnist blöðin
ekki skyggnast djúpt í fangelsis-
málin, þegar þau birti fréttir úr
þeim stofnunum. Ég held mig
við sama heygarðshoi’nið og
spyr sýslumann, hvort það sé
rétt, að í vetur hafi verið tekinn
úr umferð, hér á Selfossi, stolin
bifreið úr Reykjavík, en við stýr-
ið setið maður, sem átti að vera
undir lás og slá í hegningar-
húsinu í Reykjavík.
„Að vísu“, segir sýslumaður,
„er það rétt, en í sambandi við
fréttaflutning af slikum atvik-
um mundi fangavörðum þykja
sanngjarnt, að litið væi’i til ótrú-
lega ófullkominna stai’fsskilyrða
þeirra.“
Það kemur mér á óvart nokki u
síðar, er sýslumaður gefur mér
kost á samfylgd niður á Litla-
Hraun. Þar sé í raun og veru
margt að sjá, en gagnger breyt-
ing og endurbót fer nú fram á
hælinu. Ennfremur megi íræð-
ast um starfsemina hjá Magnúsi
Féturssyni, forstjóra vinnuhælis-
ins. — Tek ég þessu boði með
þökkum og ræð þegar einhvern
ágætasta blaðaljósmyndara aust-
an fjalls, Ingimar Sigursson í
Fagrahvammi, sem ekur okkur
niður eftir.
Stutt lög og luggóð'.
Vinnuhælið á Litla-Hi'auni var
sett á stofn nokkru fyrir 1930.
Lögin um það eru frá 7. marz
1928. Þau munu vera einhver
styztu lögin í Lagasafni Islands,
en þó líklega meðal hinna merk-
ari. Eru þau á þessa leið:
„Landsstjórnhxni skal heimilt að
verja af rikisfé allt að 100 þús.
krónum til að undirbúa og láta
arinn og t. d. nauðsynlegt fi'á-
refmsli útilokað, nerna á mjög
írumstæðan hátt. Og svo trónar
byggingin margar hæðir upp í
loítið. Enda var stórhýsið að i
Litla-Hrauni byggt í allt öðrum
tilgangi en að gegna hlutverki
fangahúss.
„Tinians tönn“ lueð
nðstoð.
Ég ympra á því við Magnús, að
það hafi eitthvað staðið um það
í blöðunum, að til stæði að
skipta um skrár á Litla-Hi'auni.
Magnús segir, að hér hafi allt
verið komið í þá dæmalausu
niðurniðslu, að raunar hafi hæl-
ið vei'ið oi’ðið óstarfhæft af þeim
sökum. Mjög lítil viðgerð hefur
farið fi’am hér, siðaix það tók
til starfa — eða á annan aldar-
fjói’ðung. Svo hefur nú ekki
tímans tönn verið hér ein að
verki, Þótt hvöss kumxi að vera
á stun.iunx. hefur hún oi’ðið að
njóta óyenjulegrár aðstoðar
ýmissa \ istmanna, til þess að fá
áoi’kað bví, sem „áunnist" liefur
í þeirn efxxum á Litla-Hi’auni.
Sýnii’ Magnús okkur merki þess
°g veigxa ég mér við að nefna
einstök dæmi, þar sem hér hafa
vissulega í mörgum tilfellum
verið hinar lægstu mannlegu
hvatir að verki.
Það var í nóvember í haust, j
sem hælið var rýmt föngum, til1
þess að viðgei’ð og endurbót gæti
hafist. Þá var hafist handa, og j
hér hefur þegar mikið stai'f
verið unnið og virðist vera
gengið all rækilega til verks.
30 einmennnigsklefar.
Endurbæturnar eru fyrst og
fremst fólgnar í því, að gagnger
viðgerð fer fram á öllu húsinu.
Að viðgerð lokinni verða hér 30
íangaklefar á tveimur hæðum
hússhis, allt einbýlisklefar. Þá
fer fram mikil bi'eyting á mat-
sal fangahússins, sem er, auk
eldhússins, í kjallax’a, en mjög
heíur verið fundið að því, hve
matsalui'inn væri þröngur og lítt
hæíur til að gegna hlutverki
sinu. Þá eru í kjallai’anum, i út-
byggingu, byggðir 4 klefar, sem
smiðii'nh' nefna „sellur“, og þótti
oklvxu’ aðkomumönnum hér vera
heldur óhugnanlegar vistarver-
ur. Allt steypt í hólf og gólf,
rúnxið, borðið og stpMinn og
gluggakytx'an uppi við loft.
Magnús telur þessar vistarverur
engu að síður nauðsynlegar.
Koxni það fyrir, að meðal fang-
anna séu menn, sem ekki séu í
húsum hæfir og raski ró og
svefnfriði samfanga sinna, séu
þeir eklci einangraðir. Geti því
vei'ið nauðsynlegt að grípa til
þessara einangrunarklefa, en
það mun ekki verða gert nema
nauðsyn krefji, og ekki nema
stuttan tíma í einu. Ekki fer hjá
því, að manni renni til rifja
ógæfa þeirra manna, sem þarna
verða geymdir af illri nauðsyn.
.Táriu-imlar fyrir gluggunx.
Þá er verið að setja jái'iihurðir
með sérstökum öryggislokum, !
fyrir alla fangaklefa og með
járngrindum mun verða hægt
að loka einstökum hlutum hælis-
ins, ef þess gerist þörf og
í-eynslan sýnir, að þetta getur
verið æskilegt til að halda uppi
reglu. Járnrimlarnir, sem áður
voru innan á gluggakörmunum,
eru nú endurnýjaðir, en komið
iyrir utan glugga og mun sú
ráðstöfun vera talinn öruggari.
Ýmsar aðrar endurbætur eru
gei'ðar á vinnuhælinu, og þrátt
fýrir allan öi’yggisútbúnaðinn,
sem hér liefur verið lýst að
framai), og venjulegum „utan-
garðsmanni" mun finnast æði
kakh’analegur, dylst ekki að hæl-
ið muni fá vistlegri svip að
viðgerð lokinni. Klefarnir eru
flestir sæmilega rúmgóðir, mið-
að við allar aðstæður, gluggar
stórii’, og skUdist mér á forstjór-
anum, að það íæri nokkuð eftir
föngunum sjálfum, umgengni
og framkomu, i hve ríkiim mæli
öryggisútbúnaðurinn yi’ði notað-

Gömul skipsklukka ixangir við'
dyr varðstjórans. A hana er
letrað „Giovaiini Guinti“.
Hriitgir hún fangaxxa tjl vinnu,
til matar og til hvíldar og hef-
ur því miklu hlutverki að
gegna á Litla-Hrauni.
ur og er það í’aunar skiljanlegt
og skýiranleg.t á stað sem þess-
um.
n
55 gripir í fjósi.
Á Litla-Hrauni er rekinn mik-
ill búskapur og hefur hann feng-
ið á sig fyrii’niyndarsnið í tið
núverandi forstjóra. Við göng-
urn með Magnúsi í nýreist íjósið,
sem rúmar um 50 kýr og þanxa
og í gamla fjósinu við hliðina
eru 55 gripjr., sem aUii’. eiga að
lifa. Mun þetta því vera eitt af
stæi’stu kúabúum landsins. Öll
umgengni er til fyiirmyndar.
Ber allur „heimilisbragur“ hér
Magnúsi gott vitni. Hann er
gamall búfræðingur, var læri-
sveinn Halldórs heitins Vil-
hjálmssonai’, Að Ilvanneyrar-
námi loknu dvakli hann ú fyrir-
myndai’búi í Danmörku, var
„Kongelig landbrugselev“ á
Fjóni, að því liann segir okkur
nú.
Er við dveljura i góðu yfii’læti
i hinu vistlegá forstjóraheiniili á
Litla-Hi’auni, ' og njótum þar
ósvikinnar íslenzki’ar gestrisní
þeiri’a hjóna, ber margt á góma
viðvíkjandi hæiinu og rekstri
þess. Það dylst vai’jt, að Magnús
gerir sér vel ljóst, að þvi fylgir
mikil ábyrgð að Etjórna jxessu
'hæli og virðist hann hafa rika
sanxúð með þeim rnönRum. sem
þarna lenda fyrir ill örlög, e£
svo mætti að oi’ði komast. Ég
vík að því, að stundum sé um
það rætt að föngum á Litla-
Hrauni líði of vel. Segir þá Páll
sýslumaður aUiygiisverða setn-
ingu: — „Þjóðfélagið hefur
einnig sínar skyldur. gagnvart
afbrotamönnum11, segir hann og
mætti þetta verða þeira til íhug-
unar, sem kunna að iesa þessar
linui’.
Öld bruggara cr
liðin.
Minnist ég þess nú, að endur
fyrir löngu kynntist ég nokkrum
föngum frá vinnuliælimx, sem
unnu sumartíma að Laugai’V'atni
og virtust þetta mestu meinleys-
ismenn. „Já, það var r.ú i tíff
landabruggai’anna", segir Magn-
: ús. „Þá sátu liér margir ágætis
karlar, en hú er öldin önnur.“
I Mér skilst á þcim forráða-
I mönnum hælisins,- að ekki sé
hægt að loka augunum fyrir því,
I að á siðari árum sé að myndast
Vinnuhælið og nokkuð af útihúsunum. (Myndiniar tók Ingimar stétt afbrotamanna, hirðuminní
Sigurðsson). j Framh. á 9. síðu, <