Vísir - 04.10.1957, Blaðsíða 3

Mörg hundruð stóðhrossa eru rekin j fir Örnólfsdalsá stóðréttardaginn við Litlu Þverá. Þann
dag er mikið líf í tuskunum allt frá morgni til kvölds, fyrst á heiðum frammi en síðar í og við
i rétt ina.
Stóði réttað í Þverárrétt.
Réttirnar eru hinar einu sönnu og
upprunalegu þjóðhátíðir
Islendinga.
■ ]>verárrétt á bréiðan blett I
byggð sem konungsríki.
Steypt og slétt er stuðlanett J
stórbyggingarlíki. '
I>að er síðasti sunnudagur í
september og i dag er stoðinu
réttað í Þverárrétt í Borgarfirði
— mestu rétt héraðsins bæði
af stóði og fólki.
Þverárré+t er ékki le. gra én
svo frá Rtykjavík að það er
hægt að fara í hana að morgni
og koma aftur suður að kvöldi,
ef maður verður þá ekki svo
heppinn að hella sig fullan og
— deyja.
Og nú beizluðum við gand-
inn — mótorvélina -— að sjálf-
sögðu, og þeystum allt hvað.af
tók norður til uppsveita Borg-
arfjarðar. Það var rétt um há-
degisbilið, sem við komum að
Þverárrétt, en stóðréttin hefst
þar venjulega ekki fyrr en
nokkru eftir hádegið, enda vor-
iim við á undan öllu stóði þang-
að. Og þar eð veður var bjart
og fagurt þótti okkur ráðlegast
að fara nokkuð á móti gangna-
mönnunum og fylgjast með
stóðrekstrinum til réttar. Það
er ævintýri fyrir sig. Við ókum
með skógarjaðrinum, heimund-
ir Helgafell, en snarbeygðum
þar tij suðvesturs, unz við kom-
um að Kjarvarará, Kjarará,
Örnólfsdalsá, Þverá, eða hvað
hún annars heitir. Þar sem
fyi'st er komið að ánni er vað
yfir hana og þar myndi stóðið
rekið yfir. En nú bólaði ekk-
ert á stóðinu handan árinnar,
svo við ákváðum að skreppa
Jengra inn nreð ánni að bænum
Öx'nólfsdal, efsta byggða bólinu
í Þverárhlíð. Þar nutum við mik
illar gestrisni húsr-áðenda á
meðan viö biðum eftir að sjá
stóðhjörðina koma innan dal-
inn. Og ekki höfðum við lengi
beðið unz við sáum fyrsta Iróp-
inn birtast sjónum okkar, koma
skokkandi niður með ánni og
brátt birtist svo aðalhjörðin.
hundruð stóðhi-ossa, sem komu
á hraðri ferð af öræfum ofax''
og stefndu til byggða.
Það' e. mikil sjón og fögur
að sjá stóra hjörð stóöhrossa,
ekki sízt þegar þau koma feit
og bústin af fjalli. I>að er eitt-
hvað villt i fasi þeirra og frjáls-
legt, einhver óbundin eðlis-
orka, svipmikil og fögur. Og
hjörðin rennur niður með hlíð-
inni handan árinnar, svo það er
t ekki til setunnar boðið ef við
' eigum að fylgjast með rekstr-
i inum til x-éttai'innar. Við þökk-
|tim því Örnólfsdælingum fyi'ir
góðan beina, setjumst upp í bif-
reiðina og höldum af stað. Við
(ltomum i tæka tíð að vaðinu á
ánni til þess að sjá stóðið rekið
yfir ána. En þar eru fleiri á-
horfendur heldur en við. Það
i er meðal annarra frú Helga
Fietz ljósmyndari frá ]>ýzka-
landi, en það var hún, sem stóð
að mvndabók Almenna bókafé-
i J
t lagsins um Island og tók sjálf
margar ágætar myndir i þá bók.
Nú var mér sagt, að liún væri
að vinna að nýrri bók um ís-
land og ætti lxún eingöngu að
fjalla um hesta. Og einmitt
;þai'na á bakka Þverár var hið
ákjósanlegasta tækifæri til að
Ijósmynda stóðhjörð vaða yf-
ir á.
Nú er stutt orðið til réttar-
innar og hrossin lesta sig eftir
götunni, þannig að til að sjá er
þetta eins og óralöng slanga,
sem hlyklijast áfram eftir öll-
um gþtubugðunum, allt frá
Þverá og niður að x'étt.
Innan skamms er stóðið kom-
ið til réttar og dráttur hefst.
Og stóðdráttur er stórkostlegt
fyrirbæri. Getur verið það að
minnsta lcosti. Þarna ganga um
rosknir bændur, sem hyggja ao
svipmóti hestakyns síns og
mörkum, ef þess er liostur. En
þeir leggja sig lítt í stórræði,
heldur láta þeir unglingunum
þau eftir. Og strax þegar vissa
er fengin fyrir eignarhaldi á
hverju stóðhróssinu er eklii
hætt við það fyrr en það er
komið í réttan dilk. Stundum
gengur það greiðlega fyrir sig,
það er. rekið með mestu liægð
og stillingu úr almenningnum
yfir í viðkomandi dillí og ekk-
j ert merkilegt skeður. En stund-
um er þetta öðruvísi og fer þá
eftir ýmsu. Stundum er það
verður að beita þau valdi. En
stundum er það líka ínönnun-
um að Icenna. Þeir eru ungir og
vilja sýna fræknleik sinn, fimi
og afl. Að minnsta kosti býr í
í þeim athafnaþrá, og áður en
nokkurn varir liafa þeir varpað
sér á háls ti'.vppisins og nú hefst
aðgangur, sem oft verður bæði
harður og langur og' á ýmsa
vegu um stund, enda þótt hon-
um lykti þó jafnan með sigri
mannsins.
Nú er það einu sinni svo, að
enginn einn maður ræður við
baldinn fola, jafnvel ekki fol-
ald ef það er stvggt og skap-
mikið. Það þarf fleiri til. Og
þessir ,,fleiri“ koma ævinlega
til hjálpar áður en einstakling-
urinn hefur beðið fullan ósig-
ur. En stór, sterk og stygg
tryppi láta ckki buga sig fyrr
en í fulla hnefana og það er
! gaman og stunduxn stórkostlegt
* að sjá þau átök, sjá frelsið frá
sumrinu brjótast fram i fnísi
og leiftui'snöggum hi'eyfingum,
blikandi augnai'áði og spennt-
um vöðvum. Það hleypur hring
eftir hring um almenninginn;
hristir þi'já eða fjói'a menn aft-
ur og aftur af sér, hleypur
nokkra stund fi'jálst innan um
hin stóðhrossin en er síðan grip
ið af mannahöndum á ný. Einn
eða tveir hanga í taglinu, aðrir
tveir í faxinu, og loks reynir
enn einn að grípa um snopp-
una eða að ná einhvei's konar
höfuðtaki, sem jafnan gerir illt
verra, því þá ærist skepnan
fyrst fyrir alvöru. Við bi-egður
i þessuin átökum, að skepnunni
vei'ður fótaskortur og steypist
?á öll hersingin niður í svaðið.
í þurru veði'i og eftir þurrka
gerir þetta ekki ýkja mikið’ til,
því þá er almenningurinn til-
tölulega þurr, en eftir undan-
gengnar í'igningar horfir þetta
allt öðru vísi við. Þá standa
svartir menn á fætur aftur þótt
þeir hafi verið hvítir, þegar þeir
duttu. Um leið bregður hæðni-
glampa fyrir í glettnisfullum
ungmeyjaaugum, sem fylgjast
með því sem fram fer utan frá
réttarveggnum.
Engir mannfundir né sam-
komur á íslandi hafa á sér jafn
sterkan, sérkennilegan og þjóð-
legan blæ sem réttir. Svipmót
þeirra helzt æ hið sama gegn-
um ár og aldir, hver sem breyt-
ing verður annars á menningu
og þjóðlífi, atvinnuháttum og
siðum. Réttii’nar, athafnir rétt-
1 armanna og gleði fólksins yfir
endui'heimt sauðfjár og stóðs
1 af fjalli er allt hið sama í dag
og það var fyrir mörgum öld-
um. Réttirnar ei'u einu mann-
( fundirnir á íslandi, sem sam-
bærilegir eru við þjóðhátíðir
erlendra þjóða, hátíðir, sem
standa á göinlum merg og eru
; þáttur úr lífi og athöfnum fólks
ins sjálfs. Við gerum 17. júní,
1. desember eða aðra tyllidaga
aldrei að þjóðhátíð í þessa orðs
eiginlegustu og fyllstu merk-
j ingu. Það eru réttirnar aftur
: á móti, og sá kaupstaðarbúi,
| sem ekki heíur komið í réttir,
I hann hefur misst af helgidómi,
sem sveitafólkinu er márgfalt
j dýrmætara en hin fegursta guðs
! þjónustu á stórhátíð.
Réttírnar á íslandi erxí það
sama og uppskeruhátíðirnar eru
vínekrubóndanum — og þó öJlu
meira, því uppskera bóndans á
íslandi á djúpar, sálrænar í'æt-
ur, rætur til ástar og vináttu
til dýranna, sem hafa alizt upp
á heimili hans og notið þar um-
hyggju í blíðu og stríðu. Það er
því ekki að ástæðulausu og eng-
in furða, þótt bóndinn og smali
hans sleppi fram af sér beizl-
inu örstutta stund að loknu rétt
arhaldi og rétti þá hvor öðrum
vasapelann, sem fram að þeim
tíma hefur verið að mestu ó-
snertur — en sett engu að síður
svip á rassvasa flestra réttar-
manna.
Það líður að kvöldi, senr. hníg
ur sól til viðar, í'éttai’haldi er
lokið og nú heyrist skvaldur,
hiátrar og söngur bæði innan
réttar og utan í'éttarveggja. —
Menn eru í uppskeruvímu árs-
ins. Afkomu bóndans er borgið
til jafnlengdar á næsta ári og
því skyldi hann ekki gleðjast,
vera sáttur við guð og menn
eina stutta kvöldstund og
syngja tilverunni lof og dýrð í
alsælu vímunnar. — Hvort
myndi ekki jafnvel Helgi Hjör-
var og Skeiðamenn fallast í
faðma ef þeir hittust í réttum.
En áður en varir kernur að
þeirri stund, að í'elca verður
stóðið heim áður en náttmyrkr-
ið skellur á. Dilkarnir tæmast
hver af öðrum, stóðhrossin taka
á sprett með i'eista makka, blakt
andi fax og frán augu. Hundgá
heyrist livaðanæva, en röskir
riddarar þeysa kringum stóðið
! Frh. á 9. síðu.
Hér sést sérkennandi atvik úr stóðrélt. Tveir menn liafa náð
taki á faxi hestsins og spyrna við fótum eftir getu, en ekkert
dugir því skjóni hleypur eftir ssr' áður eins og mennirnir séu hrossunum að kenna, þau eru
fis eitt. Þriðji maðurinn hangir i tr.glinu, en það dugir heldur
ekki til.
baldin og stygg og vilja ekki
fara óneydd inn í dilkinn. Þá
Þverárrétt í Borgarfirði cr ein af elztu og jafnframt stærstu
steinstéypuréttúm landsins. Hún var byggð árið 1911 og er því
bráðum hálfrar aldar gömul. Kostnaður við hana var 9 þús.
kr. auk sjálfboðavinnu við flutninga og annað, og var það
stórfé og mikið átak í þá daga. Þá má geta þess, og er í frá-
sögur færandi, að sami réttarstjórinn liefur verið í Þverárrétt
frá því er hún var byggð, cn það er bændahöfðinginn Davíö
Þorsteinsson á Arnbjarnarlæk, en hann varð áttræður fyrir
nokkrum dögum. Hann sést hér hægra megin á myndinni
innan um stóðið í almenningi Þverárréttar.
Föstudaginn 4. október 1957
VfSIR