Vísir - 08.11.1957, Side 3

Föstudaginn 8. nóvember 1957
VÍSIB
9
Sögustaðir á Þingvöllum.
að rökræða niðurstöður höfund-
ar um „uppbyggingu" hallans á
Lögbergshæðinni, en aðeins bent
á, að slíkt mannvirki hefur hlot-
ið að vera mjög umfangsmikið
á þess tíma mælikvarða, og vafa-
laust útheimt mikið árlegt við-
hald. En sennilega skortir heim-
ildir fyrir því, á hverjum hvildi
sú skylda, að sjá um framkvæmd
verksins, og leggja til þess vinnu
afl og annan kostnað. En það er
önnur saga, og verður ekki rædd
hér.
Mörg ár eru liðin síðan „Lög-
bergsplatan" var staðsett, en
ennþá verður þess ekki vart, að
neitt frekara eigi að gera til
minn ingar um forna frægð' stað-
arins. Ennþá sjást íslenzkir
fræðimenn staðnæmast hjá þess-
ari „plötu“ og þylja fræði sín
um helgidóminn, af áhuga og
mælsku, fyrir fróðleiksfúsum
útlendingum, sem horfa undr-
andi í allar áttir í leit að ein-
hverju virðulegu minnismerki
um atburði þessarar fróðlegu
sögu, sem verið er að segja
þeim. En þar er ekkert að sjá,
nema þessa lítt áberandi sem-
entsplötu, bera, berar hraun-
klappir, og yfir höfuð eyðilegt
og vanrækt umhverfi.
I. Minnismerki.
Fyrir allmörgum árum kom
fyrir atvik, sem ekki þótti í góðu
samræmi við marglofaða sögu-
frægð íslenzku þjóðarinnar. I>að
var búið að týua Lögbergi, hin-
um fonia fundarstað Alþingis á
í>ingvöllum. Þetta þóttu, að von-
um, ill tiðindi, og óneitanlega dá-
lítið auðmýkjandi fyrir þjóðar-
stolt sjálfrar sögúþjóðarinnar.
Við þessu var augljóslega aðeins
eitt að gera, en það var að
hefja leit að hinum týnda helgi-
dómi, og var svo gert. En þetta
var ekki svo auðvelt, sem ætla
Jnætti, því fleiri en einn staður
■þótti geta komið til greina, sem
bentugur fundarstaður fyrir
fjölmenna samkomu. Ýmsar á-
giskanir komu fram um það,
hver vera mundi hinn rétti, og
verður það ekki rakið hér.
Niðurstaða málsins varð sú,
að hraunklappir nokkrar á suð-
urbarmi Almannagjár, skyldu
teljast vera „Lögberg", lögsögu-
staður hins forna Alþingis. Og
til þess að það týndist nú ekki
aftur, var steypt ofurlítil fer-
köntuð sementsplata ofaná eina
hráunklöppina með igreyptu
orðinu „Lögberg", og með því
virðist hafa þótt nægilega full-
nægt minningu þessa fornhelga
staðar.
Ekki er því að léýná, að marg-
ir voru ekki allskostár samfærð-
ir um að staðurinn væri rétt
ákveðinn, einkum vegna þess,
hváð hann er raunverulega illa
hæfur til meiriháttar þinghalds, M
án víðtækra umbóta, vegna halla ? ,
í landslagi. En vafalaust mun
þessi ákvörðun um Lögberg hafa |
verið gerð að ráði færustu
manna á þessu sviði, og hefur
þróf. Matthías Þórðarson í bók
sinni. Þingvöllur, sem mun mega
teljast tæmandi heimiidarit um
skipulag Alþingis til forna -— og
sem hér verður stuðst við um
heimildir, fært sennileg rök fyrir
því, að finna megi leifar af þeim
umbótum á þessum stað, sem Strax á miðju vori eða jafnvel fyrr, byrja tízkufrumuðir að
nauðsynlegar voru til þess aö leggja höfuðið í bleyti til að finna heppilega lausn á vetrar-
gera hann fundarhæfan. j tízkunni. Hér sést n ynd af hatti sem enskur tízkr.kóngur heldur
Hér skal ekki út í það farið, fram að verði fyrirmynd að vetrarhöttum á komandi vetri.
Það má vel vera, að við Islend-
ingar séum orðnir svo tómlátir í
seinni tið um gömul hugðarefni,
vegna hraðvaxandi og vandráð-
inna viðfangsefna líðandi stund-
ar, að við látum okkur það engu
skifta, þó að ekkert sé gert til
þess að halda minningunni um
þennan sögufræga stað vakandi,
annað en að flytja dálítinn sagn-
fræðipistil hjá „Lögbergsplöt-
unni“ þegar útlendingar, sem á
að sýna sérstaka viðhöfn, eru
þar viðstaddir. En ég hefi góðar
heimildir fyrir því, að margir út-
lendir ferðamenn telja þetta
ekki fullnægjandi, en margir
þeirra koma hingað meðfram i
því skyni að skoða þennan sögu-
fræga stað, sem þeir hafa lesið
um í ferðamannabæklingum,
sem Islendingar hafa sjálfir
gefið út, og vakið sérstaka at-
hygli einmitt á þessum stað.
Ég hefi ferðast nokkur sumur
um þessar slóðir með útlendum
ferðamönnum, og varð þess þá
oft var, að þeim fannst skorta
á um viðeigandi minnismerki á
þessum fornfræga stað. Og
stundum var jafnvel spurt í góð-
látlegum ásökunartón, þegar
Lögbergsplatan var sýnd, eitt-
hvað á þessa leið: Er þetta allt
sem þið hafið gert til þess að
halda uppi minningu þessa helgi-
dóms ykkar, sem þið hafið loí-
sungið svo í ræðum ykkar og
ritum, að við vorum jafnvel
farnir að búast við að við yrðum
að taka af okkur skóna áður en
aðgangur væri leyfður að must-
arinu eða táknmynd þess, sem
við bjuggumst við að finna hér.
Við Islendingar höfum löngum
^ verið dálítið viðkvæmir fyrir
jskoðun útlendinga á okkui’, en
: ef til vill er þetta orðið breytt
| eins og flest önnur' lifsviðhorf
■ í umróti þessarar aldar. En hvort
I sem svo er eða ekki, þá er það
• naumast vansalaust að láta það
; dragast öllu lengur að gei’a eitt-
hvað til þess að eyða þeim ömur-
leik og vanrækslusvip, sem yfir
staðnum hvílir, jafnframt þvi,
sem við þó skoðum hann sem
þjóðarstolt íslendinga, sem við
getum verið hreyknir af að hafa
til sýnis fyrir útlendiiíga, og við
önnur hátiðleg tækifæri. En hvað
á þá að gera? Um það mundu
vafalaust koma fram margar
tillögur, ef eftir væri leitað, og
þar sem ég hefi vakið máls á
þessu efni, vil ég leyfa mér að
koma fram með eina slíka til-
lögu, og hér er hún.
Byggja þarf af hallan á Lög-
bergshæðinni að sunriari — og
ef til vill einnig gjáármegin að
einhverju leyti, eins óg ætla má
'að verið hafi í fornöld, til þéss
að fá þar nægilega stórari, halla-
lausan og hringlagaðán flöt uppi
á hæðinni, vestan við Lögbergs-
plötuna. í flötina þarf að bera
gróðurmold og rækta þar gras-
flöt —- til mála kæmi að hafa
skrautblómabeð i kring við jaðar
flatarins. Á miðjum fletinum
byggð Lögrétta í fornum stil, og
helst í fullri stærð ef við verður
komið, þar sem sýnd er sæta-
skipan, lögsögumannsrúm og
annað, sem skipulaginu tilheyrir.
Girðing flatarins átti að vera
þannig gerð, að hún gæti jafn-
framt verið vébönd lögréttunnar.
Jafnvel þó að færa megi nokk-
ur rök að því, að Lögrétta hafi
aldrei verið staðsett upp á Lög-
bergshæðinni, þá er minnismerki
um hana hvergi betur staðsett
en þar uppi. Lögrétta hefur allan
þann tima, sem Alþingi var háð
á Þingvöllum, verið meginmið-
stöð þinghaldsins, en Lögberg að
allega haft til.þess að birta þar
lög og aðra tilkynningar, ef til
vill vegna þess, að þaðan náði
mál í’æðumanna til fleiri áheyr-
Hverskonar manntegund voru
auðjöfrar Bandaríkjanna ?
1 oru þeiv ftoíVii' eða efelgförðíiM'-
tnoMMii þþíöeiM' sssteaiMS• P
Fyrir nokkru er komin út í
danskri þýðingu bók um hina
miklu auðjöfra Ameríku, sem
voru athafnasamastir á síðustu
öld og frani á þessa.
Eftir borgarastyrjöldina í
Bandaríkjunum og fram yfir
heimsstyrjöldina fyrri bar mik-
ið á þessum mönnum. Þeir not-
færðu sér hinar gífurlegu auð-
lindir landsins og breyttu þjóð
sinni sem aðallega var þjóð
bænda og’ handverksmanna, í
stærstu iðnaðarþjóð í heimi.
Höfundur bókarinnar (Stew-
art H. Holbrook) skyggnist
ekki mikið inn í það hvers vegna
þróunin varð þessi, sem fyrr
getur. En honum ver'ður mjög
starsýnt á siðgæði þessara
auðugir ævintýramenn, serii
svifust einkis og létu refsilög-
gjöfina varla hindra sig, eða
voru þeir, þegar á allt er litið,
mikilhæfir frumherjar og vel-
gerðarmenn lands síns, á þeim
tíma þegar mikilla átaka var
þörf?
Ríkið fjárhakls-
maður allra,
Höfundur lætur þess getið að
síðustu, að skemmtilegt sé að
hugsa til þess að nöfn þessara
manna sé nú tengd ýmsum
ítcfnunum, sem eru helgaðar
listum, bókmenntum og vísind-
um. Þykir honum líklegt að
Ameríkumenn muni síðar líta
með stolti yfir þetta tímabil,
skapaði skyndilega endurreisn
í landi þeirra, sem var þá svo
ungt.
Svipað mun yiðhorf manna
í Evrópu verða til sumra ríkis-
manna í löndum sinum, svo
scm til Nóbels í Svíþjóð og
sjcðs þess, er hann stofnsetti, j
til Jakobséns bruggará í Dan-
mörku og' Nuffields lávarðar á
Englandi.
En nú hefir það gei’zt bóðum
megin Atiantsháfsins. a'ð mis-
vitrar rikisstjóriur hafa tekið
að sér að liafá yfirvit á fjármál-
um og gerzt fjárhaldsmenn
allra. Þar með fylgir svo skatta-
áþjánin, sem alkunnug er. Mun
hún vafalaust koma í veg fyrir,
jað menn geti 1 framtí'ðinni af
jsjálfsdáðum varið fé sínu til
'þeirra þai’fa þjóðfélagsins, sem
þeir telja, að hyggilegar og
furðulegu manna. Voru þettaþegar hin furðulega framvinda æskilegar séu. Ríkin munu sjá
um dreifingu fjárins og mun.U
þá engir tindar standa upp úr
grárri flatneskjunni.
Hann var ávallt
góður við fátæklinga.
Þó að bókin sé ekki ætluð til
að vera sögulegt yfirlit, er
þarria auðugt myndasafn að
skoða, óvæntar upplýsingar og'
sérstaklega skemmtilegar og
kímilegar sögur. Er því bókin
reglulega skemmtileg aflestrar
og geta þeir sem vilja myndað
sér marglita heildarmynd úr
atburðum og mönnum,
Einn af frumherjunum er
David Drew, en hann hefir ver-
ið skrítinn heimaalningur. Seg-
hann, ,,að hann hafi bókstaflega
ekki geíað komizt hjá því að
verða milljónamæringur“. Ekki
entist þó auðurinn honum alla
tíð.
Jim Fisk, „ofursti“, sem
mjög þótti gaman að klæðast
einkennisþúningum, var uppi
þegar mest gekk á um járn-
brautarlagningar. Hann dró
aldrei neinar dului' á þa'ð, að
enda. Skipulag Lögréttu er, að
því er virðist, betur þekkt en
skipulag Lögbergs, að þvi er
snertir mannvirki og sætaskipan.
Sömu menn áttu sæti á báð-
um stöðunum, svo sem miðpalls-
menn Lögréttunnar og Lögsögu-
maður. Öll embættisstörf Lög-
bergs gátu raunverulega farið
fram í Lögréttu, enda tók hún
við þeim að fullu og öllu á sið-
ari hluta þrettándu aldar þegar
Lögbergsembættið lagðist niður.
(Smbr. „Þingvöllur" bls. 167).
Af þessum ástæðum er Lög-
rétta sjálfkjörið minnismei'ki
hins forna Alþingis, og á þess-
um stað. En minning Lögbergs
á ekki þar með að falla niður.
Minningu þess mætti sameina
I.öp'véttunni á virðulegan hátt
nz jö þvi uð byggja stóra og vand
aða vörðu við austurhlið I-ög-
réttunnar í stað oftnefndrar
„plötu", og fylgja þar með göml-
um þjóðarsið. En eins og kunn-
ugt er, var það ævaforn þjóðar-
siður Islendinga að byggja vörð-
ur, ekki aðeins til leiðbeiningar
íerðamönnum á vandrötuðum
leiðum, heldur engu siður til
minningar um atburði, sem
minnisyerðir þóttu. Smbr. t. d.
Hallbjarnarvörður á Bláskóga-
heiði, sem munu vera meðal
fyrstu skráðra örnefna — ef ekki
þau allra fyrstu á þessari sögu-
frægu þingfararleið. Varðan þarf
að vera vandlega hlaðin og
sterk, með flaggstöng upp úr
miðju, og nafnið Lögberg letrað
á allar liliðar hennar, sem gert
er ráð fyrir að séu fjórar. Að'
öðru leyti sé búið að vörðunnf
á sama hátt og Lögréttunni meö
gróðurfleti og girðingu (vébönd-
um).
En jafnvel þó að þannig lagað
minnismerki um Alþingi til
forna megi teljast allveglegt,
svo langt sem það nær, er það þó
engan veginn fullnægjandi eða
fullgert, nema það jafnframt sé
gott lífi sögunnar ef svo ma
segja þannig, að það lialdi henni
sífellt vakandi með því að minna
stöðugt á þann merkisatburð úr
þingsögunni, sem frá upphafi
hefur sett svip sinn á allt þjóð-
lífið, og ráðið athöfnúm þess að
mjög verulegu leyti í gegnum
aldirnar, og jafnvel allt fram á
vora daga. Og það þarf ekki lengi
Fi’h. á 9. síðu.
1'
hann væri prakkari. Og þegar
gullkaup riokkur voru á döf-
inni og' þingnefnd var skipuð
til að rannsaka málið og í ljós
kom, að bæði þingmenn og
jjafnvel frændi Grants forseta
j voru flæktir í málið, þótti Fisk
þetta skemmtilegasti hrelskuv,
Svo virðist, atm fð&i fcf.iS
líka þótt aðfarir íaffiirS
legar, því að þ jíS agvíJi 'WSS
jarðaður, fylgdi -jBiimt* T.tgm
manns til gra. iT. 'i'Ió.-’'. >/ úf
skotinn til bans af aáSÉÍÖifeöaii
um keppinaut í. áátaBlák'öiS ««>
liann átti nefijfega ijðMs gt
vinkonum.
í líkræðu sinai sagSi presfos,»
inn um hann, „að hann hafi
verið mjög gjöfull maður, gjöi®
ull á gott og ilit. Og hefði sstSS;
verið gjöfull við fátæka". VfS?
það talið skýringin á hinni fjöí-
mennu jarðarför.
Vanderbilt,
Rockefeller
og Gould.
Stórlaxarnir voru því n8KE
allir „trúmenn“ á sinn hátt —■