Morgunblaðið - 25.09.1919, Page 1

6. árgangur, 299. tölublað
Fimtudag 25. september 1919
Isatoldarprentsmiðla
msmm GAMLA BIO —
Fjallakongurinn
Ljómandi fallegur
litskreyttur sjónleikur í 3 þitt.
Stribolt og frú
á skemtitúr.
Leikinn af feita Stribolt, sem
allir kannast v>ð.
Erl. símfregnir.
Khöfn, 23. sept.
D’Annunzio hefir í heitingum.
Frá Lugano er símað, að D’An-
nunzio lýsi því yfir, að hann muni
heldur sprengja Fiume í.loft upp,
en að gánga stjórnarihernum á vald.
Bolsjevikingar og Ukraine.
Frá Helsing'fors er símað, að Bol-
sjevikingastjórnin háfi boðið
Ukraine að semja frið og vilji við-
urkenna sjálfstœði og' hlutleysi
landsins.
Meiri verkföll í Danmörku.
Y e r k a m an n a s ambandið danska
lœtur það boð út ganga, að stór-
kostlegt verkfall verði ha'fið n. k.
þriðjudag og að 50 þúsund manns
muni taka þátt í því.
hlægilegt að ráðast í skipakaup og
hafa svo enga áhö'fn á skipið.
Aldrei er of varlega farið þegar
í jafnstórt mál er ráðist og strand-
varnarmálið er. Þar dugir ekkert
flaustur eða fum heldur aðgætni og
vandvirkni. Og umfram alt þurfa
menn að læra og húa sig undir það,
sem færst er í fang.
Flugvélin
hefir nú verið tekin í sundur. A að
koma henni fyrir í kassa þeirn sem
hún var flutt í hingað, til þess að
hún verði ekki fyrir skemdum.
Einnig er þá* og 'hægra til að taka
ef þar'f að selja hana. En líklega
verður styrkurinn til Flugfélagsins
settur aftur inn í fjárlögin og þarf
þá ekki að selja vélina. Enda væri
félaginu skaði í því, ef það lieldur
áfram, því að vélin er að dómi
þeirra sem vit baía á mjög traust
og góð, og mótorinn hefir reynst
gallalaus. — Meiri reyn'sla hefir nú
fengist heldur en síðast þegar at-
kvæði voru greidd um styrkinn.
Síðan hafa verið þreytt ýms lang-
flug sem gefa góðar vonir. Allsend-
is óverjandi væri það ef löggjafar-
valdið eftir svo vel liepnaðar til-
rauuir yrði til að bregða fæti fyrir
þetta fyrirtæki. Nú á þessu stigi
málsins yrði það að fella styrkinn
sama sem óverðskulduð vantraust-
yfirlýsing, sem hreint ekki mundi
mælast vel fyrir.
r 0-----
Sfrandvarnirnar.
Áður liefir verið á það minst hér
í blaðinu, að betur þyrfti að vanda
til strandvarnarmálsins en þingið
hefir gert ráð fyrir.
Yér höfum orðið þess varir, að
margir þingmenn sjálfir hafa alls
ekki gert sér nána grein fyrir til-
höguninni á strandgæslunni eða út-
búnaði skips þess, er varnirnar skal
hafa á hendi. Eftir áætlun sjávarút-
vegsnefndar að dæma, virðist gert
ráð fyrir að skipið verði alls ekki
vopnað og hefir verið sýnt 'fram á
í þessu blaði, að hverju gagni slíkt
gæsluskip mundi koma. En aðrir
þingmenn líta þannig á málið, að
gæsluskipið verði að vera vopnað,
til þess að því geti orðið nokkuð
ágengt.
Og auðvitað verður endir málsins
sá, að strandvarnaískipið verður út-
búið með öllum þeim tækjum, sem
iiauðsynleg' verða að teljast sam-
kvæmt reynslu annara þjóða.
En engir íslendingar eru til, sem
kunna stjórn á þeim. Það fyrsta
sern gera þarf í strandgæslumálinu
ei' því það, að fá menn, sem kunna
tii verksins. Áður en talað er um að
haupa skip, þarf að hugsa um að
úhöfn sé til á skipið.
í stað þess að koma með laga-
_ Utovarp um, að skipa landstjórn-
lnui að kaupa skip strax eða leigja
hað, hefði þingið átt að sjá til þess
Uokkrir ungir og éfuilegir menn
yrðu sendir utan til þess að læra
^au störf, sem nauðsynleg eru á
v°Pnuðu gæsluskipi. Þeir þuúfa að
. ^Un<^a langt nám og fá verklega æf
lögu
þess
a eftir. Þetta tekur tíma og
nUd VC°na l>arf oauoa a
au skipakaupuhum. En hitt er
Alþingi.
frngfundir á þriðjndagins
Sameinað þing.
Þar hófst fundur kl. 10 árdegis.
Fyrsta mál á dagskrá var br. á lög-
reglusamþ. fyrir kaupstaðina.
Greindi deildirnar á um sektará-
kvæði fyri'r lögregluljlrot, er ed.
vildi hafa 500 kr. en nd. 1000 kr.
M. T. mælti með br.tillögunni, sem
fór fram á að sektirnar yrðu 500
kr. en á móti mælti E. A., var brtill.
áð lokum feld, en frv. samþykt.
Annað mál á dagskrá var br. á
hundaskattslögunum. Háfði deild-
unum orðið þar ein króna að ágrein
ingefni. Jörundur og E. Árnason
stóðu á verði fyrir hundana en báru
t'ram þá br.till. að skattur á þöriuin
hundum skyldi færður úr 3 krónum
niður í 2 kr. Var sú hr. feld. Og
til hefnda greiddu þeir og samsinn-
ismenn þeirra atkv. móti hunda-
skattsfrumvarpinu, svo það féll.
Situr því við það sama sem áður
var með hundaskattinn. — Einum
starfSmanni þingsins hafði reiknast
svo, að þetta frv. væri búið að kosta
landið 20000 kr., en vegna einnar
kr. hækkunar á sveitahundum er
það nú drepið, og' þar með tekju-
vonin af óþör'fum hundum. Höfum
vér fyrir satt að fæstir þeirra, er
igreiddu atkv. gegn frv., geti gert
grein fyrir því hvers vegna peir
gerðu það. Er þetta lítið dæmi vits-
muna þroskans í þinginu.
Br. á siglingalögunum og frv um
skrásetning skipa varð hvortveggja
að lögum.
Kosnir voru í uefiid til að úr-
skuúða ferðakostnað aliþm.: Síra
Mðtorbátur til sðlu.
25 tonna mótorbátnr í ág*tu standi, með 40 hestafla Bolinders
mótor, nýlegri ameriskri snurpinót, 2 nótabátum. reknetum og kabal,
ágætum seglum og öllum fyrsta flokks útbúnaði er til síldveiða þarf, er
til sölu nú þegar. Upplýsingar bjá
G. Eiríkss.
Eggert, Ól. Briem, Karl Einarsson,
Hjörtur Suorrason. og Pétur Jóns-
son. Kosning þessi var hlutfalls-
kosning og kom að eins frám einn
listi með þessum nöfnum. Lýsti for-
seti þá því rétt kosha.
Fundurinn stóð að eins einn kl.-
tíma.
Neðri deild.
Fyrsta mál á dagskrá var stjórhar-
skrármálið. Stjórnarskrárnéfndin
lagði til að gerðar yrðu nokkar orða
breytingar við frv., en deildin feldi
þær allar og samþ. frumvarpið ó-
breytt, eins og það koim frá ed. Er
það fullnaðarsamþykt þessa þings
á stjórnarskrárfrumvarpinu.
Frv. til laga um æðstu umöoðs-
stjórn íslands (ráðherralaun) var
samþykt.
Loks komu Sogsifossarnir til um-
ræðu. Var það þriðja umræða og
því kollhríðin. Urðu enn miklar
umræður. Sig. Sig'. bar fram brtill.
þes's efnis, að stjórnin skyldi láta
halda áfram rannsóknum og mæl-
iugum til uudirbúnings virkjunum.
Var sú till. samþ.
Fjármálaráðlh. bai' fram br.till.
um það, að stjórninni skyldi heimilt
að taka lán til þes's að framkvæma
eignanámið. Forseti úrskurðaði að
tillagan færi fram á hrot á stjórn-
arskránni og' vlsaði henui því frá
atkvæðagreiðslu. Tók fjármálaráðh.
sér það furðu létt, að ólöglærður
maður kendi honum «ð „stafa“ á
stjórnarskrána. Yar nú þingsál. till.
loks samiþýkt, eftir að forsætisráð-
herra hafði lýst því yfir, að stjórnin
myndi ekki gera annað í þessu máli,
en að láta fram fara rannsókn og
leita samninga og leggja árangur
þess fyrir næsta þing.
Fmgfnndir i gær,
Efri deild.
Þar vöru 5 mál á dagskrá.
1. Frv. til laga um breyting á
lög'um nr. 1, 2. jan 1917; ein umr.
Frv. þetta er mn laun ráðherra. —
Hafði Ed. síðast er það var til um-
ræðu fært ráðherralaun upp í 12000
kr., auk þess sem forsætisráðherra
fær leigulausan bústað og 4000 kr.
risnufé. — Nd. lækkaði launin nið-
ur í 10 þús. kr., og var frv. samþýkt
þannig.
2. Frv. til laga um breyting á 55
gr. laga nr. 16, 11. júlí 1911, um
aukatekjur landssjóðs; ein umr. —
Var frv. samþykt með lítilf jörlegri
breytingu og endursent Nd.
3. Frv. til laga um liækkun á
vörutolli; 3. umr. — Frv., er gengur
í ])á átt, að bækka vörutoll uim 50°/o
frá því sem nú er, eða gera hánn
þréfaldan við það, sem hann var
upphaflega settur, var samþykt og
afgreitt sem lög frá Alþingí.
4. Frv. til laga um aðflutnings-
gjald af kolum; frh. 2. umr.
5. Till. til þingsál. um rétt ríkis-
ins til vatnSorku í almenningum og
afréttuiu; síðari nmr.
Bæði síðasttöldu málin voru tek-
in út af dagskrá,
------------------
iEkki lengur á undanl
Sú var tíðin að skáld og lista-
menu sáu ýmsar framfarir, sem
verða áttu í heiminum', löngu á und-
an öðrum, og fyrst tugum ára, eða
jafnvel öldum seinna komu vísinda-
menn, iðnfræðingar og aðrir þess-
um hugmyndum í framkvæmd.
Nægir þar að benda á ými'slegt sem
Jules Verne „segir fyrir“ í skáld-
sögum siínum, sem sumt þegar hefir
ræ'st og sumt er að rætast.
Nú er öldin ömiur, nú eru skáldin
ekki lengur á midan, að minsta
Jiosti verða þau að herða sig éf þau
vilja vera það.
í júní hefti tímaritsins, „Every-
day Science“ er mynd af „fljúg-
andi járnhraut“ er enskur málari
héfir gert: Gerir hann ráð fyrir
járnbautarvagni með stéli ogvængj
um og er hami knúinn áfram með
loftspöðum. Spöðunum snýr rafmó-
tor og aflið til hans leitt eftir hraut
arteinunum. Er þetta milliliður
milli jarðhrautar og flugvélar og á
að hafa öryggi járnbrautanna, en
hraða flugvélanna. Ankakostur
einn er sá, að vagn þessi er hávaða-
laus, því rafmótorinn hefir 'hægt
um sig.
Þetta er að eiiís framStíðarthug-
myud listamanns. Hefir hann enga
vissu fyrir því, að þetta sé fram-
kvæmanlegt, og getur engar sönnur
á það fært, né gefið seiua hugmynd
um kostnað, eða annað. Sem sagt,
þetta cr að eins hugmynd, sem þeir
geta notað, er hafa vit og getu til
þess.
Um leið og blaðið, sem flytur hug
mynd þessa er að fara í prentsmiðj-
una, berst sú fregn frá París, að
þektur iðnfræðingur, Franeois
Lanr, hafi tékið einkaleýfi á nýrri
tegund farartækja, sem séu nokk-
urskonar milliliður milli járnhraut-
arlestar og flugvélar. Er sagt áð
þesSum hugmyndum svipi mjög
hvorri til annarar.
Hvor þessara rnanna hefir fyr
fengið þessa „flugu“ er ekki gott
að segja, en svo mikið er víst, að
nú varð iðnfræðingurinn á undan
listamanninum og má sá seinni þvi
herða sig.
----0—-------
I DAOBOK |
Island kom hingað um miðjan dag í
gær. Meðal farþegja: Frú Mathilde
Hansen og sonur hennar, ungfrú Öuð-
rún llelgadóttir, Gudberg og frú, capt.
liothe og frú, systir Marie Gudula,
systir Marie Clemeneía, etatsráð Fin-
sen, Eggert Bríem yfirdómari og frú,
ungfrú Arasen, Ásgeir Sigurðsson kon-
KÚll og sonur hans frá Leith, John Mad-
sen, Egil Jacobsen, F. Arnbeök ,L. II.
Bjarnason prófessor, Sig. P. Sivertsen
prófessor, síra Friðrik Friðriksson, O.
T. Lauth klæðskeri, Árni Böðvarsson,
Jakob Havsteen og frú frá Leith, ung-
frú Sara Þorsteinsson, ungfrú I.
H. Bjarnason, ungfrú Ragnh.Jónsdóttir
Guunar Egilsen, Gísli Jónsson konsúll
Vestmannaeyjum, Guðni. Bergsson póst
afgrm. ísafirði, Jes Zimsen kaupm. og
frú, Þorv. Pálsson læknir, Páll Jóne-
son, Sig. Magnússon læknir, Jón Heið-
herg kaupm., Christensen lyfsali frú
og tveir synir, Jón Zoega kaupm., V.
Knudsen bókhaldari, Árni Benedikts-
son stórkaupm., Sigurður Guðmundsson
afgrm., Carl Thorarensen, K. Einarsson
Engilbert Hafberg, Tbeodor Zimsen,
ungfrúrnar E. og J. Olsson, frú Val-
gerður Jónsdóttir frá Tannstöðum, ung
frú Solveig Gísladóttir, ungfrú Olafía
Hákonardóttir, ungfrú Ingibjörg Guð-
mundsdóttir, ungfrú Dóra Benonys.,
frú Peta Sigurðsson, ungfrú Bruun,
ungfrú Jóhanna Hansen, ungfrú Sig-
ríðiu' Brynjólfsdóttir, Tage Möller, S.
Helgason, Niels Eidesgaard, H.
Wellejus ritstjóri, O. Hansen og frú
og tvö börn, frú Skram, ungfrú Ellen
Cordsen, frú Guðrún Þorkelsson, ung-
frú Kristín Sigurðardóttir, Oskar Jóns-
son prentari, Gunnar Einarsson prent-
ari, G. N. Isberg, Magnús Jochumson,
E. Guðmundsson, Sigurðnr Jónsson,
Fritz Mehle, A. Yttcberg’, Lárus Gísla-
son, Jakob Guðnmndsson, Júlíus Sím-
onarson, Guðmundur Olafsson, ungfrú
Baldwins, M. Guðjónsson, Axel Schioth
Farþegar alls rúmt 100.
Belgaum kom inn í gær og fór til
Englands.
Mb. Víkingur fór til Húsavikur í
gær.
Kvikmyndaleikurinn. Um 100 manns
verður ráðið hér í bænum til þess að
leika með í kvikmyndina í þeim at-
riðuin, sem í kirkjunni gerast. Var í
gær auglýst eftir fólki og gaf sig margt
fram, en þó mun vanta enn nokkuð af
fullorðnu fólki, helzt rosknu. Ef gott
verður veður á morgun, er ætlunin að
byrja að leika í kirkjunni og er búist
við, að það muni verða þriggja daga
verk, -tið leika þau atriðin sem þar ger-
ast.
Tveir vélbátar fóru héðan upp á
Akranes í gær og var annar þeirra svo
drekkhlaðinn af flutningi og fólki, að
þeir sem til sáu undruðust hver of-
dirfska -það yar. Ilversu lengi á það
annars að ganga, að ekkert eftirlit sé
haft með fólksflutningum vélbáta og
annara manndrápsbolla hér við land.
Suðurland muu fara héðan í dag til
Vestfjarða. Reaper fór þangað í gær.
Vatnslaust er enn sem fyr víða í
Austurbænum þegar á daginn líður. Á
kvöldin er lokað fyrir vatnið og þarf
því í öllum búsum að taka frá vatn til
næturinnar.En þegar til þess á að grípa
er víða ekke'rt vatn til, vegna þess að
pípurnar eru tómar, löngú áður en
vatnsrenslið er stíflað. Slík óþægindi
eru óþolandi, þeim sem fyrir verða og
þeim mun fremur, sem það hlýtur að
vera hægt að afstýra þeim, ef góður
vilji væri með.
Island mun að líkindum fara héðan
á mánudaginn.
Eiturgas i Atlanzhafi
Við og við berast fregnir um, að
vestur a£ Florida eitrist loftið á
svæði, svo að allur fiskur þar drep-
ist. Ekki eingöngu vatnið, heldur
og loftið fyllist þessu, gasi, sem er
ilmlaust, en mjög óþægilegt fyrir
hálsiun og lungun. Hafa menn tek-
ið eftir þessu fyrirbrigði síðan 1844,
alls átta sinnum, og síða'st árið sem
leið.
Stjórn Bandaríkjanna liefir látið
rannsaka stað þenna, en eigi varð
neinn árangur af því; var eigi liægt
að kornast fyrir upptök eiturlofts-
ins og halda rnenn að það standi í
sambandi við neðansjávar jarð-
skjálfta-
Stórkostlsga tilkomumikill sjón-
leik,ur i 6' þáttum.
Tekinn af Nordisk Films Co.
Aðalhlutverkin leika:
Lilly Jacobsen,
Gunnar Tolnæs
og Fr. Jacobsen
Nýtt dagatal.
Árið er sem stendnr 26
sekúndum of langt.
Skömmu fyrir stríðið mikla voru
flestar þjóðir búnar að viðurkenna
að dagatalinn væri ekki eins hagan-
lega fyrirkomið og vera bæri og
var háskólanum í Berlín falið að sjá
um endurhót þéssa. Það fórst nú
fyrir, vegna Ófriðarins og tók því
frakkneski háskólinn að sér að gera
tillögur um nýtt dagatal.
Dagatal það sem nú er notað höf-
um við frá Júlíus Cæsar, Ágústus
keisara og Gregor XlV.Cæsar skifti
árinu í mánuði og daga, en gerði
það ellefu mínútum og nokkrum
sekúndum of langt. Ágústínus rugl-
aði skiftinguimi og Gregor leiðrétti
að nokkru leyti reikningsskekkju
Cæsars, en lét rugling Ágústírtusar
eiga sig og stendur hann enn í dag.
Var það mikið til hégómaskapur
er olli ruglingi þessum. Cæsar lét
fyrsta, þriðja, fimta, sjöunda, ní-
unda og elléfta mánuðinn fá 31 dag
og hina 30, nema febrúar er hafði
29 venjulega og 30 f jórða hvert ár.
Ágústínus, sem lét áttunda mánuð-
inn heita sínu nafni, gat ekki þolað
að í konum væru færri dagar held-
ur en mánuði Cæsars, júlí, svo að
hann tók einn dag frá fehrúar og
bætti honurn við ágúst. Til þess að
ekki skýldu vera þrír þrjátíu og
eins dags mánuðir hver á eftir öðr-
um lét hann vera að eins 30 daga í
septemher og nóvember, en 31 í
október og desember.
Aðal-erfiðleikarnir við dagatalið
stafar af því, að dagafjöldi ársins
er ekki heil tala. í einu ári ern 365
dagar 5 kl.stmidir 48 mínútur og
14 sekúndur — vamtar 11 mín. og 14
sek. upp á 365(4 dag. Ef ekkert til-
lit væri tekið til þess sem er yfir
365 daga í árinu, myndi koma að
því, að dagatalið segði vetur, þegar
í raun og veru væri hásumar. Cæsar
gerði þetta (4 dags og ákvað hlaup-
ár fjórða hvert ár til þess að jafna
það upp. Aftur á móti tók Gregor
tillit til 11 mínútnanna og 14 sek-
úndanna með því að sleppa úr þrem
ur hlaupárum hver 400 ár, þamnig
Framh. á 4. síSu.
DELCOLIGHT
.1
$
* §
y
$ •
í
I

t.