Morgunblaðið - 27.09.1919, Blaðsíða 1

6. árg&ngur, 301. tðlublsð
Laugardag 27. september 1919
Isafoldarprentsmiðla
GAMLA RIO
Sýnir kl 8 V*
Fagra stúlkan
í verinu
(Fiskeitösen)
Afa’fallegur og Frifandi sjón
íeskur frá Skotiandi, 1 6 þáttum
Aðiihiutveikið leikur fwjgasta
leikkona hei osins.
Mary Ptckford.
(The Wo lds Swcetheart)
Til þess að áborfendnr njóti
nayndarionar sem alira bezt,
leikur hljóðfmrasveit Bernburgs
meðan á sýningu stendur.
Sýningin byrjar kl. 8V2.
Pantaöir aðgöngumiBar verða
afhenttir í Gamla Bio kl. 7—8
Eftir þann tíma seidir öðrum.
Erl. símfregnir.
Khöfn, 25. sept.
Þjóðverjar fá lán.
Verkamenn á Norðurlöndum ætla
að lána þýzkum verkamannafélög-
um 10 miljónir króna, og fá þau
þær greiddar í matvörum, án tillits
til liins lága gengis á markaðinum.
Ersberger ræður fjármálanefnd
þjóðþingsins til þess, að taka stór-
lán í Ameríku til að ráða bót á f jár
hágnum.
Lenin á heljarþröminni?
Til Stok'khólms berst. sá orðróm-
ur frá Rússlandi, að Lenin sé
strangri gæslu í Kreml og að Der-
binski fuíltrúi sé hæstráða.ndi f
Mos'kva og muni stjórna hernum
þangað til hann verði þess vísari, að
veldi Leninis sé úti.
Frá Austurríki.
í Wien er algerð kyrstaða á öllu
vegna kolaleysis. Öll flutningatæki
halda kyrru fyrir.
Fiume og d’Annunzio.
I London ganga sögur um það
að ítaKa eigi að fá Fiume. Br sagt
að umsát Badoglione um borgina sé
hégóminn einber og að herinn sé
raun og veru á bandi d’Annunzio’s
Denikin
og Pólverjar iiafa náð sambandi við
Kerostene.
Paderewski.
Brá París er símað að búist sé við
Í>ví að Paderewski forseti Pólverj
111 oni segja af sér forsetaembætt
inu.
Meiri samsæri!
Trá Berl'ín er símað, að yfirvöid
111 hafi fundið skjöl er sanni, að
»Kommunistar“ hafi með sér al
heimsbandalág til þess að ráða
Pólitiska andstæðinga sína af dög
um.
Ný bók
Meim og mentir siðskifta-
aldarinnar á Islandi I. bx
Jón Arason. Höf. Páll Egg-
ert Ólason, cand. jur.
Þegar hallærisverðið hófst hér á
öllum hlutum sakir styrjaldarinn-
ar miklu, bugðu margir að taka
mundi gensamlega eða að mestu
leyti fyrir bókagjörð liér. En það
er öðru nær. Nú síðustu árin má svo
all'a, að fleiri bækur hafi komið út
liér en nokkru sinni áður, og í haust
er enn von margra nýrra bóka á
markaðinn. Mikill fjöldi rita þess-
ara hafa verið og ei' fagurfræðis-
legs efnis, skáldsögur og ljóð. Ná-
lega aíinar 'hver maður yrkir ljóð
eða ljóðmæli eða semur skáldsögur
nema hvortveggja sé, og enn aðrir
>ýða af erlendum máium. Sumt af
lessu er gott og blessað, en margt
hefði betur aldrei verið prentað, og
flestar þýðingarnar eru hið mesta
lirak bæði að efni og máli.
Hins vegar hefir ekki yerið gefiðút
margt af frumsömdum ritum um
sögu þessa lands hin síðari árin,
og má svo heita, að þar hafi Jón J.
Aðiis verið einn um hituna að semja
En nú kemur nýr maður fram á
völlinn, Páll Eggert Ólason, með
bók þá, er að ófan greinir, ,Menn
og mentirþ og er hún fyrsta bindi
af ritbákni mi'klu, re Páll hefir í
smíðum um siðaskiftaöldina hér á
landi. Kostnaðarmaður ritsins er
Guðmundur Gamalíelsson.Þessi hók
Páls er ekkert smásmíði 6-|-454
blaðsíður í stóru átta blaða broti,
prentuð á góðan pappír með greini
legu riti, og frágangur allur hinn
bezti. Bókin tekur yfir um 70 ára
tímahil, frá 1484, fæðingarári Jóns
hiskups til ársins 1551; er þetta því
æfis'aga Jóns biskups, en jafnframt
saga alls landsins í heild inni, því
að Jón biskup var, sem kunnugt er,
nm langt skeið æfi sinnar, merkasti
maður þess'a lands fyrir flestra
hluta sakir.
Hið bezta er bók þessi samin og
af miklum iærdómi og mikilli vís
indalegri nákvæmni, að eg ætla,
enda hefir liáskóli íslands álitið
hana maklega varnar til doktors
nafnbótar. Höf. greinir vendilega
frá öllum heimildum er bann hefir
notað, hæði prentuðum og óprent-
uðum, og leiðréttir margar villur
og hégiljur, er einn eftir anhan
hinna eldri sagnaritara héfir tékið
upp. Málið á bókinni er þróttmikið
og kjarnyrt, sem vænta mátti áf
slíkum fræðimanni, sem Páll er; en
setningaskipun og orðaröð rammís-
lenzkt hvorttveggj'a, og harla ólíkt
því, sem nú gerist álment á blöðum
og ritum hér.
Bókinni er skift í 16 kafla, og
nefni eg hér nokkra: 1. kafli er um
uppvöxt Jóns biskups til 1520, 2.
um forstöðu hans fyrir Hólastól o
s. frv. og deilum þeirra Ögm. bisk-
ups, í 4. kafla ræðir meðal annars
um eignir biskupsstólanna í lok
páfadómsins hér og tekjur biskup-
anna; hefir aldrei verið ritað um
þetta efni fyr. Þá er og mjög rnargt
nýtt í 6., 7., 9., 12., 14. og 15. kafla
t. d. um börn Jóns biskups óg
frama þeirra, fjárafla hans, trúar
-1 hreyfingar héf á landi á fyrra hluta
16. aldar, stjórn Jóns biskups í
Skálholtsbiskupsdæmi o. £1-; um
stofnún prentverks, upplhaf prent-
aldar og fyrstu rit, um s'káldskáp
Jóns biskups og ritstörf. Þetta ætti
að nægja til þess að sýna, að hér er
HeilÖverslun
Símnefni:
„Garðar*.
8 í m a r :
281 og 481.
Garðar Gíslason
selur meðal annars neðantaldaF vðrur:
Ávexti (niðursoðna.)
Ávaxtasyltu (ýmsar teg.)
Ávaxtavín (Apple juice.)
Asparges (í dósum).
Átsúkkulaði.
Brauð (sætt og ósætt).
Borðsósa (Tomato & Worce-
stershire).
Bökunarfeiti.
Edik (í flöskum og tunnum).
Eldspítur.
Gerduft 74, x/a °g l-lbs. dós.)
Kafíi »Rio« (3 teg.)
Kartöflumjöl.
Kartöflur.
Kjötlspri (söltuð).
Kakao.
Kandís.
Laukur.
Mjólk, (Evéry Day, 1-Ibs.dós.)
Maismjöl.
Melis (högginn ogsteyttur).
Rúsínur.
Síróp. (í 2 lbs. dósum).
Smjörlíki (»Jersey«).
Salt, (Borðsalt, Smjörsalt)
Kjötsalt).
Sagó.
Te (Indlon).
Yiðskifti aðeins við kaupmenn og kaupfjelög. — Nýjar vörur með
hverju akipi. — Tekið á móti pönturium til afgreiðslu frá útlömlum.
NYIA BIO
Himnafarið
Stórkostlega tílkomumikill sjón-
leikur i 6 þáttum.
Tekinn af Nordisk Fiims Co.
AÖalhlutverkin leika:
Lilly Jacobsen,
Gunnar Tolnæs
og Fr. Jacobsen
Anilin-litir. Pappírsvörur (ýmiskonar).
Baðlyf. Pappi.
Emaileraðar vörur. Rúðugler.
Eldhúsvaskar. Ritföng (ýmiskonar).
Fiskilínur. Saumur.
Gaddavír. Smíðajárn.
Girðingastólpar. Smurning8olía.
Girðingakengir. Skósverta.
Gjarðajárn. Sólajárn.
Kerti. Sápa (Handsápa, Þvotta-
Járnvörur (ýmiskonar). sápa).
Línubelgir. Timbur (trje og borðviður).
Línsterkja. Umbúðapappír og pokar.
Ljáblöð. Ullarballar.
Ljábrýni. Vefnaðarvara (ýmiskonar).
Lóðartaumar. Vatnssalerni.
Lampaglös. Þaksaumur.
Manilla Þakjárn, nr. 24 og 26.
(1” 1V4” iVa”). Þvottaskálar.
Málningavörur Þvottasódi.
(margar teg.) Taublámi.
Netagarn. Tóbak (Reyktóbak,
Ofnakveikir. Vindlar,
Oliulampar. Vindlingar).
Ofnsverta. Ö1 (amerískt).
margt tekið til meðferðar, og mikill
fróðleikur þeim, er lesa vilja.
Það er í mikið ráðist að semja svona
rit og gefa út nú, er allur almenn-
ingur kauppstað'abúa virðist ekki
vilja skemta sér við annað en kvik-
myndir og skáldsögur, helzt út-
lenda reyfara. En þá er éftir að vita
hvað alþýða manna gerir upp um
sveitir. Henni héfir löngum verið
lu-ósað fyrir fróðleiksfýsn, og eink-
um fyrir hitt, hve mjög hún sé gef-
in fyrir sagnafróðleik.
Þessi bók á það skiliðflestum bók-
um framar, að hún sé keypt og lesin
svo framarlega sem það er gagn-
legt, >að landsins börn kynnist sem
bezt æfi og starfi þeirra fáu mikil-
menna, sem með þessari þjóð hafa
lifað og því neitar líklega enginn.
Það eru ekki til ýkja margar
ítarlegar æfisögur íslenzkra mikil-
menna, rétt eins og það væri hé-
gómamál og eigi ómaksins vert að
kynnast þeim nákvæmlega. Ofan-
greind.bók er ein hin gleggsta ævi-
saga einhvers hins merkasta manns,
sem á þessu landi hefir lifað; er
því vonandi, að hún verði keypt svo
alment, að kostnaðarmaður verði
skaðlaus og höfundur sjái sér fært
að halda ritinu áfram til ársins
1627, sem 'hann mun hafa í hyggju,
og rita rita enn margt fleira.
Reykjavík, 26.sept. 1919,
Bogi Ólaísson.
Úlsfs Amundasonar
er flutt á
Laugaveg 24.
Notið
DELCO-LIOHTi
Það hófst þriðjudaginn 2. þ. m. í
sal í húsi sem Teknologisk Insti-
tut á. Sóttu þennan fnnd heilsu-
fræðingar víðsvegar af Norðurlönd-
um. Fyrir vora hönd var próf.
Guðm. Hannesson viðstaddur.
Fundinn setti dr.med. Poul Hertz
sem er formaður í „Selskahet for
Sundhedspleje1. Var þá kvatt til
hljóðs fyrir þá Guðm. Hannesson,
hinn finska prófessor Lönquist,
borgarlæknir Geirsvold frá Bergen
og medicinalrád Bloek frá Stokk-
hólmi er þökkuðu fyrir boðið til
stefnunnar. Því næst var skoðuð
sýning sem stofnað hafði verið til í
sambandi við stefnuna og að því
búnu sest að snæðingi.
Næsta dag áttu fundir að byrja
með fyrirlestrum og umræðum.
Alþingi.
bæjarstjóm á Siglufirði; 2. umr. —
| Brtt. kom fram frá allsherjarnefnd
þess efnis, að lögin kæmu ekki til
framkvæmda fyr en núverandi
sýslumaður Eyjaf jarðarsýslu gengi
undir launalögin eða segði af sér
embætti, en hún var feld með 8 :4
| atkv. Var frv. síðan Vísað til 3. umr.
Á síðari fundinum var fyrst rætt
um fjárlögin. Frmsm. fjárveitinga-
nefndar E. P. lýsti þvt yfir að
nefndin féllist á breytingar þær
sem Nd. hefði gert, — ekki af því
að henni geðjaðist að þeirn öllum —
þvert á móti — heldur af því að
áraugurslaust væri að henda frv-
lengur milli deildanna, þar sem svo
áliðið væri þingtímans- Sagði hann
að neðri deild hefði hækkað gjald-
lið frv. um rúmar 173 þús. kr. og
gerði ýmsar atlhugasemdir við
nokkra liði frv. Var frv. síðan sam-
þykt og afgreitt sem lög.
Næst kom frv. um bæjarstjórn á
Siglufirði og var það samþ. óbreytt
og líka afgreitt s'em lög.
Þriðja og síðasta málið var um
vatmorku í almenningum og afrétt-
um og rétt ríkisins til hennar ag
var hún samþ. jneð þeirri breytingu
að orðið „afréttir" var felt úr till.
og frv. síðan sent í sameinað þing.
Síðast flutti forseti, G. B.,
stutta ræðu, þakkaði deildarmönn-
um góða samvinnu og ötult starf og
árnaði þeim allra heilla. Gaf hann
síðan yfirlit yfir störf deildarinnar
og höfðu komið til umræðu 109 mál
allss afgreidd 49 frv. sem lög og
4 feld, en 10 óútrædd.
Síðan kvaddi Kr. Dan. sér hljóðs
og þakkaði forseta með hlýjum
orðum starf hans og dugnað og
stóðu þingmenn þá upp úr sætum
sínum. Bað forseti menn þá aftur
aftur að minnast lands og þjóðar
með því að standa upp og gerðu
þeir það og var þá síðasta — 67 —
fundi háttvirtrar efri deildar Al-
þingis slitið.
Pingfxmdir í gær,
Efri deild.
Þar voru tveir fundir, annar kl.
1, en hinn kl. 4.
Á fyrri fundinum vorn 3 mál á
dagskrá:
1. ,Frv. til laga um aðflutnings-
gjald af kolum; 3. umr. — Var frv.
samþ. og afgreitt sem lög frá Al-
þingi.
2. Till. til þingál. um lögnám
landinu til handa í umráðum og
notarétti vatnsorku allrar í Sogi;
síðari umr. — Urðu talsverðar um-
ræður um mál þetta, og kom fram
rökstudd dagskrá frá S. F. þess
efuis að málinu yrði visað til stjóm
arinnar. — Var hún feld með 8 :5
atkv. — Síðan var til samþ. með
8 :4 atkv.
3. Frv. til ‘laga um breytingu á
lögum nr. 30,’22. nóv. 1918, um
Aukning kolaframleiðslu
í Englandi.
S'íðustu fregnir frá Londou
herma það, að kolaframleiðslan
þar í landi sé að aúkast all@ staðar
nema í Norður-Englandi. 1 vikunni
sem lauk 23. ágúst, var kolafram-
leiðslan samkvæmt skýrslu verzl-
unarráðuneytisins 263,263 smálest-
um meiri en vikuna áður. Þessi
aukning er aðallega því að þakka,
að þá höfðu verkfallsmenn í Yorks-
hire tékið til vinnu aftur.