Morgunblaðið - 02.07.1922, Blaðsíða 2

MOBGUN BLABII
Húskveðja
Flutt af sjera Magnúsi Helgasyni.
Guði vjer hef'juin hjer helgan
kvöldsöng;
dagur líður fagur, fríður, fæst
því
hvíldin hæg, þjáðum hæg, því
skal hvert sinn
líf og sál líka mál lofa
drottinn.
Þó að engin nótt sje til á ís-
landi um þessar mundir og sól
þessa dags skamt farin úr hádeg-
isstað, er þó hjer inni, innan þess-
ara veggja, eins og brugðið sje
lit, eins og einhver helgur kvöld-
hugur grípi mann þessa stund,
þegar öldruS móðir safnar í síðasta
sinn börnum sínum og nánustu
vinum að rúminu sínu til að
kveðjast undir nóttina. Þagnar-
málið frá lokuðum vörum er á
slíkri stund máttugra hverju
mæltu máli til að lyfta huganum
að lofgjörð og þökk og bæn til
hans, sem markaS hefir skifti
dags og nætur, lífs og dauða, sem
leiðir og styður í störfum lífsins,
og vakir yfir og veitir frið, þegar
nóttin kemur. Þeim kvöldhug fylg-
ir engin geigur nje kvíði, miklu
fremur bjart skin og blíðuró. Enda
hygg jeg, að sú, isem vjer erum
aö kveðja — mundi helst vilja
svo kveðið hafa, líkt og skáldið:
„Kvöldró og klukknahljóð og
kyrð við dagsins lát,
en . hvorki sút nje sorgarljóð, er
set jeg út minn bát“.
Hjer er dagur á enda liðinn,
heill, langur, æfidagur. Og ekki
hyka jeg við að segja, að hann
hafi verið „fagur og fríður“ frá
(morgni til kvöldis. Morguninn,
bemskuárin og æskuárin, hefir
líklega ekkert okkar sjeð, sem
hjer erum stödd; en oft má marka
upphafið af því, sem á eftir fer,
auk þess, sem hin ytri atvik liggja
opin fyrir. Morguninn var fríður;
yfir honum er bjart til að sjá.
Uppvaxtarárin liðu á fofnfrægu
höfnðbóli, sem þó stóð enn með
fullum veg og blóma um rausn
og lærdóm og höfðingsskap. Þá
voru að vísu minni kröfur gerðar
um mentun kvenna en nú, enda
engir kvennaskólar hjer á landi
aðrir en heimilin. En kennarans
var ekki langt að leita þar á
Staðastað. Heimilisfaðirinn sjálfur
var orðlagður kennimaður, lær-
dómsmaður og kennari og hjelt
löngum sveina til kenslu. Um þess’a
fxUggáfuðu dóttur hans hefir ver-
ið ^ögð sama sagan og um kirkju-
smiðinn é Hólum á dögum Jóns
biskups Ögmundssonar, að hún
háfi numið latínu af því að hlýða
á þá kenslu, sem öðrum var
vcitt í þeirri tungu. Ekki veit jeg
hve mikið er hæft í þeirri sögu,
nje heldur hitt, hve mikla stund
fí ðir hennar hefir lagt á að kenna
henni bókleg fræði, en það veit
jeg, að hún var gagnmentuð kona.
•Það leyndi sjer ekki hálfa stund,i
hvorki í tali nje framgöngu. Og
mentun hennar var rammíslensk,
runnin í merg og blóð betur en
erlent getnr nokkurn tíma gert;
vafalaust sprottin frá æskuárun-
um á Staðastað, en síðan efld og
hert í önnum efii áranna og
reynslu. Það er líka kunnugt, hve
ástúðugt var með þeim feðginum
fyr og síðar. Hún var augasteinn
hana og eftirlæti í æskn, og hún
leit alla æfa upp til lians og þótti
hann bera af öðrum mönnum.
Heima þar hjá föður og móður
hafði vakin verið ást hennar á
sveitalífinu íslenska, með tign og
fegurð náttúrunnar æ fyrir aug-
um, með störfum þess, háttum
og hispursleysi, sem átti svo vel
við hennar heilbrigða hug. Ástin
á því virtist enn loga glatt á
hennar efstu stundum og fegurð
þess ekki hafa fölnað fyrir því,
er síðar hafði borið fyrir augun.
Þar heima hafði hún drukkið í
sig sögurnar vorar fornu og ís-
lenskan skáldskap svo snemma,
að kalla inátti að hún lærði málið
í senn af mæitu máli alþýðu og
ritum snillinganna. Þess bar mál-
far hennar merkin til æfiloka;
ekki af því, að hún gerði sjer far
um að beita fomum orðum; hún
var laus við tilgerð í því, sem
öðru, hún þurfti ekki að ■ halda
sjer til í máli; það var yndi að
heyra hennar hversdagsmál. Bók-
mentir íslands og saga virtust
jífnan skipa öndvegið meðal allra
þeirra bókfræða, er henni buðust
fyr og' síðar, eins og íslenskan
sjálf var einvöld á vörum hennar.
Og meðal skáldanna virtust þeir
henni kærastir, sem íslenskastir
eru að efnisvali og orðfæri.
Sagnaritaramir og skáldin
höfðu sömu áhrif á hana í æsku
hennar sem svo marga unga menn,
að vekja ást á ættjörðinni og þrá
um viðreisn hennar og lausn úr
ánauð og vesaldómi margra alda.
Þegar hún var að koma til vits
og ára, þá var að rofa fyrir nýj-
um degi, og „næturþoka vors
þjóðemis var að þynnast af ár-
degisvindinum' ‘. Baráttan fyrir
þjóðrjettindum vorum stóð að
kalla alla æfi hennar. Varla hefir
hana þá dreymt um, hversu mik-
ið hún og hennar mundu við þá
baráttu koma, að fyrir henni lægi,
að verða kona eins vaskasta kapp-
ans, eins snjallasta talsmannsins,
eins ósíngjamasta og áræðnasta
foringjans í liði ættjarðarinnar,
og eiga fyrir bróður og sonu undir
því sama merki. Hún fjekk þar
líka verk að vinna, og frýju-
laust inti hún það af hendi.
Dyggilega bar hún með manni
sínum hita og þunga starfsár-
anna; hún var honum, sem bróðir
að baki, til vamar gegn daglegum
áhyggjum um börn og bú. Þar
vann hún sín afreksverk. Hún
stýrði heimilinu með ráðum og
dáð, með hagsýni og fyrirhyggju
samfara rausn og stórmensku,
þar sagði til sín búkonan, sveita-
konan, og höfðingjadóttirin frá
Staðastað. Þar ól hún önn fyrir
börnunum með mpðurlegri ástúð,
en engu síður viturlegri forsjá
og framsýni; sparaði ekkert þeim
til menningar, en vanrækti ekki
heldur að kenna þeim sjálf það,
er hún nam í æsku, dagle'g störf
og vinnubrögð, trúrækni og aðra
mannkosti. En hún var ekki held-
uj köld og áhugalaus um störf
mannsins síns í stjórnmálunum.
Mjer virtist alt, sem snerti Islands
hag vera henni hjartans mál til
æfiloka. — Jeg efa eigi, að hin
stórvitra kona, með hin miklu
hyggindi sem í hag koma, hefir
oft lagt þar gott til mála. Jeg
veit ekki hvort höfuðið hefir alt-
af fylgt manninum að málum, en
hjartað, held jeg, æfinlega. Aldrei
hefði hún synjað honum um hár
sitt í bogastreng. Og aldrei virt-
ist hann kærri en þá, er hann
kom óvígur af vígvelli að lokum.
n. a.
Hveiti
»Goldmedal«
»International«,
Hafnamjöl
/
»Acco«.
Rúgmjöl
Aalborg 'Ny Dampmölle.
jaiMtWöat. .. -ieteiEjá&
Hálfsigtimjölj
Aalborg Ny Dampmölle.
Kartöflumjöl
2 teg.
Hrisgrjón
Rangoon.
Sagómjöl.
Kaffi
ágæt tegund.
Grænmeti
Danica, margar teg.
Súkkulaði
Sirius, 9 teg.
Cacao
Siriua 3 teg.
Te
Aitken Melrose.
Rúsínur.
Sveskjur.
Kúrenur.
Þurkuð epli og ferskjur.
Niðursoðið fiskmeti
Norcannerc, 22 teg.
Niðursoðið kjötmeti
Daniea, margar teg.
Avaxtasulta
Daniea & Batgers.
Iirlrliggja
Niðursoðin mjólk
»Danish Flag Brand*.
Soyja & sósulitur
Adolf Priors.
Handsápa
Mill-Bey.
Þvottasápa
Hazlehurats: ýmsar teg.
Grænsápa
Hazlehursts: »Marigold«.
Stivelsi
»Remy«.
Taublakka.
Skósverta.
Gólfáburður.
Ofnsverta.
H. Beneðiktsson & Co.

Þá brosti við honum heimilið svo
blítt. sem nokkru sinni fyr, og
lofaði hvíld og friði eftir barátt-
una og græðslu sáranna, er þar
höfðu á hann borist, og brá hlýju
kvöldskini yfir síðustu stundirnar
hans. Það skin var um leið eins
og vígsla þess húss, sem verða
iskyldi bústaður hennar þaðan í
frá, meðan hún lifði, hins uýja
Staðastaðar, þar sem hún átti enn
að lifa einn áratug, fram á ní-
ræðisaldur, og búa að minning-
unum og áhrifunum frá hinum
fyrra, lifa upp aftur eigin bernsku,
með ástkærum barnabörnum.
Allan þann tíma var þrek henn-
ar óbugað, líkamlegt og andlegt.
Þar hafði verið af óvenjumiklu að
t-c'ka. Enn ljek hún sjer að vinnu-
biögðunum, sem hún hafði numið
í æsku, og gegndi húsmóðurstörf-
um þótt í smærri stíl væri en
áður. Enn gat hún skemt sjer við
það, sem vel var gert, orkt og
ritað, og pnn átti hún á vaðbergi
skarpar athugasemdir og viturleg
tilsvör og hnittin. Enn mættu
gcstir hennar og gamlir vinir
glöðu bragði og alúð í viðmóti.
Þau áttu víst vel heima um hana
sjálfa orðin, sem uppáhaldsskáld
hennar leggur annari konu í munn:
,Ættgeng eríEgils kyniórofa trygð
við foma vini. Vjer höfum aldrei
gctað gleymt“. Hún átti líka enn
eftir að reyna á þessum sínum
efstu árum þann missi, er jeg
gæti trúað að henni hafi þyngstur
ac höndum borið um dagana, er
ástúðlegur sonur var kvaddur frá
henni, og konu og ungum böm-
um, skyndilega og að óvörum.
Það sár hefir víst ekki gróið,
fyr en nú. En þó að það hlæddi,
blæddi það inn, ekki fyrir ann-
ara augum. Það var ekki skap
hennar að æðrast nje hryggja aðra
með sínum sorgum. Jeg hygg að
fáir hafi dyyggilegar en húu rækt
þetta karlmenskuboð forfeðra
vorra: „Glaór og reifr skyli
gumna hverr unz sinn bíðr bana‘ ‘.
Hún hafði þrek til að lifa og líða
og þor til að horfast í augu við
dauðann. Hún brá sjer ekki við
það, er hún fann forboða hans,
þó að hún bæri kensl á ihann,
og það var eins og hún væri
þess alhúin að mæta honum ein
síns liðs, til þess að leggja það
ekki á aðra. Vjer köllum það oft
karlmensku að bregða sjer hvorki
við sár nje bana, en megum þó
muna og vita, að það er aðals-
mark kvenna, hinna mestu og hestu
aö kjósa heldur sjálfar að líða
en að baka það öðrum.
Jeg sagði: Ein síns liðs. þ. e.
a. s. að mönnunum til, en ekki
ein fyrir því, heldur með þann
förunaut við hlið sjer, sem hún
treysti jafnt í dauðanum sem líf-
imr. Þann förunaut átti hún frá
bernsku. Það var besti arfurinn,
dýrmætasta mentunin, sem hún
hafði að heiman haft úr foreldra-
húsunum. Sá æfimorgunn einn,
þau æskuár ein, eiga skilið að
kallast fögur, sem því láni eiga
að fagna. Jeg hygg að hún hafi
geymt þann arf dyggilega alla
æfi. Jeg hygg að það hafi verið
einlæg og sterk trú á föðurinn
á himnum, forsjón hans, líkn og
náð í lífi og dauða, sem umfram
alt gerði hana fyr og síðar svo
tápmikla, göfuga og góða konu,
og æfidaginn allan frá morgni til
kvölds, fagran og fríðan.
Þvi hefir . löngum verið við
brugðið, hversu fagurt kvöldið
gcti verið á haustin og sannast það
oft á haustkvöldi æfinnar. Það er
Sá maður sem býður út vinstúlku
sinni og gleymir að taka með sjer
Tobler
hann er vís til að gleyma ein-
hverju fleira.
Kex og kökur
frá Carr & Co.
fyrirliggjandi. Selt með inn-
kaupsverði að viðbættum
kostnaði
Þórður Sveinsson & Co.
Aðalumboðsmenn.
?ei||
h 1 1 Þakpappi 1 %
ágætur og ódýr §
1 fyrirliggjandi 1
Þórður Sveinsson & Co. á
1
þá stundum eins og „með kórónu
gullna kvöldsins stund loks komi
í góðu tómi“. Jeg veit ekki, hvort
nokkur mynd er fegurri til í öllu
málverkasafni mannlífsms en góð
og guðhrædd móðir, sem bíður í
ró og friði lausnarstundar sinnar
í skjóli góðra barna. Þá er skift
um hlutverkin: Móðirin orðin að
áitríku barni, dóttirin að ástríkri
móður, sonurinn að umhyggju-
sömum föður, hver hjálp, hver
aðhlynning margverðskuldað end-
urgjald fyrir samskonar umönn-
nn áður, eins og kóróna, sigur-
sveigur lagður með lotningu og
þakklæti um höfuðið, sem borið
hcfir hita dagsins og þunga, báð-
um jafnsælt að gefa og þiggja.
Hjer er nú þessu fagra kvöldi
lokið, æfi sólin sígin í seginn. En
þá taka stjömumar að loga blá-
um loga og benda andanum vært
og hljótt til að dreyma um hærri
heima, hold og fold meðan blundar
rótt“. Nóttin dimma opnar oss
nýja heima, himingeiminn ómæl-
(