Morgunblaðið - 23.02.1929, Blaðsíða 5

Langardaginn 23. fébrúar 1929.
5
Úrlansn gengismálsins.
Erindi flutt í lanflsmálafjelaginu Verði 14. febr. 1929.
Eftir Jón Þorláksson.
Aðdragandi.
Á Alþingi 1928 var samþykt
svofeld ályktun:
„Saineinað Alþingi ályktar
að fela ríkisstjórninni að láta
fram fara fyrir næsta þing
rannsókn og undirbúning til
endanlegrar skipunar á gildi
íslenskra peninga, enda telur
örugt að þangað til verði
gildi þeirra haldið ólireyttu“.
Það er nú orðið vitað og
kunnugt, m. a. af frásögnum
þingmamla stjórnarflokksins á
þingmálafundum, að sú úr-
lausn, sem stjórnin ætlar að
bera fram eða láta bera fram,
er frumvarp til laga um breiji-
in<7 á myntlögiim landsins,
þannig að hin löglega íslenska
bróna á að minka að gullþyngd
»m h. u. b*. 18%. En eftir því
sem vitað verður, þá á að bera
þetta fram án þess að rann-
sókn sú, sem þingsályktunin fól
ríkisstjórninni, hafi fram farið.
^enn höfðu búist við að rann-
sókn þessi yrði falin svonefndri
gengisnefnd, 5 manna nefnd,
og er Ásgeir Ásgeirsson alþm.
sem stendur formaður hennar,
skipaður af núverandi stjórn.
En jeg hef það eftir nefndar-
mönnum, að nefndinni hafi
ekki verið falin nein ^lík rann-
sókn af ríkisstjórninni, og að
»efndin hafi enga rannsókn
framkvæint. Aftur hefir formað-
»r nefndarinnar á ferðalagi er-
lendis átt tal um gengismálið
við ýmsa útlendinga, lagt
spurningar fyrir suma, og feng-
svör l'rá nokkrum, sem vís-
hefir verið í á þingmála-
f»ndum. Jeg hefi átt kost á að
s.Ia nokkur af þessum svörum,
Þar á meðal álitsskjal frá próf.
Cassel í Stokkhólmi og svör
við spurningum Á. Á. frá for-.
stjórum sænska rikisbankans og
fra Hygg forstjóra Noregs-
banka. Jeg vik máske seinna að
þessum plöggum, en skal þeg-
ar taka það frani, að annars-
Vegar hafa spurningar Á. Á.
verið svo óákveðnar, að beint
iá við að misskilja þær, og
hinsvegar hafa þessir menn
fengið rangar upplýsingar um
höíuðatriði inálinu viðvíkjandi,
°8 er þetta sjerstaklega bert af
Svörum Ryggs bankastjóra. Er
þess þv{ ekki að vænta að mik-
í R
0 sJe byggjandi á þessum um-
sögnuni.
Áður en jeg minnist frekar á
þetta ega önnur úrræði til
,a»snar gengismálsins skal jeg
' örfáuni orðum gefa yfirlit yfir
<l viðburði, sem voru undan-
uri
nuverandi aðstöðu í mál-
»nu.
,Afeð lögum 7. ág. 1914
f;!Verandi seðlabanka lands
a»dsbanka, veitt undanj
»m
stundarsakir frá þ
V ('l>, að innleysa seðla
, gullmynt þegar kr:
væri. tt . . , ö
„ undanþagan var s
nmlengd nokkrum sinn
1 a þ'»gi 1917 virðist það
bu?mSt framlengja
ganna, og stóð svo til sei
;^;n» f9i9. Þá var undanþ:
»ýju. fyrst með br
birgðalögum, síðan með reglu-
legum löguin, og stendur svo
enn.
Með þessari löggjöf var burtu
feld ein sú tryggingarráðstöfun,
innlausnarskyldan, sem venju-
lega er, ásamt mörgu öðiu, not-
uð til þess að halda pappirs-
peningum í gullgildi. Þetta má
þó enganveginn skilja svo, sem
ríkisvaldið hafi með þessu
samþykt, og því síður að það
hafi ákveðið, að pappírspening-
arnir skyldu falla í verði.
Enda liðu svo nærri 4% ár, að
seðlar Islandsbanka yfirleitt
hjeldu gullgildi, eftir að undan-
þágán var fyrst veitt. En á ár-
unum 1919 og 1920 fjell gull-
gildi þeirra, niður í 47% lægst,
og sveiflaðist svo milli 47% og
eitthvað 67% árin 1921—24, en
hækkaði á árinu 1925 upp í h.
u. b. 82% og hefir staðið ó-
breytt síðan.
Þrjár leiðir.
Til endanlegrar úrlausnar
gengismálsins eru hugsanlegar
að minsta kosti 3 leiðir.
1. Stýfing hinnar löglegu mynt-
ar.
2. Hækkun pappírskrónunnar
upp í gildi hinnar löglegu
gullmyntar.
3. Verðfesting pappírskrónunn-
ar í núverandi gullgildi
hennar, jafnframt því að
hin löglega mynteining er
aftur tekin upp í viðskift-
um, fyrst jafnframt hinum
verðföllnu pappírskrónum,
og síðan eingöngu, eftir að
verðföllnu pappirspening-
arnir eru horfnir úr umferð.
Skal jeg nú athuga þessar 3
leiðir nokkuð, hverja fyrir sig.
1. Stýfing myntarinnar.
Sú leið hefir aðeins einn kost,
sem er sá, a$ hún er þægileg í
framkvæmd. En þar á móti
koma margir svo stórmiklir ó-
kostir, að jeg verð að álíta
hana alveg ótæka, sóma þjóðar-
innar misboðið freklega með
henni í nútíð og framtið, og öllu
fjárniálalífi þjóðarinnar stór-
hætta búin af henni í framtið-
inni.
Með þessari tillögu, sem nú
er von á frá stjórn landsins,
er farið fram á að breyta pen-
ingalögunum eða myntlögun-
um. Þau eru frá 23. maí 1873,
og er höfuðákvæði þeirra það,
að 248 tíukrónupeningar skuli
ganga á eða fást úr einu kíló-
grammi af skýru gulli. Stýf-
ingartillagan fer nú fram á það,
að eftirleiðis skuli fást fleiri
krónur úi> hverju kg. af gulli
eða minni þungi af gulli vera í
hverjum tiukrónupening.
Jeg verð nú að víkja ofurlítið
að því, hvaða þýðingu það hef-
ur fyrir þjóðfjelagið, að halda
fastri myntinni, sem kallað er,
þ. e. a. s. að láta mannsaldur
eftir mannsaldur vera sama
gullþunga í þeirri peningaein-
ingu, sem bcr sama nafn. Þetta
hefur fyrst og fremst þá þýð-
ingu, að þeir, sem Ieggja fje til
geymslu á einum tíma, þeir hafa
í myntlögunum tryggingu fyrir
því, að þegar á að taka til höf-
uðstólsins einhverntíma { fram-
tíðinni, þá fái þeir jafnmikið í
gulli og þeir lögðu inn. Þessu
grundvallaratrði verður nú
breytt, ef myntin er stýfð. Þá
keinur það fram, að sá, sem
1874 lagði inn einhversstaðar
þúsund krónur til ávöxtunar, og
vill taka þær út eftir að búið er
að stýfa myntina, hann fær
minna heldur en það, sem hann
lagði inn.
Jeg þykist vita, að menn
skilji þetta, ef við tökum til
samanburðar sem dæmi ein-
hverja þá vöru, sem menn eru
vanari að mæla heldur en
þyngd gullpeninga sinna. Við
skulum hugsa okkur, að maður
hafi falið öðrum til geymslu
hundrað álnir vaðmáls, og
geymandi hafi tekið á sig þá
skuldbindingu að skila hinu
geymda aftur á einhverjum til-
teknum tima seinna meir. Ef
alinin helst óbreytt þann tíma,
sem voðin er í geymslu og
geymandi skilar jafn-mörgum
álnum aftur, ja, þá fær eigandi
hina sömu lengd aftur úr
geymslu. En ef ríkisvaldið hef-
ur á þessu tímabili fundið upp
á að stytta alinina, t. d. úr 24
niður í 19 þumlunga, og geym-
andi heldur fram, að hann eigi
ekki að skila öðru en jafnmörg-
um löglegum álnum, þá er auð-
sjeð, að hann skilar ekki allri
voðinni aftur, en heldur eftir
r’/24 hlutum vaðmálsins, sem
verður hans eign, en ekki hins
upphaflega eiganda.
Þýðing myntlaganna er þá
fyrst og fremst sú, að skapa
yfir höfuð grundvöll fyrir því,
að borgarar þjóðfjelagsins geti
svo að trygt sje, koniið fje
sínu eða verðmæti í geymslu
og ávöxtun. Og ef við hugsum
okkur þann glundroða á þessu,
að öðru hvoru sje verið að
breyta innihaldi mynteiningar-
innar, án þess að breyta einu
sinni nafni hennar um leið, þá
er auðsjeð, að menn hafa ekki
lengur neina tryggingu fyrir
því, að þeir fái jafnmikið og
þeir ljetu af hendi. Ef stöðugt
er verið að stýfa hana, þá verð-
ur það stöðugt minna og
minna, sem sá fær út, sem lagt
hefur peninga á sjóði. Meðal
annars byggjast allar sjóðstofn-
anir til almennings þarfa á því
grundvallaratriði, að því sje ó-
hætt að treysta, að þjóðfjelagið
muni gæta þeirrar skyldu sinn-
ar að láta slík verðmæti koma
til skila að fullu úr geymslu,
og skylda þann, sem geymir,
til að skila jafn-miklu og hann
tók við.
Um nauðsyn þessarar festu á
mynteiningunni mætti fara
fleiri orðum. Hún er sem sje
grundvöllur undir öllu fjár-
málalífi nútíðarinnar og þar
ineð undir öllum framförum.
Þvi að ef við kryfjum þetta mál
til mergjar, þá byggjast allar
framfarir á því, að það sje unt
að geyina verðmæti í sjóðum
frá ári til árs, og að ríkisvaldið
tryggi mönnum sæmilega, að
þeir fái aftur það, sem þeir
lögðu inn, þegar til á að taka.
Eða að minsta kosti losni geym-
andi aldrei við skylduna til
þess að skila öllu aftur, sem
hann tók við.
Þegar nú er farið fram á, að
grípa til þeirrar úrlausnar á
gengismálinu að stýfa myntina,
þá hefur slíkt ákaflega marga
ókosti í för með sjer. Og jeg
skal nefna aðeins þrjá, þá sem
jeg tel alveg yfirgnæfandi.
Ríkisgjaldþrot.
I fyrsta lagi verður úr þessu
rikisgjatdþrot, alveg hreint, bert
og hululaust. Jeg skal ekki fara
út í langar bollaleggingar, en
aðeins nefna þrjú dæmi þess,
að ríkið með slíkri löggjöf
svíkst frá skuldbindingum sín-
um. Fyrst verður að gera sjer
grein fyrir því, að ríkisgjald-
þrot fer fram á dálítið annan
hátt venjulega heldur en gjald-
þrot einstakra manná. Ríkis-
gjaldþrot fer nálega altaf fram
á þann hátt, að ríkið gerir með
einhliða löggjöf einhverja þá á-
kvörðun, sem losar það við
skuldbindingar sínar eða mink-
ar þær.
Ábyrgðin á Söfnunarsjóðnum.
Af þessum dærnum, sem
sýna, að hjer er farið fram á,
að íslenska ríkið geri ríkis-
gjaldþrot, skal fyrst nefna, að
þegar Söfnunarsjóður íslands
var stofnaður, þá tók Lands-
sjóður íslands, sem þá var —
og nú er sama og ríkið — í
stofnlögum sjóðsins ábyrgð á
innstæðum hans. Nú er það svo,
að 7. ágúst 1914, þegar ríkið
slepti innlausnarskyldunni, þá
stóðu inni í Söfnunarsjóði um
600 þús. króna, sem vitanlega
höfðu allar verið borgaðar inn
í gullgildum krónum. Ríkið
bar þá ;— og ber enn — ábyrgð
á þessari innstæðu, samkvæmt
stofnlögunum. Ef ríkið nú við
endanlega úrlausn gengismáls-
ins fer að segja: Það skai lög-
'legt að greiða þetta, eins og
aðrar skuldbindingar, með 18%
rýrari eða Ijettari krónu held-
ur en áður var, þá svíkst ríkið
þar með undan þeirri ábyrgð
sinni að tryggja þeim, sem inn
lögðu, sína fullu innstæðu. Mik-
ið af þessu fje eru sjóðir, sem
eiga að ávaxtast þarna, og all-
ur þorri þess stendur i aðal-
deild Söfnunarsjóðsins, sem
hefur þau ákvæði að geyma, að
eigendur fjárins geta yfirleitt
ekki tekið það út. Þeir hafa því
ekki einu sinni haft það úrræði,
sein margir höfðu 1914, að taka
sínar innstæðu út, af ótta við
það, að ríkið kynni að svíkj-
ast um að standa við ábyrgð
sína ef seðlarnir fjellu.
Gagnvart þessum innstæðum
er stýfing myntarinnar nú al-
veg augljóst og yfirlýst ríkis-
gjaldþrot.
Háskólas jóðurinn.
Jeg skal nefna aðra innstæðu,
sem líkt stendur á um. Þegar
sambandslögin voru sett og við
fengum fullveldisviðurkenningu
hjá Dönum, 1. desember 1918,
þá var stofnaður sjóður að upp-
hæð tvær miljónir króna, með
framlagi af dönsku fje, upp í
skuldaskifti ríkjanna. Við tók-
um við annari miljóninni til
geymslu og ávöxtunar. Var svo
ákveðið, að hún yrði eign Há-
skóla íslands. En hin miljónin
hjelt áfram að vera í dönskum
vörslum, og átti að verja henni
í tilteknum tilgangi. Nú tók rík-
Harlmannalðt
blá og mislit.
Ávalt fallegast og
fjölbreyttast nrval.
Manchesier.
Langeveg 40.
Sími 894.
Trjevörur,
alskonar seljast með lægsta mark-
aðsverði cif. á allar íslenskar
hafnir, af fjö^skrúðugum birgðum
í Halmstad í Svíþjóð. — BiðjiO
um tilboð.
A,B. GUNNAR PERSSON,
Halmstad. Sverige.
Takiö það
nógu
snemma.
Díðid ekki með aS
taka Fersól, þangad tú
bér eruð orðin lastnm.
Kyrsetur og inniverur hafa skaövænteg i
4 líffærin og svekkja líkamskraftaca. ÞaO fo «8>
bara á taugaveiklun, maga og nýrnasjúkdómaaa,
gigt ( vöövum og liöamótum, avefnloyai og Þrevte
og of fljótum ellisljóleika.
Byrjiö því siraks f dag aö nota Foreól, þ«Q
inniheldur þann lífskraft sem itkaminn þarfnask
Fersól Ð. er heppilegr^ íyrir þá vem tif*
meltingaröröugleika.
Varist eftirlíkingar.
Fæst hjá héraöslæknum, lyfsölum
ið þessa miljón að láni frá Há-
skólanum, og hefur enn. Papp-
írsgjaldeyrir beggja landanna,
íslands og Danmerkur, fjell um
eitt skeið. En Danir eru nú
búnir að koma sínum peninga-
málum í lag aftur, svo að í
Ðanmörku eru ekki til aðrar en
gullgildar, löglegar krónur, og
í þeim stendur sá hluti sjóðs-
ins, sem settur var þar til
geymslu. Ef islenska ríkið nú á-
kveður, að ísl. krónan skuli
stýfð um 18%, þá minkar það
þennan sjóð, sem það hefir að
láni, um jafnmikinn hluta af
sínu upphaflega verðgildi. Það
er ekkert annað en hreint rík-
isgjaldþrot, ef ríkið þannig
leyfir sjer að færa niður upp-
hæðir, sem það hefir að láni.
Og það er eins ríkisgjaldþrot
fyrir þvi, þótt það komi fram
gagnvart innlendri stofnun, eins
og Háskólinn er.
Veðdeildin.
Jeg skal nefna þriðja dæmið,
sem sýnir, hvað þetta er var-
hugavert. Þegar stríðið skall á
1914, hafði veðdeild . Lands-
bankans starfað hjer um all-
langt árabil — jeg held í 14
Obels
mnnntóbak
er best.
t