Morgunblaðið - 29.12.1929, Side 6
6
MORGUNBLAÐIÐ
Sabb-motoren
den sikreste og billigste' ^lrivkraft
for smaabaater, 3 hk. og 5 hk.
totakts opfyringsmotorer, vidspnrt
í Lofoten og Finmark. Modellene
1930 er ferdig nu: Pakningsfri
öljepumpe med rustfritt staal-
stempel, uslitelige oljeventiler med
herdet staaisete, rammelagre av
komprimert slitebronee, regulator-
stille til dæk, automatisk smöring
med synlig oljetilförsel, alt akteH-
for motoren av metall, solid inde-
bygget propeUhode med vfidbare
vinger, kobling og omstyring.
Monteres paa to dagér, alt utstyr
fölger med. iugen vandindspröit-
ing, sikker tomgang,- starter og
gaar paa solaroljc, enestaaende
lavt forbruk, enestaaende sikker
start og gang i alslags vær. Helt
selvre'gulerende, den steller sig
selv mens fiskeren steller fangsten.,
Med hver 5 hk. motor fölger mask-
kindreven lensepumpe'. Sabb gir
flest mil for hver liter olje. Den
sparer nrbeidskraften og öker for-
tjenesten. Katalog; me'd priser sen-
des fritt. Skriv til
Damsgaard Motorfabrik.
Bergen.
í r yÁ'U ?íótci Á
^iflurför krioS
alf lariíiii'
TTTo"
Nú eru hinar marg eftlr-
spurðu 7 Hk: vjelar
loks komnar.
C. PROPPÉ.
Vetrar-
kápnr
með
tækifarisverði.
Verslunin
Egill lacobsen.
Allskonar
bnsáböld
nýkomin.
Vald. Poulsen.
Soflssa
eru bestu egypsku Cigaretturnar.
20 st. pakkt
á kr. 1.25.
Til þessa hafði það verið venja
hjer, er reisa skyldi opinberar
byggingar, skóla eða sjiikrahús að
fá til forstöðu Bald byggingameist
ara, danskan mann, er kunnur va/
hjer að dugnaði; kom hann hingað
með nokkra danska trjesmiði og
múrara. Þessa var sjálfsagt þörf
framan af, en. landsmenn lærðu
ýmiskonar vinnubrögð af þessum
mönnum, og varð nú einnig breyt-
ing á þessu.
Er reisa skyldi hús íslands-
banka við Austurstræti tók h.f.
Völundur að sjer byginguna og
rjeði Guðjón verkstjóra. Næsta
stórbyggingin var Landsbókasafn-
ið og þá Heilsuhadið á Vífilsstöð-
um. Auk ]>essa hafði Guðjón fyr-
irsögn og eftirlit með ýmsúm stór-
byggingum út um land t. d. á
Grund í Eyjafirði og á Blöndu-
ósi við kvennaskólann. Auk áður-
taldra bygginga hjer í bænum, er
Guðjón var verkstjóri við, má
nefna Þórshainar, einnig hús
danska sendiherrans, er bræðurnir
Sturla og Friðrik ljetu reisa; hús
Gunnars Gunnarssonar kaupm.,
Klejipsspítalann nýja að miklu
íéyti, Landsbaukann í ]ieirri mynd
sem hann ér nú og að síðustu var
G.úðjðn verkstjóri við byggingu
Landsspítalans. Hjer að auki hafði
hann umsjón með byggingu
margra húsa, sem of langt yrði
upp að telja.
Guðjón Gamalíelsson mun hafa
þótt frekar vinnuhar*ður vei'ÍIc-
stjóri; en hafi hann krafist full-
mikils af starfsmönnum sínum, má
á það minna, að hann hlífði sjer
eídvi sjálfur, hafði aldrei vanist
á ]>að.
Með Guðjón Gamalíelssyni er
fallinn í valinn einn af hinum nýt-
ustu iðnaðarmönnum þéssá bæjar.
Að hann var góður fjelagsmaður
og drengskaparmaður, get jeg hor-
ið um af eigin raun, eftir að iiáfa
]Vekt hann í nær því 40 ár. Það
aivikaðist þannig, að fj’rst er jeg
kom til Reykjavíkur, kyntist ,;eg.
þeim bræðrnm og var um laugan
tíma nær ]iví daglegur gestur á
heimili þeirra mæðg'na.,
Guðjón Gamalíelsson kvænfist
haustið 1902j eftirlifandi' konu
sinni Maríu Guðmundsdóttu r á
Bergsstöðum í Rvík. Eignuðust
þau þrjú börn sem eru. uppkomin.
Einar Helgason.
Bœlarstjðrnarkosningar
á ísafirði.
ísafirði, FB. 28. des.
Bæjarstjórnarkosningar fara hjer
fram 11. jan. n.k. Þrír listar hafa
komið fram, og eru nöfn efstu
raannanna á hverjum lista þessi:
Adisti (Alþýðuflokkur).
Jón Signi^ndsson, Einar Jóns-
son, Eiríkur Einarsson, Vilmundur
Jónsson, Sigurður Guðmundssoni,
Páll Kristjánsson.
B-listi (Sjálfstæðisflokkur).
Bárður Jónsson. Jón Edwald,
Ólafur Kárason, Jón Maríasson,
Sigurðnr Kristjánsson.
C-listi (Framsóknarflokkur).
Kristján Jónsson, Ólafur Guð-
mundsson, Rögnvaldur Jónsson,
Guðmundur frá Mosdal.
Þórnnn Á. Björnsdóttir,
ljósmóðir.
Það eru tíl spurning-
ar, sem ómögulegt er að
svara. Jég var einu sinni
núna fyrir skömmu’
-siiurður að því: „Hver
er ’besta konan á land-
inu?“ Og svarið mitt
varð þetta: „Jeg veit
]iað ekki, en jeg he'ld að
Þórunn Björnsdóttir,
Ijósmóðir í Reykjavík,
sje ein af þeim allra
bestu.“ I>að var á Aust-
urlandi sem þessi spurn-
ing kom upp.
Núna í sumar hitti
jeg úti í öðru lancli ung-
an íslenskan , lækni,
]irýðilega mentaðan, eft-
ir margra ára veru ut-
anlands, á leið hingáð
heim, til að byrja lífsstarfið sitt.
Og þegar jeg var búinn að skrafa
við þennan unga efnismann góða
stund, þá varð mjer að hugsa,
hvað jeg ekki sagði: Þrátt fyrir
allar framfar.irnar i íæknavísindum
núna á þessari tuttugustu öld, þá
eru þær ekkert, eins og ekkert á
við bylt,fúguná á öldinni sem leið.
Menn éru svo fljótir að gleyma.
Og jeg, sem er gamall læknir, jeg
held að okkar ungu ágætu læknar,
hafi ekki hugmynd nrá það, að
jeg og mínir jafnaldrar erum bylt-
ingarbörn, börn stærstn bylting-
arinnar í læknavísyndum, síðan
sögur hófust. Jeg á við þrjá menn,
þrjá feður núlifandi læknalrynslóð-
ar: Ignatitus Philippus Semmel-
weiss, ungverskan mann (1818—
1865), Louis Pastetir, (sem reynd-
ai ekki var læltnir, en hefir þó lík-
lega gert, læknavísindunum mest
gagm, þeirra manna, sem sögur
fara af), franskan mann (1822—
1895), Joseph Lister, enskan mann
(1827—1912), og vitanlega verð
jeg að nefna fjórða manninn, Þjóð-
verjann Robert Koch (f. 1843).
Jeg býst við', að það sje erfitt
fvrir niilifandi unga kynslóð af
læknum, ljósmæðrum og hjúkrun-
arkonum að skilja, hvað við stóð-
um undrandi og áttum bágt, við
í þéssum stjettum, sem ólumst upp
k 'ofanverðri 19. öld, og horfðum
undrandi og skelkuð inn í þenn-
an nýja, áður ókunna heim, sýkla-
heim,inn. Jeg get aldrei gleymt að-
kom.u minni og Guðm. Magnússon-
ar hingað til bæjarins 1894. Við
vorum börn byltingarinnar, þess-
arar miklu byltingar í læknavís-
indum á ofanverðri 19. öld, og
stóðum uppi ráðalausir, fólkið
skilningslaust, engin mentuð hjúkr
unarkona, engin nýmCntuð ljós-
móðir, —- engin nýmentuð Ijós-
móðir, hjelt jeg, en það var nú
ekki rjett.
Þegar jeg tók við hjeraðslæknis-
embættinu, haustið 1895, þá hitti
jeg fyrir tvær Ijósmæður hjer í
bænum, tvær ágætar konur. Og
vo að jeg nú segi skrítlu, þá var
innur þeirra kiilluð „maddama“,
og var hún eina konan í bænum
með þeim titli, ágætiskonan Gnð-
rún Tómasdóttir (1840—1901), en
hin var kölluð „jómfrú Svendsen“,
og vár þá eina stúlkan í bænum
Þórunn Á. Björnsdóttir.
með. því nafni, ('i) ]>á orðin 67
ára.
Hvað sern mi þessu líður, þá er
þett-a vist og satt, að þessar tvær
góðu konur, sem við riafnarnir
hittum fyrir, voru ágætar ljós-
mæður upp á gamla vísu, en ekki
upp á okkar vísu, og jégf scúi var
bjerað.slæknir, á mjer lentu vand-
ræðin. Þá var ]iað, að jeg kom
auga á fullorðna íslenska stúlku,
nökkúrnveginn á aldur við mig, og
nafna minn, stúlku, sem bafði feng
ið sina mentun^í fæðingarfræðúm,
eins og við, upp úr byltingunni,
lijá forstöðumanni fæðingarstofn-
unarinnar í Kaupm.höfn, manni af
íslenskum ættum, Asgeir Snæbjörn
Nikolaj Stadfelt (dó 1896),
ínanni, sem vert er að minnast, af
því að hann var einnaf fyrstu
mönuunum, sem fjekk fullan skiln-
ing á þessari byltingu, sem Sem-
melweiss, Pasteur og Lister voru
feður að.
Mjer er ljóst, að jeg á eftir að
gera grein fyrir, hvers konar
bylting þetta var, sem jeg mintist
á Það er fljótsagt. Áður, ef lækn-
ir bar hníf í hold, mátfi hann bú-
ast við að missa 14—% af sjúk-
lingnnum úr sárasótt. Það var
þetta, sem Joseph Lister ofbauð,
og fann ráðin við.
Áður mátti búast við þvi, í fæð-
ingarstofnunum, að missa 14—%
af konunum úr barnsfararsótt. Það
var það, sem Semmehveiss fann
rá.ðið við, rjetta ráðið, löngu á
undan Pasteur, Lister og Kocli. -
Yenjulega hafa bestu menn
mannkynsins verið hundsaðir eða
drepúir. I. Ph. Semmelweiss var
hundsaður, þoldi það ekki og dó
brjálaður.
Þórunn Björnsdóttir er sveita-
barn, eins og flest þau þjóðar.inn-
ar börn, sem hafajtomið ættjörð-
inni að mestum notum á síðasta
mannsaldri. Hún kom til 30. des-
ember 1859, á Yatnsh'orni í Skorra
dal. Það koma stundum til börn,
sem eru eins og fædd me'ð sínum
forlögum, og mjer er fyllilega
ljóst, að þetta stúlkubarn, sem
fæddist 30. desember 1859, kom í
heiminn með þeim forlögum, að
taka á móti fleiri börnum, verða
móðir, ljósmóðir, fleiri barna eú
I Gilletteblöð
| ávait fyrirliggjandi i heildsötu.
Milh. Fr. Frimannsson
Sími 575.
Fyrir eina 50 anra
ekur enginn í bifreið í Rvík, en
fyrir sanngjarnt gjald ferðast þeir
sem aka í bifreiðum frá
715 B. S. R. 716.
Til VífilsstaCa kl. 12, 3, 8, 11 e. m.
Til Hafnarfjarðar á hverjum klt.
Um bæinn allan daginn.
nokkur önnur íslensk kona, síðan
] etta land bvgðist.
Það hefir fylgt landlæknisem-
bættinu ;frá fyystu byrjun (1760)
:ð kenna stúlkum að hjálpa kon-
uuf í bariísnáúð. 'og Þórunn Björns-
dóttir var fyrsta stúlkan, sem A.
H.n ífcliierWck landlæknir útskrif-
aði í þeim fræðum haustið 1882.
Það er öldungis víst, að engan,
nema kannske hana sjálfa, grun-
aði ])á, að hún myndi verða merk-
asta Ijósmóðir landsins á ofan-
verðri 20'. öld. Fyrst var hún ljós-
móðir í lítilli sve’it, Lundarreykja-
dal, í tvö ár (1883—1885), síðan
í Andakílshrepp önnur tvö ár
(1885—1887). Þá hjelt hún til á
Hvanneyri hjá Birni bróður sín-
um, nú bónda í Gröf í Mosfells-
sveit. Þar tók hún ástfóstri við
börn hróður síns, og fluttist þess
vegna með honum að Reykjakoti
í Mosfellssveit. En — enginn má
sköpum renna. 1890 brautst hún
til útlanda, til Kaupmannahafnar,
tíl þess að menta sig betur, og lauk
þar prófi í Ijósmóðurfræði 1891
ineð bésta vitnisburði. Hún varð
þannig barn byltingarinnar, eins
og við þrír, sem, stundum höfum
Aærið kallaðir Guðmundarnir.
En heimkoma hennar var ömur-
leg. Hún fjekk ekkert að gera, fór
aftur til bróður síns að Reykja-
koti, sótti einu sinni um það að
verða Ijósinóðir uppi í Kjós, fjekk
ekki, sótti um það að mega setjast
að hjer í Reykjavík, en bæjar-
stjórnin bægði henni frá. Enginn
kunni að meta hana. Og svo varð
þessi yngsta og efnilegasta ljós-
móðir landsins að sætta sig við
það, að verða ljósmóðir í Þing-
vallasveit, einu minsta umdæmi
landsins.
Og nú vík jeg aftur að því, sem
jeg var að tala um áðan, vand-
ræðunum, sem við stóðum í, Guð-
mundur Magnússon og jég, þegar
við byrjuðum okkar starf hjer í
bænum. Og það var þá (1897), að
jeg kom auga á þessa ungu ljós-
móður, sem sat uppi í Þingvalla-
sveit með nútíðarmentun, en hafði
ekkert að gera, og þegar jeg heim-
sótti gömlu konuna núna á annan
í jólnm, þá sagði hún mjer þetta,
sem jég var sjálfur búinn að
gleyma, að jeg hefði átt sök á því,
að hún kom hingað til bæjarins
1897, og mjg rankaði þá við því,
að þetta var rjett, og að jeg þá
var búinn að biðja bæjarstjórnina
um það, að mega fá þessa nngu og
efnilegu ljósmóður í bæinn, og
borga henni einhver laun, en fjekk
afsvar. Jeg véit vel, að fyrsta. miss-