Morgunblaðið - 06.10.1934, Page 5

MORGUNBLAÐIÐ
5
lifeaines llerdil
og ísnelanlð vli Faxaflia.
Eitf og annað
langri starfsæfi.
I tilefoi af þvi aff 40 ár
eru liðin síðan Jóhannes
byrjaði Iifer sfarf sitt.
frá
I dag, 6. október eru liðin 40
.ár frá því Jóhannes Nordal ís-
i hússtjóri kom hingað til Reykja-
víkur. Hafði hann þá verið 7 ár
vestan hafs, en áður en hann
fór vestur var hann hjá bróður
sínum Jónasi bónda Guðmunds-
syni að Eyjólfsstöðum í Vatns-
‘ dal. t
Er Nordal kom hingað gekst
hann fyrir því, að reist var hjer
íshús, hið fyrsta á landinu.
Var til þess stofnað hlutafje-
lagið ísfjelagið við Faxaffóa.
Þá var fyrst hægt að geyma
beitu fyrir skútuútgerðina. Sú
endurbót var hið mesta fram-
faraspor fyrir útgerð Reykvík-
inga. Frá Nordalsíshúsi breidd-
ist þekking á íshúsagerð og
'beitugeymslu út um landið.
Jóhannes Nordal ljet af ís-
hússtjórn fyrir tveim árum. Þá
var hann 82 ára að aldri, fædd-
ur 1850. Hann er enn við hina
•bestu heilsu, kátur og hress.
Þegar jeg heimsótti hann hjer
'öm daginn var það eitt af því
fyrsta sem hann sagði.
— Heyrðu góði. — Nú ,er
*ekki lengur einiberjabrenni-
vínið. Landlæknirinn sagði einu
sinni við mig: Jóhannes, þú átt
:altaf að eiga einiberjabrennivín,
svo þú fáir ekki steina 1 blöðr-
’una.
Inflúensutilfelli eru mismun-
randi mörg, þetta 1—8 þúsund
..á ári. Sjúkradagar að meðal-
tali í hvert sinn 6. Alls 6—42
þús. alls á ári. Og tjónið getur ! ]eið inn á Borðeyri. Einu sinni
því orðið mörg hundruð þúsundJ kom á hann gat. Mig minnir að
Með góðum fatnaði og góðum þeir hafi troðið í það hveitipok-
heilbrigðisreglum er hægt að Um til bráðabirgða.
En svo kom bannið, og þá
spurði jeg hann hvað jeg ætti
að eiga.
Þá verður þú að eiga eitthvað
annað, Jóhannes, sagði land-
læknirinn.
Flótti undan harðind-
unum.
— Hvernig stóð á því að þú
fórst til Ameríku?
— Það skal jeg segja þjer.
Þetta var vorið 1887 að jeg fór,
Þá voru búin að vera óslitin
harðindi síðan 1881. En vorið
1887 höfðu allir gefið upp sín
hey í Vatnsdal. Þá gerði góðan
kafla í maí, svo menn sleptu
fje sínu, og það var komið fram
um heiðar. En þá gerði grenj-
andi hríð, 20. maí, svo fje
fennti unnvörpum. Þá var Magn
ús í Hnausum nýbúinn að reka
á Sauðadal, og misti þar 160
fjár.
Þá misti jeg alveg trúna á
landið. Þá stóðu vesturfarir sem
hæst.
Jeg fór með Wathnesskipinu
Miaga frá Sauðárkróki þ. 6.
júlí, ásamt mörgum vesturför-
um. Margt myndarfólk fór þá
úr Skagafirði. Otto Wathne var
skipstjórinn, föngulegur maður
Þetta var erfið ferð. Þá var
Skagafjörður að sjá sem ein
fjalfella af ís. En samt mjakaði
Wathne sjer út úr firðinum
hægt og hægt, og klakklaust
komumst við.
Þá var vesturfararskipið
Camoens á ferðinni. Camoens
var að tína saman fólk fram-
undir haust. Hann flæktist alla
En jeg lærði í þá daga að
gera það sem jeg sá aðra gera.
„Maskmumaður.“
T. d. var jeg einu sinni
maskinumaður á flutningaskipi
fjelagsins.
Það vantaði maskinumann.
Þá kom eigandinn til mín og
spurði, hvort jeg væri ekkl
maskinumaður.
Ekki beinlínis það, sagði jeg.
En jeg hefi sjeð maskinu í skipi.
Þá skal jeg koma með þjer,
sagði eigandinn og sýna þjer
skipið, því jeg er eiginlega
maskínumaður líka, sagði hann.
Og við komum í herbergi
vjelameistara, djeskoti fínt þar,
sóffi, borð og stólar. Og við töl-
um við skipstjóra.
Það var alt í lagi með vjel-
> draga úr þessu árlega stórtjóni.
Af línuritum öðrum sjest t.
'd. hvaða sjúkdómar verða flest-
um að bana hjer á Iandi. Eru
þar berklarnir stórtækastir, þá
krabbamein, lungnabólga nr. 3
í röðinni.
En svo sjest þarna saga sjúk-
dómanna, sem eru að hverfa,
isvo sem sullavéiki og holdsvéiki.
Hvenær verður saga ,berkla og
krabbameins svipuð?
Rannsóknastofa Háskólans
hefir sýningardeild fyrir sig,
’þar sem sýnd eru ýms líffæri
manna. Þar er og skýrt frá
ýmsu er að sauðfjársjúkdömum
lýtur og lækningum þeirra.
Mjög merkilegar smásjá-
ísland vantar íshús.
Þegár jeg kom vestur kyntist
jeg fljótt íshúsum. Jeg vann
hjá miljónafjelagi sem fekkst
við fiskiveiðar á Winnipegvatni
og var fiskurinn frystur og flutt
ur þannig til Bandaríkjanna. Sá
jeg fljótt að það eina stm var
að gera fyrir útgerð Islendinga,
var að setja upp íshús og frysta
beitusíldina. Þeir sögðu mjer á
Sauðárkrók er jeg fór þar um,
að þó þeir veiddu þetta 30—40
tunnur af síld, gætu þeir aðeins
notað þetta næstu daga í beitu.
Hitt ónýttist. Og beitulausir
voru þeir eftir sem áður.
— Vannstu svo við íshús þar
myndir eru í einni deildinni frá vestra?
taugakerfi manna og skýringar — Ó-nei, jeg var við smíðar,
myndir um vöðva, er Lárus Ein- Það þurfti þau reiðinnar ósköp
aj’son hefir gert, og eru mynd- \ af kössum, því fiskurinn var all-
’irnar gegnumlýstar, svo 'þær j ur fluttur í kössum fyrst á skipi
isjáist betur. 1 til Selkirk og þaðan í járnbraut.
nóttin^. Jeg skarkaði við ,,oil-
feederinn.“ Og alt í einu kom
hringing að stoppa skipið. Jeg
stöðva vjelina og hugsa mjer,
hver andsk.... er nú, erum við
að hleypa í strand? En svo var
hringt að halda áfram.
Svo um morguninn þegar
miljónerinn vaknaði spurði
hann um ,,oilfeederinn.“ Og þá
var hann kominn í lag, svo ekki
eyddust fleiri dropar af olíu
en þurfti.
En við skipstjóri fórum að fá
okkur bita.
Þá segir hann. Þú ert skrít-
inn. Þú þykist ekki vera mask-
ínumaður, og svo gegnir þú
mikið fljótar en þessir bölvaðir
draugar, sem þykjast vera mask
ínumenn, eða svo sýndist mjer
ina, nema ,,oilfeeder‘‘ einn, er. í nótt, er jeg var að prófa þig.
var í ólagi. O, við brúkum bara
olíukönnu sagði jeg, þó eitt-
hvað eyðist meira af olíunni.
En skipstjóri spurði mig
hvort jeg þekti á klukkurnar.
Jeg sagði svo vera.
Þá var lagt á stað undir
Fiskinn úr Winnipegvatni
geymdu þeir oft vestra í heilt
ár óskemdan.
— Og svo komstu heim, ef1>
ir sjö ára dvöl vestra.
— Beinlínis til þess að koma
hjer upp frystihúsum.
„Amerískt humbug*|sem kom að gagni.
Jóhannes Nordal.
Þegar jeg kom heim
Reykjavíkur sögðu menn að
hjer væri ekki hægt að geyma
ís.
Geir Zoéga hafði reynt það
fyrir Englendinga. Þeir ætluðu
að flytja hjeðan lax í ís til
Englands. Hann hafði gert ein-
hvern skúta í brekkuna hjerna
vestur frá, þar sem r»ú eru hús,
og sett þar ís.
En þegar átti að fara að
flytja laxinn, var ísinn bráðn-
aður niður.
Svo þegar jeg sagði þeim
hjer, að jeg ætlaði ekki einu
sinni að grafa niður í jörðina,
heldur ætlaði jeg að geyma ís-
inn ,,á mölinni“, þá sögðu menn
ekki annað en að þetta væri
amerískt húmbúg.
En þegar fyrsta íshúsið var
ko,mið upp, þettta ”"r ekki
nema bennvaður kofi til að
byrja með, og jeg hafði fengið
fyrstu síldina spegilfagra í net
hjema í höfninni, þá mætti jeg
Geir í glaðasólskiniogsagði við
hann.Komdu nú og sjáðu „ame-
ríska humbugið.“ Og svo sýndi
jeg honum síldina stálfreðna,
sem hrökk eins og kol, þegar
henni var slegið við. Þá sagði
Geir: „Ja, nú er jeg búinn.“
Þá var hann ekki lengur í efa.
Svo fór Jóns í Melshúsum og
beitusíld vestur í Jökuldjúp.
Þar var þá mikill floti fyrir af
frönskum fiskiduggum. — Þeir
frönsku fengu þetta einn og
einn fisk. En Jón í Melshúsum
fekk á svipstundu 4—500
dekk af rígaþorski.
Þegar þeir frönsku sáu þetta
þá fóru þeir úr Jökuldjúpinu.
— Þú hefir þá alténd komið
því til leiðar Jóhannes, sagði
Zimsen konsúll, að þú hefir
flæmt Franskmennina úr „bugt-
inni“ með síldinni þinni.
Áður höfðu menn mjög stop-
ula beitu á skútunum, og oft
enga, kræktu þorskinn.
Steinaröðin á mölinni.
— Voru menn ekki farnir
að hugsa um íshús, þegar þú
til komst að vestan?
— Menn voru að hugsa um
að þeir þyrftu að geyma beitu-
síldina með einhverjum ráðum.
Það var Tryggvi gamli Gunn-
arsson sem stóð fyrir því. Hann
hafði látið gera byrjun að und-
irstöðu á malarkambinum, þar
sem íshúsið var síðar reist. Var
þarna steinaröð á mölinni. Og
teikning hafði verið gerð. En
hún var öll hringlandi vitlaus.
En jeg vildi það ekki, jeg vildi
halda áfram með mitt fjelag.
Og þó var ekki altaf gaman
að eiga við Tryggva, því hann
var svo afskaplega ráðríkur.
Auglýsing um kenslu.
Þegar alt var komið vel á
stað auglýsti Tryggvi, að menn
sem vildu læra til íshússbygg-
inga og frysting beitu, gætu
snúið sjer til Jóhannesar Nor-
dal.
Svo komu karlar úr öllum átt-
um til að læra. Þeir áttu að
vinna hjá mjer í mánuð. Jeg
sagði við Tryggva, að það væri
ekki of mikið þó jeg fengi
kenslugjald sem svaraði kaupi
mannanna. En hann vildi aldrei
ábatast af neinum eða neinu.
Hann var líka tregur á að borga
nokkuð.
Geir Zoéga kom til mín og
vildi að jeg leiðbeindi sjer með
íshúsbyggingu. Geir var vinur
minn.
En Tryggvi sagði: Blessaður
vertu ekki að hjálpa honum
Geir, láttu hann eiga sig.
— Það er nú ekki gott sagði
jeg, því þú' ert búinn að aug-
lýsa kensluna. Svo verð jeg að
leiðbeina þeim sem hafa vilja.
Hann þakkaði sjer nú altaf
íshúsið blessaður karlinn. En
mjer var alveg sama um það.
— Heyrðu annars, heldurðú
að þú drekkir ekki hjá mjer
kaffi með pinna í, það er sVo
djöfuls-gott.
Meðan jeg vann við íshúsið
þótti mjer ekkert betra en kaffi
með pinna.
— Við höfðum reknetabát í
Jökuldjúpinu er veiddi þetta 70
—100 tunnur' í túr, og fyltum
lúsið yfir sumarið. Við byrjuð-
um á þessari veiði í miðjum júní
og hjeldum áfram fram í ágúst.
Við höfðum altaf nóg af beitu
síld handa skútunum, þó marg-
ar væru þær. Þær voru einu
sinni 70 hjerna á höfninni.
En þetta var aldrei mikill
gróði á íshúsinu, því aldrei
mátti fyrir Tryggva gamla t. d.
leggja meira en 5 aura á kjöt-
pundið.
Tiyggvi vildi að við slátruð-
um sjálfir, kostuðum rekstra cg
alt, á því v.arð ekki annað en
tap um tíma. Því aldrei mátti
álagningin hækka.
Fjelagið stofnað.
Svo var garfað í að stofna
hlutafjelag til að gera tilraun
með íshús og beitugeymslu.
Hlutafje var fyrst kr. 5000,
í 50 króna hlutum. Menn gerðu
þetta ekki í neinni ábatavon.
Þetta átti aldrei að vera nema
tilraun.
Og hlutafjeð greiddist ákaf-
lega seint. Menn höfðu þá ekki
peningana, þó þeir væru búnir
að lofa að leggja hluti. Tryggvi
gamli varð að lána þeim í bank-
anum, til þess þeir gætu lagt
fram fjeð.
Seinna var hlutafjeð hækkað
í 10 þúsund krónur.
En þegar alt var komið vel á
stað þá kom Halberg hóteleig-
andi til mín og spurði mig hvort
jeg vildi ekki fá lánaða peninga
hjá sjer og byggja íshús fyrir
ein af skútum Geirs, með freðna mig og eiga ekkert við Tryggva.
Glöggir reikningar.
Eiríkur Briem var endurskoð-
andi hjá okkur.
Hann mundi altaf þegar hann
kom á hvaða blaðsíðum hann
hafði verið seinast í bókunum.
Hann mundi tölur.
Hann sagði einu sinni við
mig:
— Jeg hefi kynst mörgum
reikningum um dagana, en eng-
um sem eru eins glöggir eíns og
reikningarnir þínir, Jóhannes.
Það er engin furða, sagði jeg,
því .jeg hefi aldrei lært neitt.
— Það er nú tilfellið, sagði
Eiríkur.
Já, jeg hefi orðið að vinna
fyrir mjer, frá því jeg gat skrið-
ið. Jeg lærði t. d. aldrei al-
mennilega að skrifa, en ögn i
reikningi hjá Sigurði heitnum
Jónassyni frænda mínum. Þá
var jeg orðinn fullorðinn. Eín
þegar jeg var kominn út í tuga-
brot þá fór Sigurður í skóla,