Morgunblaðið - 23.10.1934, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
6
»
BÓ'KMENTI R
Ævi Hallgríms Pjeturssonar
og Saurbær á Hvalfjarðarströnd.
Tfmarit Pjððrækoisfjelagsins 1ð ára.
Eftir prófessor, dr. Richard Beck.
Vigfús Guðmundsson tók
saman. Útgef. Snæbjörn
Jónsson. Reykjavík 1934,
132 bls. j
Margt og mikið hefir verið!
aútað um Hallgrím Pjetursson á
síðari tímum, og er það að von- j
Tum. En þrátt fyrir það verður J
skki sagt, að til sje enn ævi-;
saga hans, er honum sje sam-!
boðin, þar sem bæði sje gerð,
grein fyrir ævi hans sjálfs, eftir
;þeim efnum, sem fyrir hendi
-eru, og sjerstaklega skáldskap
hans. Talsvert mikil drög um
þetta eru þegar til, en alt erj
>það sitt í hverri áttinni. Það
verður því ekki sagt, að ný bók j
um Hallgrím Pjetursson sje ó- i
þörf eða það sje að bera í bakka
fullan lækinn, þótt eitt ritið bæt
ist við enn í Hallgrímsbókment- J
ir vorar, ef það rit er viðfangs-
• efninu samboðið og bætir úr
:skorti þeim, sem fyr var getið.
Rit Vigfúsar Guðmundssonar
-er að mörgu leyti spor í rjetta
átt. Hann byrjaf á því að gefa
lýsingu á 17. öldinni, skýra frá
efnahag og ytri kjörum þjóðar-
innar, trú og hjátrú, og verður
;þar helst tíðrætt um gaidraof-
stækið, sem hann bendir rjetti-
lega á, að Sunnlendingar hafi
með öllu sneitt hjá, og bregður
svo ljósi yfir afstöðu Hallgríms
•til þessa vandræðamáls, Þvínæst
lýsir hann siðabreytingu þeirri,
sem varð fyrir og um daga Hall-
gríms með bókaútgáfu Guð-
brands biskups og endurvakn-
ingu þjóðlegra fræða í landinu
•og kirkjulegum endurbótum.
Þegar þann hefir undirbúið
'þanpig jarðveginn, er tími til
að segja frá Hallgrími sjálfum,.
• og nú kemur ævisaga hans og |
mun þar flest eða alt tínt til,
3em menn vita með vissu um
iHaligrím. Þá hefur að segja
frá sálmakveðskap hans. Gerir
. höfundur nokkurn samanburð
á honum og eldra sálmakveð-
skap og bendir á hin sjerstöku
æinkenni hans. Að því búnu tel-
ur höfundur upp helstu rit Hall-
gríms og gerir stuttlega grein
fyrir hvei’ju einu, getur um út-
gáfur o. fl. Er þá lokið fyrra
hluta bókarinnar, um Hallgrím
sjálfan, en síðari hlutinn er um
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd. Er
þar sagt frá máldögum kirkj-
unnar, vísitationum þar, lýst
kirkjum og kirkjumbnum o. fl.
Að lokum er skrá yfir presta í
Saurbæ frá 1623—1934.
Af hinu stutta yfirliti, sem
jeg hefi gefið um efni bókar-
innar, má sjá, að efnisskipun
höf, er hin ákjósanlegasta, og
með líkum hætti hugsa jeg
mjer, að efni ætti að vera skip-
að í fullkominni ævisögu Hall-
gríms Pjeturssoar. En það er
margt, sem veldur því, að þetta
rit er ófullnægjandi og útilokar
. að litlu leyti þörfina á nýrri
ævisögu Hallgríms. Þessi bók er
of stutt til þess að hægt sje að
gera efninu sæmileg skil, sjer-
staklega skáldskap Hallgríms
og samtíð hans. Þá er frásögnin
öll svo annálskend og þur, að
furðu sætir. Höfundurinn er ein
kennilega ófundvís á orsaka-
sambönd, eða kannske öllu held
ur undarlega ófús á að hætta
sjer út í að skrifa sögu. Hann
byggir ekki brýr, heldur hleður
hann stíflur. Og það er oft og
tíðúm undir hælinn lagt, að þær
sjeu svo þjettar, að stiklað verði
á milli. Stíllinn er mjög stagl-
samur og daufur. Þetta er í
stuttu máli sagt leiðinleg bók
um skemtilegt efni. Besti kostur
hennar er efnisskipunin, eins og
áður er getið.
Nokkrar villur hefi jeg rekist
á, t. d. fækkuðu þeir fyrir fækk-
aði þeim (bls. 17), uku fyrir
juku (bls. 18), renna grun um
það fyrir renna grun í það (bls.
37). Meðal prentvillna hefi jeg
rekist á þessar.: flest fyrir flest-
um ( bls. 24), 1626, les 1636
(bls. 49), trúlengra, les trú-
legra (bls. 84), málagar, les
máldagar (bls. 88). Efst á bls.
54 hafa línur ruglast heldur
hrapallega. Á bls. 117 færir
höf. til vísu sjera Jóns Hjalta-
líns, sem skorin var á fjöl í
Saurbæjarkirkju: „Svo söng í
sannri trú“ o. s. frv. Vísa þessi
er prentuð í Rauðskinnu II., 25,
og er þar lýsing á fjölinni, en
þá heimild virðist höf. ekki hafa
þekt. Á bls. 115—116 er neðan-
málsgrein, þar sem höf. hygst
að leiðrjetta ummæli mín í
Skími 1932 í ritdómi um Sögu
Oddastaðar, að corporale hafi
altaf verið skrautlaus. Þetta átti
við corporále í kaþólskum sið,
og vitnaði jeg í Dómkirkjuna á
Hólum bls. 309, rit eftir okkar
mesta kirkjufatafræðing, Guð-
brand Jónsson, þar sem skýrt er
tekið fram um þetta. Jeg hefi
nú gætt í ýms rit þessa efnis
eftir erlenda fræðimenn og ber
öllum saman um’ það, að cor-
porale hafi verið skrautlaus.
Það segir sig líka sjálft, að svo
hafi verið, þar sem gert er ráð
fyrir þvotti á honum (sbr. t. d.
Dipl. Isl. II., 562), því að við
slíka meðferð mundi skraut
fljótt hafa eyðilagst. Um cor-
poralia í Lútherskum sið skal
jeg ekkert fullyrða, enda kem-
ur það ekki þessu máli við.
Guðni Jónsson.
Meyjaskemman. Sýningar á
henni hef jast á morgun, mið-
vikudag. Hún var sýnd hjer lengi
í fyrra við góða aðsókn og þótti
mikið til hennár koma, sjerstak-
lega söngsins. En svo veiktist
einu leikandinn og varð þá að
liætta sýningum fyr faeldur en
ráðgert var. 1
Niðurl.
Þó girnilegt væri, verðtir inni-
hald Tímaritsins á liðnum árum
eigi rakið frekar; en óhætt má
segja, að þar kennir ólítillar fjöl-
breytni í efni og sjónarmiðnm, þó
íslensk þjóðrækni og' þjóðrækt í
einhverri mynd sjeu tíðum sá
segull, sem bæði hið bundna og
óbundna mál hverfa að- Mun það
ekki heldur sagt út í. hött. að í
árgöngum þess, sje að finna margt
af því, sem fegurst og djarfast
hefir verið hugsað á íslensku vest-
an liafs fimtán árin síðustu.
Hinsvegar skal vikið nokkrum
orðum að síðasta árgangi ritsins.
sem út kom nær febrúarlolmm í
vétur, er leið.
í maímánuði í fyrra andaðist
síra Jónas A. Sigurðsson, um
langt skeið einn af djarfmæltustu,
ötulustu og áhrifamestu formæl-
endum íslenskra þjóðernismála
vestan liafs, og um mörg kjör-
tímabil forseti Þjóðræknisfjelags-
ins ; skipaði hann þann sess þeg-
ar l|ann, ljest. Eins og sjálfsagt
var, hefst ritið að þessu sinni með
minningarorðum um hann, fagurri
“"og emkar hlýlegri kveðju, sem
flutt var við jarðarför hans af
síra RögUva Idi Pjeturssyni, þá-
verandi ritara fjelagsins. Núver-
andi forseti þess, J. J .Bíldfell,
fyrrum ritstjóri Lögbergs, skrifar
einnig mjög' góða grein um ævi
síra Jónasar og- margþætt störf;
bil’tir ritið jafnframt ágæta mynd
af þessum fallna foringja.
Pimm aðrar ritgerðir flytur
Tímaritið að þessu sinni. ..Hvað
geta Vestur-íslendingar gert fyrir
fslenska tungu?“ nefnist athygl-
isverð grein eftir dr. Stefán Ein-
arsson, sem eindregið hvetur til
orðsöfnunar úr vestur-íslensku
máli og bendir á gildi slíks fræði-
starfs. Guðmundur Friðjónsson
skrifar skemtilegar „Minningar frá
Möðruvöllum“, og Steingrímur
læknir Matthíasson stutta, en
fjörug'a grein um vjelar og hraða
nútímans-------„Ósköp liggur á.“
—i Richard Beck ritar um ævi og
ljóðagerð vestur-íslenska skálds-
ins Þorbjarnar Bjarnarsonar
(Þorskabíts), sem dó í febrúar
1933.
Tímabær og prýðisvel samin er
ritgerð Dr. Rögnvaldar Pjeturs-
sonar um „Upphaf vesturfei’ða og
þjóðminingarhátíðina í Milwaukee
1874“; eru þar rakin, dýpra og
sannara en tíðkast Iiefir. tildrögin
að vésturferðum og lýst ýtarlega
fyrstu og' merkilegri þjóðhátíð
íslendinga vestan hafs, sem varð
vísirinn að framhaldandi og víð-
tækri þjóðræknisstarfsemi þeirra.
Því, eins og greinarhöfundur bend
ir á: „Sú liugsjónin, sem vakti
fyrir stofnendum þessa fyrsta fje-
lagsskapar, að vernda tungu og
þjóðerni hefir orðið örlagaríkust.
Hún hefir lifað og þroskast þrátt
fyrir byltingar er gerst hafa á
þessum 60 árum‘,.
Vel sögð og lipuj'lega er sagan
, „Boy Burns“ eftir J. Magnús
jBjarnáson, og æfintýri hans, „Vje-
!frjettin“, er listrænt og fallegt
eins og' önnur slík ritsmíði hans,
sem fjölmörg eru orðin.
Þær skáldkonurnar -Jakobína
Johnson og Hulda eiga hjer sitt
góðkvæðið hvor. Kveður Jakobína
um hljómnæma hörpuna, „sem
grípur úr geymi geisla-flóð að
sunnan“, en Hulda um landnáms-
konuna, og tileinkar þann óð ís-
lenskum systrum hennar í Vestur-
heimi. Steinn H- Dofri minnist
Þorskabíts skálds í kröftugu
kvæði og fornyrtu; hljómrænt og
vel orkt er ljóð Páls S. Pálssonar
— „Hvurt?“. Richard Beck á hjer
einíiig smákvæði — „Haustljóð“.
Timaritið er því í ár, eins og
endranær, liarla fjölbreytt að efni,
og girnilegt til fróðleiks þeim,
sem noklturn lifandi áhuga hafa
á íslenskum fræðum og íslenskri
menningar-viðleitni innan lands
og utan. Hinn ytri frágangur hef-
ir. jafnan liæft innihaldinu, og
gerir það enn.
Ritið er svo úr garði gért, og
hefir slíkt nytjaverk með hönd-
um, að íslenskum bókasöfnjjm, að
minsta kosti, er ekki vansalaúsÚ’
að kaupa það eigi. Einnig ættu
allir bókamenn að eigúást það.
Ber líka svo. vél í veiði. að hægt-
er nú, að fá það frá byrjun við
niðursettu verði, nema. allra síð-
ustu árganga þess og einn eða
tvo hina eldfl, sem lít.ið er orð-
ið til af. Aðalútsölumaður rits-
ins á íslandi er Eggert' P- Briem
bóksali í Reykjavík.
Eins og bent var á að íraman,
eru þau tvö höfuð verkefni Tíma-
ritsins, „að styðja og styrkja
íslenska tungu í Vesturheimi" og
„að efla samúð og samvinnu með-
al' íslendinga austan hafs og vest-
an“- Er það því íslensk þjóðrsafeni
af bestu tegtind, að rjetfá ritíira
hönd til styrktar (með því að
kaúpa það) vestur yfir Atlants-
ála; og styðja jafnframt íslend-
ínga í þjóðræknisbaráttu þeinra
vestur þar. Sú barátta á marg-
faldlega skilinn skilning og stuðn-
íng fslendinga á íslandi.
Gunnlaugssaga ormstungu.
Gefin út af Guðna Jóns- athyglisvert nýmæli, að því er
syni mag. art.; kostað tekur til tímatals hennar. Færir
hefir Bókaverslun Sig- hann rök að því, að Gunnlaug-
urðar Kristjánssonar. ur hafi farið utan hið fyrra ainú
Góðu heilli hefir útgáfu Sig- 1003, en ekki 1001, eins og
urðar Kristjánssonar af fslend- Guðbrandur Vigfússon og aðr:tr
ingasögunum bæst aftur Gunn- fræðimenn síðan hafa talið; ,og
laugssaga ormstungu, sem upp í samræmi við það færir hjann
er seld fyrir nokkru og því verið aðra meginatburði sögunnar
ófáanleg um hrlð. Hina nýju fram um tvö ár. Sýnir hann
útgáfu hefir annast Guðni Jóns- fram á, að ýmis ummæli og ab-
son mag. art. og leyst vel af
hendi.
Af sögunni eru til tvö hand-
rit forn, í útgáfunni nefnd A og fylgt, en hinu.
B; þykir hið fyrra betra og J Útgefandi hefir sýnilega lagt
frumlegra, og hefir því útgef-: nrikla rækt við samning formal-
andi lagt texta þess til grund- j ans, og mun að vonum óvenju-
vallar við útgáfuna, en þó hefirj legt, að nýjar athuganir komi
hann fylgt því síðasta á nokkr- J fram í formálum að bókum
um stöðum, þar sem honum
leist texti þess betri.
f handritum Gunnlaugssögu
eru sumar vísurnar illa varð-
veittar, torskýranlegar og senni-
lega eitthvað úr lagi færðar og
burðir sögunnar komi betur
hein/ við hana sjálfa og aðrar
heimildir, ,ef þessu tímatali feje
þessa ódýra ritsafns, sem er
aðeins ætlað almenningi, en
eigi fræðimönnum. Aðeins vilði
jeg koma að þeirri athugasemd,
að ef til vill hefði verið óþarft
að geta vísnaskýringa EiríSr.
hafa því valdið þeim fræðimönn læknis Kjerúlfs í svona stuttum
um, er við þær hafa fengist, formála, því að tæplega hafa
hinum mestu erfiðleikum. Finn- þær nokkurt sjálfstætt gildi,
ur Jónsson prófessor, sem marg-' þótt þær sýni hins vegar virð-
vísastur hefir þótt síðari tíma ingarverðan áhuga ósjerfróðs
manna á fornan kveðskap, hefir manns fyrir fræðimensku of
ekki komist hjá að „lagfæra“, fornum kveðskap.
sumar vísurnar, þ. e. yrkja þæri Vel er, að unnendur þjóð-
upp að nokkru leyti, til þess að iegra bókmenta eiga aftur kost
þær yrði skiljanlegar og rjett á að eignast Gunnlaugssög;u,
rímaðar; en slíkt þykir nú óvís- sem einna fegurst og skáldleg-
indalegt og er eigi gert, ef ann- ust er íslendingasagna.
ars er nokkur kostur. Nokkrar
þessara vísna hefir útgefandi
tekið til nýrrar athugunar og
tekist að losna við sumar „lag-
færingar" Finns; til dærhis má
til greina 1., 5. og 9. vísu.
Útgefandi hefir ritað skil-
merkilegan formála fyrir sög- daf’
unni og keihur þar fram með
Magnús Finnbogason.
Jeppi á Fjalli var sýndur fyr-
ir tróðfullu húsi á sunudags-
kvöld; hæst verður leikið á föstu-