Morgunblaðið - 13.12.1934, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudaginn 13. des. 1934.
„Ráðkænskan".
íslensk list.
í Alþýðublaðinu 24. nóv. er ein
af hinum óþrotlegu blekkingum,
ósanninda og árásarg'reinum á
togaraútgerðina í landinu. Meðan
vel gekk iitgerðin, er svo látið
heita þar: ,,Engir varasjóðir voru
stofnaðir, engir fyrningarsjóðir“,
ásamt vanalegum dylgjum um á-
vöxt einkafyrirtækja, ráðdeild og
ráðvendni útgerðarmanna.
Annað hvort er þetta sagt af
vítaverðum ókunnugleika, um
svona mikilsvert mál og stórorða
fullyrðingu, eða af óskamfeilnu
blekkinga- og árása innræti.
Jeg hygg að öll togarafjelög
hafi byrjað hjer feril sinn með
miklum lánum og stórfeldum
skuldum, en greitt mikið af þeim
skuldum meðan vel aflaðist, sölu-
verð var hátt og kröfum stilt í
hóf. Einnig lækkaði mikið verð
skipanna í eignareikningi eða safn
að varasjóðum, meðan það var
möghlegt fyrir ásælni öfundsjúkra
og óvitura manna og sjergæðinga.
Jeg hefi nú lijer fyrir framan
mig 12 ára reikninga eins togara.
Þar í er þetta: í árslok 1925 er
varasjóður og fyrningarsjóður
■orðinn 154.318 kr. Bankaskuldir
■eru þá komnar niður í 67.283 kr.
En í árslok 1933, eru sjóðir þessir
úr sögUnni, og bankaskuldir komn
«r aftur upp í 161.000 kr. Þó var
meira virði óseldi fiskurinn við
árslokum 1925 en 1933. Hinsvegar
höfðu að vísu eignir fjelagsins
aukist ofurlítið, og verð skipsins
verið lækkað fyrir fyrningu, þrátt
fyrir miklar aðgerðir og endur-
bætur.
— Viðhaldið hefir ekki verið
talin eigm, til að hækka verðið um
tugi þús, kr., eins og í bæ.jarútgerð
í Hafnarfirði.
Af hverju stafar þessi mismun-
ur ? Er það einungis af ráðleysi,
óstjórn og ágirnd útgerðarmannq ?
Eða af því að frjálsræði. framt.ik
og áhugi einstakra manna sje
svona mikið lakara, en þvingandi
einokun ríkis, eða lamandi ein-
skorðun bæjarreksturs?
Þó að þessum spurningum verði
■ekki svarað hjei og' ekki sje hægt
að rökræða svo yfiigripsmikið
vandamál í stuttri greiri, vil jeg
þó sýna fáeinar tölur í þeirri von
að þær kdlani að leiðrjetta rót-
gróin misskilning og gefa vís-
þending- um orsakir og afleiðinu-
■ar.
Ásælni útgerðarmanna.
Hlutafjeð í fyrnefndri ritgerð,
•er 266.000 kr. Það var dregið sam-
an hjá mörgum mönnum, víðsveg-
•ar, sjómönnum, bændum og verka-
mönnum, jafnvel með einka ián-
töku að einhverju leyti. Fjögur ár
af átta, hafa þeir enga vexti feng-
ið af þessu fje sínu, en samt orðið
að g'peiða af því háa skatta, bæði
tii ríkis og bæjar. Háa skatta, af
minltandi eign og rekstrartapi.
Stjórnar- og framkvæmdarkostn
aður þessa fjelags, allur, með
skrifstofukostnaði og endurskoð-
un, hefir verið að meðaltali þessi
•8 ár (1926—‘33) 7657 kr. 75 au.
Það er að meðaltali af seldum afla
sömu árin, 2%. — Formenn fje-
lagsins hafa aldrei frá byr.jun tek-
ið meiri ómakslaun en 500 kr. á
ári.
Hafa þessir eigendur og útgerð-
armenn sýnt mjög mikla ásælni?
Hafa þeir arðrænt eða stolið miklu
af verkamönnum, bæ eða'ríki?
Hafa ekki útgerðir ríkis og bæja
fremur arðrænt og stolið útsvari
og sköttum frá bæjunum og rík-
inu.
Mjer ér ekki kunnugt um reikn-
inga annara sííkra fjelaga, en jeg'
tel þó víst, ^ð flest liafi þau gætt
alls sparnaðar, sem tiltækilegt
þótti og kostur var á í rekstri og
meðferð afurðasölu.
Og þessir atvinnurekendur hafa
þó sjálfir orðið að leggja mikið í
kostnað, til að endurbæta útgerðar
tækin, og verja miklu fje í tví-
sýnar tilraunir um dreifing mark-
aða og endurbætur afurðasölunn-
ar. .
Þetta var ríkinu skylt að kosta,
þaf sem það vitanlega stendur eða
hrynur eftir afkomu útgerðarinn-
ar, eins og högum þess er nú hátt-
að. En í stað þess að ríkið hefir
sýnt mjög litla viðleitni í þá átt
að hjálpa útgérðinni, og barna-
lega fávísi í því að bjarga frá
giötun aoáltekjustofni sínum, iiafa
ráðsmenn ]>ess og ráðunautar,
margfaldlega meira níðst á henni
með miljónasköttum árlega. —
Þeir hafa sært og slitið íífæð þjóð-
arinnar, svo henni er að blæða út.
Og þeir, sem þóttust ætla að
bæta framtíð sjómanna og koma í
veg fyrir atvinnuleysi, þeir liafa
svift sjómenn nokltura mánaða
atvinnu og stofnað til þess at-
vinnuleysis, sem nú ríkir og fram
undan er, ásamt öðrum utanaðkom-
andi þvingunum.
Nú er svo komið að akkert get-
ur bjargað þjóð vorri frá gjald-
þroti, nema sjerstök ráðdeild og'
sparnaður á, öllum sviðum.
,,Arðrændu‘ ‘ mennirnir.
Nokkuð er erfitt og óvíst að ná
því alveg nákvæmlega í krónum,
upp úr svo margbrotnum reikn-
ingum 8 ára, hvað sjómenn og
verkamenn, eða þeir arðrændu á
máli Alþýðublaðsins, hafa borið
ilr bítum á þessum árum. Sömu
árunum, sem eigendur fjelagsins
hafa tapað fje í tugum þúsunda
króna, af eign sinni í fjelaginu.
Miklu getur þetta þó ekki munað
frá þeim tölum, sem næst verður
komist.
Þrátt fyrir lnildu stvttri útgerð-
artíma, minni afla, og lægra verð
en áður, verða þetta þó kringum
1.570.564 kr. (rúml. iy2 milj. kr.)
öil árin, eða ái'lega 196-320 kr.
Arin þar áður fóru þessi beint út-'
lÖgðu verkalaun yfir 200 þús. kr„
sum árin mikið þar yfir. Og þó
er það ótalið, sem felst að öðru
leyti í verkalaunum, svo sem vio
uppskipun og verslun með kol og'
salt, og vinnu^hjer á landi við
veiðarfæri, ís, matvörur skipshafn-
ar o. s. frv. Miðað við ])essi verka-
laun (196 þús. kr.), eru laun
stjórnar, endurskoðenda, fram-
kvæmdarstjóra og allur annar
skrifstofukostnaður, aðeins 3,9%.
Hvernig eru þessi hlutföll hjá
Síldareinkasölunni ?
Hvernig eru þau hjá bæjarút-
gerð í Hafnarfiði og ísafirði?
Skattarnir.
Auðvelt er að rekja beinu skatt-
ana, sem skrifstofa fjelagsins
greiðir til ríkis Og bæjarsjóða. En
tollarnir af kolum, salti, veiðar-
færum, kaffi, sykri, matvörum o.
fl. vei'ða ekki raktir hjer, þó stóra
summu geri þeir líka.
Fyr nefnd 8 ár hafa beinu skatt-
.arnir orðið 169.053-56 kr., eða
21.131 kr. 70 au. árlega til jafn-
aðar.
Beinu skactarnir eru nær því að
verða þrefalt en tvöfalt hærri, en
allur stjórnar- og framkvæmdar-
kostnaðurinn — sennilega nærri
fimmfaldir með tollunum.
Hvar í víðri veröld mundi slík
áníðni finnast á framleiðslu og út-
flutnings-fjelagsskap? Víst er, að
ékki þarf að leita neinnar líkingar
í nálægur löndum.
í staðinn, fyrir 'útflutningsg jöld
af innlendri framleiðslu, leggja
ríkissjóðir þeirra landa útgerðar-
mönnum hjálp og liðsinni, með að-
gengilegum lánum, við leit að
nýjum mörkuðum, sölutilraunir,
bætta meðferð og breytingar á
framleiðsluvörum. Þar að auki
sumstaðar með beinum styrkveit-
ingum og ótrúlega háum verð-
launum, t. d. í Frakklandi* (með
auðleystum skilyrðum) 38 kr. á
hvert útflutt skpd. af fullverk-
uðum fiski.
Alstaðar eru kolin, olían, saltið,
veiðarfærin og flestar aðrar nauð-
synjavörur, mikið ódýrari en hjer.
Kaupið miklu lægra, bæði á sjó
og landi, og ráðningarkjörin á
margan hátt ljettari og aðg'engi-
legri. T. d. eru víða hlutaskifti J,
sjávarafla, í staðinn fyrir hæsta
kaup, hversu illa sem gengur.
Lengra er hjeðan, erfiðara og dýr-
ara að koma söluvörum á markaði,
og hvar senj litið er á kostnaðar-
hlið útgerðarinnar, er aðstaðan
gagnólík hjer og hjá-keppinaut-
um vorum í nágrannalöndunum.
Hjer við bætist líka, að allar
aðal fiskitegundir vorar, a. m. k.
þær sem saltaðar eru, þær eru nú
ekki í hálfu verði einu sinni, við
það, sem þær voru 1924—1925.
Finst þeim nú, sem vilja vita
sannleikann í þessu efni, og þora
að játa hann, að það sjeu nokkur
undur eða óskiljanlegt, þó útgerð-
armenn hafi tapað miklu f.je á
síðastliðnum árum?
Finst þeim að ráðleysi þeirra
einu saman, sem fyrir útgerðinni
standa, eða ásælni þeirra og fjár-
drætti — eða jafnvel beinum
þjófnaði — sje um það að kenna,
þó þeir geti ekki íengur þolað því
líkan aðbúnað, og samkeppni við
aðrar þjóðir?
Hvernig á að koma því saman, að
landbúnaðurinn fái nú og á næstu
árum 11 y2 milj. kr„ sem vitanlega
verður að koma og er ætlað að
koma, að langmestu leyti frá út-
gerðinni, en róa þó að því öllum
árum, að hún geti ekki einu sinni
orðið sjálfbjarga, hvað þá aflögu-
fær ?
Þegar þjóð vor fer að átta sig
betur en nú í bili á gætUegri fram-
takssemi einstakra manna og fje-
laga, og frjálslegri atvinnu, þá tel
jeg víst, að hún viðurkenni þar
kosti, dugnað og' fórnfýsi.
Og eins víst hitt, að fordæmt
verði einokunarbrölt, ófrelsisfjötr-
ar og sannfæringarkúgun ein-
stakra manna og flokka.
Það er áreiðanlegt og ánægja
til þess að vita, að yfirleitt eru
Islendingar listhneygð þjóð — og
það hafa þeir verið frá fornöld.
Aðallega er það skáldskapar-
formið, sem auðkent hefir list-
I
hneigð okkar. Skáld hafa ágæt
verið fyr og síðar. Þaii hafa sáð
kjarna í sálir okkar, sem hefir
haldið anda okkar vakandi á
örvæntingartímum og í örðugleik-
um nært vonirnar, svo að við
trúum ætíð á mátt og megin.
Nú á seinni árum, eru ekki ein-
4
göngu áhugamikil skáld á ferð-
inni, heldur hafa bæst við hópinn
listahetjur, sem tileinka sjðr önn-
ur form, t. d. söng, hljóðfæraslátt
og málaralist. Enginn efi leikur á
því , að bak við þessi form finn-
ast þrautseigir og dugandi kraft-
ar, sem ár eftir ár fórna orku sinni
og tíma til framþróunar list sinni.
Þjóðin hefir tekið þessum ungdómi
sínum ágætlega. Hún virðist skil.ja
þrá nýju kynslóðarinnar, og þótt
hún opinberi sig í tónum eða
myndum, sem lítið liefir A'erið
þekt eða stundað h.jer á landi fyr,
þá er því tekið með fögnuði. Þeg-*
ar ungur piltur dregur upp fyrstu
myndirnar sínar, verður mikil
gleði á heimilinu. Vonarneisti
vaknar í þá átt að þarna sjeu ef
til vill möguleikar á férðinni, sem
að gag'ni geti orðið. Og pilturinn
fer til Reykjavíkur, til þess að
læra að mála.
Þessu er ekki ólíkt farið með
hl.jóðfærasláttinn. Þegar jeg var
ungur upp í sveit, spilaði jeg á
orgel lög og Valsa. Jeg kunni ekki
neitt. Hafði heldur aldrei lært
neitt — en bjó alt til sjálfur. Með
vinstri hendinni spilaði jeg tvær
nótur — altaf sömu nóturnar.
Það var bassinn við lag'ið. 1 hægri
hendinni var ein rödd krydduð
trillum og fleira góðgæti. Fólkið
sat •hjá, og' hlustaði á. Það var
frá sjer numið. Aðra eins ,,músik“
hafði það aldrei hevrt. ,,Þessi væri
snillingur. Þetta væri tónskáld" !
Svipað þessu er nú orðið með
skáldskapinn. í skammdeginn og
vetrarríkinu erum við öllu fegin,
sem styttir stundirnar. Ef ein-
hver getur komið saman vísu eða
sagt laglega frá þá er ekki að
tala um annað, en að þarna hljóti
að vera skáld á ferðinni. Og vísna
smiðurinn hnoðar og hnoðar, krot-
ar og krotar — og tíminn líður.
En svo er eitt atriði, sem við
þrátt fyrir alt verðum að gæta að
fyr eða síðar. — Að vísu erum við
öll listelskt fólk og óskum þess,
að sem best framför verði á þeim
hlutum hjá okkur eins og' öðru.
En svo framarlega sem alvarlegt
gagn eigi að vera að listum okkar
og' listamönnum, þá verður auðvit-
að til þess alls vel að vanda.
Dómgreindarleysi má ékki verða
Svo að þeir, sem nú kunna að
koma í veg fyrir ])að, að útgerðin
fái að starfa í friði ineð afurða-
sölu sína, og r.jetta sig við sjálf,
með aðstoð ríkisins, sjálfu því
og sjálfstæði voru til bjargai'; þeir
munu verða framvegis stimplaðir,
sem föðurlandssvikarar.
V. G
I mælikvarði. Helduí ekki nægju-
semi nje heimskulegt skjall
manna, er ekkert vit hafa á list-
rænum hlutum.
Hvert, og eitt listamannsefni á
að gera sjer ljóst að vegurinn er
langur og vandrataður, svo fram-
arlega sem takmarkið er sett hátt.
Og það verður að stefna hátt.
Jafnvel miðlungslist liA'að þá það,
sem er þar fyrir neðan er alger-
lega gagnslaust.
Enginn alvarlegur listamaður
gæti orðið ánægður ef hann yrði
aldrei almennilega stautandi, ef
svo mætti að orði komast, —
því sannur listamaður vill ætíð
bera þjóð sinni góð verðmæti.
En meinið er, að margur byrj-
andi e'r teiknað getur skepnu frá-
brugðna fjalli, fer undir eins að
halda að hann sje undra-lista-
mannsefni, en hefir enga hugmynd
um það, hvort hann er fær um að
standast það stríð, sem reynir þol
þeirra, sem listamenn ætla að
verða. Og endirinn verður ]iví oft
sá, að hinn ungi maður verður
hvorki fug'l nje fiskur og með
árunum fjarar listamannsþrá hans
út, en verkin eru ljeleg og til
leiðinda hvar sem þau sjást.
Það getur oft og tíðum verið
hættulegt að hlaða og hrúga undir
unga og óreynda ýmsn drasli af
uppörfunarorðum, út í bláinn. Það
hefir hent, að margur hefir trúað
því, að hann-væri meira verður ,en
hann dugar til, og þannig hafa oft
til ónýtis farið ungdomsárin.
Þegar um Hstir er að ræða er
sjálfsagt best að láta livern og
einn sjálfráðan — og frekar
benda á örðugleikana og vandræði
þau, sem alvarlegir listamenn kom
ast ek;ki hjá að mæta. Því tak-
mark lista er hvorki dægrastytt-
ing nje gaman. Og að fjöldi
manna tak þátt í listum er eng-
in sönnun fyrir þ’ví, að fullkomnun
náist, því listin er lík sólinni, að
því leyti að lnin kemur upp á
morgnana og gengur undir á
kvöldin. Þegar mentun Arex þá
dafna listir, en þverra þegar ment-
un dvín.
Listin skín á himni menningar-
innar og eyðir drnnga úrræða-
leysis og svartsýnis, með geislum
sínum. Það er þess vegna að mest
er undir því komið að listamenn
okkar beri nafn með rjettu, þann-
ig, að þeir sjeu mikilhæfir svo að
þeir vinni þjóðinni og öðrum lönd-
um gag'n og blessun.
Ýlir..
Nýtt kappflug.
Á næsta ári eru 25 ár síðan
að bandaríki Suður-Afríku voru
stofnuð og í tilefni af þessu af-
mæli á að fara fram kappflug
milli Englands og Höfðakaup-
staðar, með svipuðum hætti og
kappflugið til Ástralíu fyrir
skemstu. Vegalengdin er um
8000 enskar mílur.
Til Strandarkirkju, frá ónefnd-
um (gamalt áheit) 10 kr., Ii. S.
6 kr., Kidda 5 kr„ Diddu 15 kr.,
H. B. 5 kr.
/