Morgunblaðið - 02.10.1936, Qupperneq 5

5
Föstudagur 2. október 1936.
MORGUNBLAÐIÐ
FLESTUM, sem hafa alist
upp í grasgefnu, lág-
lendu hjeruðunum sunnan-
lands eða norðan, hlýtur að
bregða í brún, er þeir sjá
Vestfirði. Þar ganga fjöllin
há og hrikaleg niður á sjó,
snarbrött og gróðurlaus víð-
ast hvar. Hvert klettabeltið
tekur þar við af öðru ofan-
til og má oft telja þau 20—
30, en neðst taka við illfær-
ar urðir og skriður. „Þetta
er ekkert landslag. Það er
bygging“, sagði útlendur
ferðamaður, sem sá Vest-
firði af sjó.
Þessi laTidshluti sýnist lítt eða
ekki byggilegur þéim, sem sigla
með ströndum fram. Bn firðimir
'bæta hann og af þeim dregur hann
nafnið. Djúpir firðir skerast þar ■
hvarvetna langt inn í landið og
eru þar víða öruggar og ágætar
hafnir, en fiskisæl mið skamt und-
an landi, enda er sjávarútvegur
víða aðal-atvinnuvegurinn á þess-
um slóðum. Aftur sýnast land-
kostir Etlir, jafnvel víðast inni í
fjörðunum. Einnig þar eru fjöllin
sæbrött og gróðurlítil og lítið sem
ekkert undirlendi, nema þar sem
dalverpi ganga niður að sjó. í
‘þeim er oftast nokkuð graslendi
og þó af skornum skamti og er
eihn bær eða fleiri í hverjum dal.
Hjeðan úr Patreksfjarðarkauptúni
;sjást ekki færri en 9—10 dalverpi
hinumegin fjarðarins og greina
þau allhá fell eða fjöll, sem ganga
fram að sjó.
Patreksfjarðarkauptúii er norð-
an fjarðarins og gengur þar þrí-
hyrnd, rennsljett eyri — Vatn-
eyrin — út í fjörðinn, en „vatnið“
er dálítil tjörn yst á eyrinni.
Fjörðurinn og fjöllin sunnan hans
með öllum dalverpunum blasa við
mót suðri, en að norðan rís hár
•og snarbrattur fjallgarður rjett
fyrir ofan eyrina eins og risavax-
inn skjólveggur, enda mun hjer
r skjólsælt í norðanátt. Innan eyrar-
ínnar er nokkur hjalli neðst í
fjallinu, og hefir hann þó verið
að mestu leyti urð ein. Hann ligg-
ur inn á Geirseyri og er þar engin
veruleg eyri en talsvert undirlendi
fyrir mynni tveggja dalverpa,
Litladals og Mikladals. Þar hefir
myndast dálítið þorp við sjóinn,
•er Pjetur Ólafsson rak þar útgerð
og verslun. Nú eru verslunar- og
útvegshúsín lokuð og læst, og alt í
-óhirðu.
Manui verður það allajafna
fyrst fyfir við skipulags-
gerð að líta fyrst á aðstöðuna við
sjóinii og- þar næst landkostina,
því bæir þurfa á miklu landi að
halda til ræktunar, sumarbeitar
og margs annars. Mjer sýndist
fyrst að jeg sæi hjer lítið sem
ekkert af nýtilegu landi, því varla
mætti telja skriður og urðir neð-
an fjallsins nýtilegt land til jarð-
ræktar. Jafnvel sjálft Vatneyrar-
túnið er ekkert annað en nýgrónir
malarkambar og standa steinvöl-
urnar enn upp úr víða hvar, þrátt
fyrir girðingu og góða rækt. Smár-
gata ofan Eyrinnar lieitir Urðar-
gata og Patreksfirðingar kalla
■ekki alt „urð“. Fjallshlíðin og
hjallinn inn að Geirseyri hefir
upprunalega verið urð ein og
-skriður, og víða hafa björg oltið
•ofan úr fjallinu. Gamli kirkju-
Patreksfjörður —
í nútíð og framtíð.
Eftir Guðmund
Hannesson, prófessor.
garðurinn er að vísu á hjallanum,
en þar held jeg að menn hafi
frekar verið „urðaðir“ en grafnir.
Nú er liann fluttur inn fyrir þorp-
ið á einn grjótmelinn.
Geirseyrarlandið hefir ætíð verið
stórum betra, enda er mikill hluti
þess orðinn að grænu túni. En
enginn skal ætla sjer að plægja
það, því alt hefir það verið grjót-
melar eða urðir. Ekki eru heldur
dalirnir, Litlidalur og Stóridalur,
stórum betri. Mestur hluti þeirra
er grjót og gróðurlitlir melar.
Manni verður litið yfir fjörðinn
og suður í dalina. Þar gætu þorps-
búar ef til vill keypt sjer land.
Þó eru annmarkar á þessu. Landið
er víðast lítið og kostarýrt, en svo
mikið útfiri, sker og brim, að oft
■ er þar ekki 1 ndandi á vetrum.
Það er eins og þorpsbúum sjeu
allar bjargir bannaðar, enda verða
þeir að fá mjólk alla leið sunnan
af Rauðasandi. Og dýr er hún —
40 aura lítrinn — eins og í Reykja-
vík.
Jeg hefi ekki yagt söguna nema
hálfa. Neyðin hefir kent Pat-
reksfirðingum að rækta bera möl
stórgrýtismela og jafnvel gras-
lausar urðir. Ólafur heit. Jóhann-
esson breytti Vatneyrinni í tún og
allstórum fláka af stórgrýttu gras-
lendi utan til í hlíðinni. Þá eru
og Hjallabúarnir vel á veg komnir
að rækta upp allan grjóthjallann
og grjótskriðurnar neðst í fjall-
inu, en Gei i'S'yrarbóndiiin o. fl.
hafa gert Geirseyrarlandinu svip-
uð skil. Þess eru dæmi að menn
hafi sótt mold og þökur yfir fjörð-
inn til þess að hylja grjótið. Með
þessum hætti tognar furðanlega
úr landinu og lialdi menn svo
áfram til þess alt er uppunnið
sem hugsanlegt er að rækta, munu
bæjarbúar ekki lenda í mjólkur-
skorti, nema bærinn vaxi stórum.
En með hvaða kjörum fæst þá
að rækta grjótið ? Arsleigan er
15—25 kr. af dagsláttu, en 5—10
fyrstu árin er landið afgjaldslaust.
Hagabeit fyrir kú er 15—25 kr.,
en kr. 1.00—1.25 fyrir kind. Hvað
segja bændur vorir um slíkan bú-
skap?
Vatneyrin er eins og liún væri
sköpuð til þess að vera bæj-
arstæði og útvegspláss. Utan til á
henni er mjög aðdjúpt og er þar
vönduð hafskipabryggja og ofan
hennar ýms útvegshús, en yst hin
nýja karfamjölsverksmiðja þeirra,
sona ÓI. heit. Jóhannessonar. Hún
er líklega þrifalegasta og falleg-
asta verksmiðjan á landinu og sett
svo vel, að enginn óþrifnaðul* staf-
ar af henni. Bryggju, útgerðarhús-
um og verksmiðjunni er svo vel
skipað að tæpast verður á betra
kosið og ágætir þurkreitir taka
strax við ofan húsanna. Fiskflntn-
ingur er auðveldur um reitina eft-
ir hallalausri járnbraut.
Byggingin á Eyrinni er annars
aðallega ein bogadregin húsaröð
meðfram sjónum að sunnan og
önnur minni við Urðargötuna ofan
Eyrinnar. Annars er Eyrin græn
sljetta og „Vatnið“ yst. I því hefir
verið gerður grænn hólmi og kom
þar óðar upp æðar- og kríuvarp,
svo. Vatnið er nú mesta bæjar-
prýði. Alt er þetta svo'snoturt og
hreinlegt að það er aðdáunarvert.
Vatneyrin er eitthvert þrifaleg-
asta þorpið á landinu og fallegur
minnisvarði yfir Ól. heit. Jóhann-
esson.
En tímarnir breytast, og í öll-
um landþrengslunum hjer
verður að nota Eyrina meira en
gert hefir verið.
Nýja skipulagið gerir að vísu
ráð fyrir að þriðjungur hemiar
verði útvegspláss, en að liiun hlut-
inn verði notaður til bygginga og
óbygðra valla. Nálægt miðbiki
bygða svæðisins kemur prýðileg-
ur leikvöllur fyrir börn, en ofan
þess, þar sem landið fer að hækka,
kemur skemtigarður bæjarbúa. Þar
er dýpri jarðvegur og líklegt að
trje og runnar geti þrifist þar
vel. Ætti garðurinn því að geta
orðið bæjarprýði, þegar búið er að
Íaga hann og rækta. Gæti liann
náð alla leið til Vatnsins. Rjett
hjá því kemur óg íþróttavöllur.
bæjarins. Það hefði getað farið
vel að hafa barnaskóla, samkomu-
hiús o. fl. á Eyrinni, en nú hafa
þessi hús verið bygð á öðrum stöð-
um. Götur á Eyrinni verða bjart-
ar með grænum forgörðum, en
ekki verður levft að byggja þar
hærri hús en tvílyft.
Vegurinn milli Vatneyrar og
Geirseyrar liggur nú fremst
á hjallanum í fjallinu og er ein
húsaröð ofan hans, með nokkrum
forgörðum. Þessu skipulagi hefir
að mestu verið haldið og fá þá
flest húsin alldjúpa baklóð, sem
nær upp að fjallinu. Þar þrífast
kartöflur og grænmeti ágætlega
og geta sum húsin fengið auk
þess túnblett fyrir eitt, kýrfóður
eða svo, ef húseigendur eru svo
ötulir að þeir geti breytt ski’iðun-
um í grösug tún. Það þótti ekki
ráðlegt að byggja þar meira vegna
grjóthruns og skriðna úr fjallinu.
Á Geirsevri var gert skipulag
með líkum hætti og á Vatneyri
með vænum bæjarvelli, leikvöllum
barna o. þvíl., en af því landrými
er þar allmikið, voru lóðir víðast
hvar gerðar svo ríflegar, að þar
I Forgöngumaður skipu-1
} lagsmála í kaupstöðum |
flandsins, Guðmundur pró-|
ffessor Hannesson, vinnur |
1 á hverju sumri að skipu-1
| lagi nokkurra kaupstaða. |
[ Hann er þá um kyrt um |
itíma á þessum stöðum, tili
I þess að kynna sjer alla |
1 staðhætti, og gera grein [
Ifyrir hvernig haganlegastl
Isje að haga byggingumj
íþar í framtíðinni.
1 Guðmundur var um tíma I
| vestur á Patreksfirði í |
I þessum erindum snemma í |
| september, og ritaði þar [
| meðfylgjandi athuganir og |
[ hugleiðingar um þenna [
Ikaupstað, hvernig þar er|
fnú, og hvaða stakkaskift-[
| um kaupstaðurinn á að j
|taka í framtíðinni, sam-[
j kvæmt tillögum þeirra[
* skipulagsnefndarmanna. !
^iH»nininin>imw»nniiMMinHiniMnn»nHnimmm»fH)mmir
mætti rækta mikið af kartoflum, *
rófum og grænmeti. Þessum rækt-
unarlóðum fylgir og sá kostur að
gerlegt er að hafa fjós, fjárhús,
hænsnahús o. þvíl. í iriiðjum bak-
görðum, sem eru 70—80 metra'
breiðir, milli bakhliða húsanna.
Sem stendur er þar lítið um at-
vinnu og ætti mönnum því að vera
kærkomið að liafa smávegis bú-
skap og jarðrækt í hjávérkum,
Það er og liollara fyrir börnin að
hafa eitthvað að starfa heima við
en að flækjast altaf á götunni. —
Þá var og gert ráð fyrir því að
nokkur útvegur risi þar upp á
ný og honum ætlað pláss. Þetta
er eina leiðin til þess að verulega
lifni yfir þessum bæjarhluta.
Allir, sem jeg talaði við, ljetu
allvel af afkomu almennings
á Patreksfirði, töldu hana öllu
betri en annars* gerist á Vestfjörð-
um og væri þetta einkum að
þakka útgerð þeirra sona Ól. heit.
Jóhannessonar. Þeir eiga 2 togara
og auk þess verksmiðjuna, og
inunar um þetta í ekki stærri bæ.
Var mjer sagt, af fleirum, að sam-
komulag væri gott milli þeirra
bræðra og vinnufólks, bæði á sjó
og landi, og er það ekki lítill
stuðningur fyrir atvinnulífið. Þrif
og þorski bæjanna er að mestu
kominn undir duglegum og hag-
sýnum atvinnurekendum og’ sjást
þess víða dæmi á Vestfjörðum.
Meðan Pjetur Thorsteinsson rak
útgerð í Bíldudal spratt þar upp
laglegasta þorp og allar höndur
höfðu nóg’ að gera. Síðan hann
hvarf burtu hefir öllu farið aftur.
í sumum af jiorpum vorum er
afturförin svo mikil að fólki
fækkar. Væri það ekki ágætt verk-
efni fyrir forkólfa verkalýðsins að
reisa þessi framfaralausu þorp
við? Þar er lítið um auðvald og
„arðræningja", svo þetta ætti að
vera ljett verk samkvæmt kenn-
ingum þeirra. Ef þeim tækist þetta
hefðu þeir unnið sjer nokkuð til
ágætis.
Jeg hefi áður minst á ræktunar-
landið hjer á Patreksfirði, sem
er lítið annað enurðir og grjótmel-
ar. Jeg vildi að sem flestir bændur
sæju það. Það hlyti að verða þeim
ógleymanlegt og mikil hvatning
til þess að rækta sitt góða land.
Hjer er ekki að tala um plóg og
lierfi, traktora eða þiúfnabana.
Ræktunin hlýtur að byrja með
jámkörlum og vogartrjám til þess
að losa versta grjótið og þá með
dynamíti til þess að sprengja
stærstu björgin. Þá. er næst að
koma grjótinu burtu, koma því
fyrir í grjótgörðum eða liaugum.
Þegar þessi mikla þraut er yfir-
unnin má fara að nota skófluna
til þess að laga þann litla jarð-
veg, sem fyrir finst, eða flytja
hann að. Þannig er urðunym
breytt smámsaman í grasgefin
tún, þó erfitt sje, og var mjer
meðal annars sýndur dálítill tún-
blettur, sem áttræður maður hafði
ræktað úr grjóturð einni.
Það er ekki að ástæðulausu þó
menn spyrji livort alt þetta borgi
sig. Vafalaust telja Patreksfirðing-
ar að það geri það. Þeir verja
tómstundum, og atvinnuleysisdög-
úm til þess að breyta urðum og
skriðum í frjósöm tún og garða.
Með tímanum gefur þetta tals-
vert í aðra liönd og þar á ofan
hrósa menn frægum sigri yfir því
að liafa barið á tröllum, breytt
tröllabygð í mannabvgð. En ekki
mun það hlíta að taka bankalán
til slíks, jafnvel heldur ekki að
vinna það með daglaunamönnum.
En væru mennirnir betur farnir,
þó þeir gengju með höndurnar í
vösunum og læsu bölbænir yfir
auðvaldi atorkumannanna ?
Jeg hefi ekki orðið þess var
að menn noti hjer hin ágætu járn-
bentu vogartrje við grjótvinnu,
sem Danir fluttu hingað fyrStir
mannaj er höfnin var gerð í
Reykjavík. Jeg vil benda Patreks-
firðingum á að þau eru ágæt áhöld
og ljetta stórum grjótvimiu.
Patreksfirði, 9. sept. 1936.
G. H.
Nýslátrað kjðt
ir
fí heilam kroppum.
jpp;.:
Dilkaalátnr,
Mör, Svið.
(sviðin og ósviðin).
Lifur,
Hförtu
o. fl.
Garðar Gíslason,
Skjaldborv við Skúlagötu.
Sími 1500.