Morgunblaðið - 15.08.1939, Page 5

ji>riðjudagur 15. ágúst 1939.
orðitttBIa&tð
Útget.: H.f. Árvakur, Rcykjavík.
Ritstjórar: Jón KLj&rt&nason of Valtjr Stofkneaon (á.byr*C*rm&Our).
Auglýsingar: Árni óla.
Ritstjórn, auglýam^ar og afrraiOeU.: Anaturatnstl 8. — Blml 1800.
Askriftargjald: kr. 1.00 á mánuPl.
f lausasölu: 16 aura eí-ntaklO — 21 aura meO L«abök.
EF SILDIN BREGST
jíj að er eðlitegt og skiljanlegt
að menn sjeu farnir að
verða áhyggjufullir yfir síldveið
:unum. Þúsundir einstaklinga
<eiga sína lífsafkomu undir þess-
tum atvinnuvegi. Ríkisbúskapur-
inn byggir alla sína von á því,
að síldin bregðist ekki. Þar hef-
ir verið teflt svo á tæpasta vað-
ið, að meðalveiði og meðalverð
;nægir ekki. Til þess að ríkis-
íbúskapurinn sleppi nokkurveg-
inn áfallalaust, þarf annaðhvort
.að verða: toppveiði eða topp-
verð fav>r afurðirnar. Helst
þyrfti þetta hvorttveggja að
iylgjast að. Síldveiðarnar, sem
fyrir fáum árum gáfu 12—15
;miljónir króna í þjóðarbúið og
sem þótti gott þá, þurfa nú að
gefa 25—30 miljónir króna.
JÆinna nægir ekki, til þess að vel
fari.
★
En hvernig er útlitið? Síðast-
liðinn laugardag nam bræðslu-
eíldarmagnið 814,707 hektólítr-
um, en á sama tíma í fyrra nam
það 1,093,045 hl. Söltunin nam
-s. 1. laugardag alls 50,189 tn.,
■en 145,000 tn. á sama tíma í
fyrra.
Þessar tölur sýna, að síldveið
an er nú orðin mikið minni en
á sama tíma í fyrra. Hitt er þó
«enn alvarlegra, að nú er yfileitt
amjög lítið um síld og veiði því
afar treg. Horfur því mjög í-
skyggilegar. En í fyrra, um
;þetta leyti, var landburður af
síld á öllum stöðvum og horfur
.góðar.
Sje litið á verslunarjöfnuðinn
ikoma í Ijós aðrar tölur, sem
æinnig eru mjög óglæsilegar. Sam
.kvæmt bráðabirgðayfirliti Hag-
stofunnar nam innflutningurinn
'7 fyrstu mánuði þessa árs 36,6
milj. kr. ,en útflutningurinn
:25,1 milj. kr. Verslunarjöfnuð-
lurinn var því óhagstæður um
verða að fara fram með gætni
og með fullum skilningi á hin-
um erfiðu viðfangsefnum. Við
græðum aldrei á karpi um smá-
mál, og síst, þegar þjóðin er í
hættu stödd. Sumir af ráðamönn
um ríkisbúsins virðast svo ein-
faldir að trúa því, að ef síldin
bregst, þá sje bjargráðið að bana.
Minning Björns
Kristjánssonar
p-I ann andaðist á sunnu-
■ * dagsmorguninn var. í
vikunni sem leið hafði hann
verið hinn hressasti, komið
í heimsókn til vina og vanda-
manna. En á föstudag veikt-
ist hann, og á laugardag var
auðsjeð hvað verða vildi. Það
var garnaflækja eða lömun
í innýflum er varð honum að
herða á höftunum, stöðva t. d.
innflutning á byggingarefni og
öðrum nauðsynjum, sem yrði til
að auka stórum erfiðleika fólks-
ins í landinu á neyðartímum.
Vitanlega getur orðið svo hart
í búi, að þjóðin geti ekki keypt
sínar brýnustu nauðsynjar er-
lendis. En við skulum alveg
leggja niður þann leiðinlega á-
vana, að vera að tala um höft
sem einhver bjargráð. Reynslan
ætti að hafa kent okkur svo
mikið, að við ættum að vita, að
höftin eru vottur sjúkdóms, og
því víðtækari og strangari sem
höftin eru, því alverlegri
sjúkdómurinn.
Hitt er augljóst mál, að þjóð-
in getur ekki til lengdar keypt
erlendar vörur, nauðsynjar eða
annað, án þess að greiða þær. Inn
flutningurinn hlýtur því á hverj-
um tíma að takmarkast við
greiðslugetu þjóðarinnar. Og þeir
neyðartímar geta verið í nánd, að
þjóðin verði að neita sjer um
margt, sem hún nú hefir gnægí?
af. En allar opinberar ráðstaf-
anir í þá átt verða að gerast
með fylstu gSetni og samvisku-
semi.
★
En fari svo að síldin bregðist
og miklir erfiðleikar fara í hönd
ættu allir abyrgir flokkar að
geta orðið sammála um eitt, og
það er, að draga stórlega úr
hinni opinberu eyðslu, ríkis-,
bæjar- og sveitarf jelaga. Þetta
verður að vera höfuðmál þjóð-
_ stjórnarinnar, sem nú situr, á
11,5 milj. króna. Á sama tíma komanda haustþingi. Þjóðin
1 fyrra var verslunarjöfnuður-
inn óhagstæður um 8,2 milj. kr.
<og er því 3,3 milj. kr. óhagstæð-
.ari nú en þá.
Síldveiðin átti að lagfæra
]þenna óhagstæða verslunarjöfn-
nð. Á honum bygðist öll von.
Enn er ekki útilokað, að úr geti
xæst, þó að horfurnar sjeu hin-
;ar ískyggilegustu eins og stend-
air.
★
En ef síldin bregst — hvað
Jþá? Þessari spurningu eru menn
farnir að velta fyrir sjer og
bollaleggja í því sambandi,
hvað til bjargar verði.
Ekki er nema gott eitt við
|)ví að segja, að menn
reyni í tíma að gera sjer ljóst,
að erfiðleikar einstaklinga og
íþjóðar verða margir og miklir,
-ef .svo illa skyldi fara, að síldin
brygðist. Hitt er líka vel, að
menn reyni að finna ráð til
%jargar, ef ilt á að ske. En all-
^ar umræður um slík vandamál
Björn Kristjánsson var alveg
einstakur maður. Æfisaga hans er
lærdómsrík, því hún er æfintýri
úr veruleika íslensks þjóðlífs.
Fyrstu þættirnir í æfi hans eru
svo fjarlægir nútímanum, að flest-
ir þeir sem nú lifa, þekkja lítið
kringumstæður þjóðarinnar eins
og þær voru þá. Þekkja ekki hve
mikið þurfti þá af þrautseigju
og kjarki til þess að brjótast á-
fram efnalaus og koma upp stór-
verslun, á íslenskan mælikvarða.
Við Islendingar höfum stundum
hreykt okkur af því, sem sagt er
að Færeyingar frændur okkar
segi, að íslendingar geti allt. En
þegar menn skygnast inn í æfi
Björns heitins Kristjánssonar, þá
er eins og hann framan af æfinni
hafi átt skilið þetta einkunnarorð.
Hann flýr iir vinnumensku aust-
an úr Grímsnesi, 16 ára gamall,
af því hann fær þar hvorki al-
mennilegt viðurværi eða fötin ut-
an á sig. Þá er hann búinn að
vera við sjóróðra í Þoriákshöfn,
sjóveikur í hverjum róðri, en fiskn
ari en allir aðrir á bátnum. Það
er eins og þar sje honum á það
beint, að þrautseigja hans fái sín
iaun.
Flúinn úr sveitinni staðnæmist
hann hjer á S.eltjarnarnesi. En
þó hann verði að sjá fyrir sjer
sjálfur, og sje orðinn þetta stálp-
aður, þá er það ekki hinn efnis-
legi heimur, sem heillar hann.
"Maður skyldi halda af fjármála-
ferli hans síðar, að snemma hefði
komið fram fjehyggja hans. En á
þessum árum heillast hann af tón-
list. Leið hans lá oft fram hjá húsi
á Yesturgötu, þar sem leikið var
á harmóníum. Þetta heillar hann
mest. Hann klífur þrítugan ham-
arinn til að læra að leika á hljóð-
færi. Hann lærir hjer heima það
sem lært verður, og siglir síðan
til framhaldsnáms. En um leið og
hann sjálfur kemst áleiðis í þeim
efnum, vaknar þörf hans til að
miðla öðrum. Hann verður söng-
stjóri. Hann semur lög. Og hann
semur tónfræði. Á þeim árum vann
hann fyrir sjer með skóaraiðn.
Hr
Hjer er farið fljótt yfir þessa
einkennilegu byrjunarþætti í sögu
hins mikla athafnamanns.
Sem skósmiður þurfti hann á
leðri að lialda. Þar kyntist hann
fyrst verslun. Og hann sá við
væntir þess og krefst, að stjórn-
in verði athafnasöm og stórtæk
þessum ráðstöfunum. Og það
verður prófsteinn á þjóðstjórn-
ina, hvernig hún vinnur þetta
starf. Vinni hún þetta starf vel,
mun hún fá óskift þakklæti
allrar þjóðarinnar. En láti hún
þetta ógert eða vinni illa á
þessu sviði, verða vonbrigði
landsmanna mikil og stjórnin
tapar tiltrú og trausti fólksins.
Eyðslan og sukkið í opinber-
um rekstri, á nálega öllum svið-
um, er svo gegndarlaust, að
ekki duga nein vetlingatök, ef
takast á að bjargast út úr ógöng
unum. Og þar sem nú situr
stjórn að völdum, sem ná-
lega öll þjóðin ber traust til,
hefir hún ágæta aðstöðu til að f-vrstn að hjer var verslun
vinna hjer stórvirki, bornum og 5 hinnm einhæfustu skorðum.
óbornum til biessunar. Alt fór gegnum umboðsverslanir
og mestalt eftir hinni gömlu leið
um Höfn.
Ríkisskip. Súðin var væntanleg Hann le5tar be5nn5 viðskifta. Til
til Vestmannaeyja í nótt. •Þýskalands. Til Englands. Tungu-
Bjöm Kristjánsson.
málin varð hánn að læra tilsagn- brautarstigið í samgöngnmálum
arlaust, þeim mun fleiri, sem hann sínum. Þann sigur lifði Björn.
verslaði við fleiri lönd. Viðskifti Og eins fór t. d. um það áhuga-
hans jukust. Ilann tók upp nýjar mál hans, að reisa skorður við
aðferðir. Hann hafði sem mest samábyrgð kaupfjelaganna. Þa8
peningaviðskifti. Þeirra var helst hefði þótt saga til næsta bæjar,
að leita hjá bændum, er seldu í ef sagt hefði verið fyrir 20 árum,
þann tíð sauði fyrir enskt gull. að forgöngumenn kaupfjelaga
En erfiðleikarnir á viðskiftum, þeirra sem nú starfa, hefðu að
í stórum stíl, npp á eigin spýtur, verulegu leyti fallist á málstað
í símalausu landi, hafa verið meiri Björns Kristjáussonar þar.
en nokkurn mann grunar, sem Þingsaga Björns heitins er löng,
þekkir ekki verslun hjer lengra og þyrfti langt mál til að rekja
aftur í tímann, en síðan síminn hana sem skyldi, málin æði mörg,
kom til sögunnar. >sem hann gaf sig að og vann að
með einlægni og áhuga. Því altaf
var það einkenni hans, að taka
aldrei vetlingatökum á neinu við-
faiigsefni, sem hann á annað borð
sinti í nokkru.
Það var ekki furða þó að; fram-
faramenn, sem fengust við stjórn-
mál þegar Björn Kristjánsson var
á besta skeiði, vildu fá hann inn
á þá braut. Til þess að þar nytu sín
hyggindi hans, áhugi hans, og
þekking hans, sem þá var óvenju-
lega mikil á mörgum hagnýtum
sviðum. Það var Björn Jónsson rit-
stjóri sem fjekk þenna nafna sinn
í iið með sjer. Var Björn heitinn
kosinn á þing í Gullbringn- og
Kjósarsýslu um aldamótin og sat
á þingi yfir 30 ár.
Hvert mál, sem hann þar hafði
afskifti af, krufði hann til mergj-
ar.
Þegar hann hafði tekist á heud-
ur að herjast fyrir einhverju máli,
þá var hann þar líka heill og
óskiftur. Og eins ef hann fór
andstöðu við einhver mál. And-
staða hans til járnbrautarmálsins
verðnr lengi í minnum. Því það
var andstaða sem sprottin var af
framsýni. Nú er það talið þjóðinni
til gildis, að hún hljóp yfir járn-
Það er einkenni fjölhæfra at-
orkumanna, að þeir eins og rúm-
ast ekki í samtíðinni, ef svo mætti
að orði komast. Þannig var um
Björn Kristjánsson. Þó kjör hans
væru svo erfið framan af æfinni,
að hann af þeim ástæðum gæti
sáralítilla leiðbeininga og engrar
skólamentunar notið, og hann af
þeim ástæðum yrði með mikilli
fyrirhyggju eigin ramleik að
afla sjer fjölþættrar mentunar, en
sú fróðleiksleit hlaut að tefja hann
fram eftir aldri, þá komst hann,
löngu áður en starfsæfin var liðin,
inn á svið, sem frekar heyrir til
framtíðinni en samtíð hans.
Þegar verslun hans var löngu kom
in á öruggan grnndvöll og kallaði
ekki lengur á hugkvæmni hans
eða forystu og Jón sonur hans
FRAMH. A SJÖTTU SÍÐU.