Morgunblaðið - 03.09.1939, Blaðsíða 5

Sunmidagur 3. sept. 1939.
\ S
orgttttMaöið
Ötgef.: H.f. Árvakur, Raykjavik.
Rltstjðrar: Jðn Kjartanaaon oi Valtjr BtafÁnaaon (á.byr*OaraaaBu»).
Auglýsingar: Árnl Óla.
Ritstjðrn, auíflýainaar o( afrralOala: Austuratnetl S. — iStml M00.
Áskriftargjald: kr. 1,00 & atánuOl.
í lausaaölu: 16 aura •IntakltS — 1* aura* at«B L^abðk.
— Keykjavíkurbrjef —
2. sept
HLUTLEYSIÐ
|-\ ÍKISSTJÓRNIN hefir sent
stjórnum annara ríkja svo
tiljóðandi hlutleysisyfirlýsingu:
„Ríkisstjórn fslands hefir í
samræmi við áður gefna yfir-
lýsingu um ævarandi hlutleysi
ákveðið að gæta fullkomins
lilutleysis á meðan stendur yfir
-ófriður sá, sem nú er kominn
milli Þýskalands og Póllands.
flm hlutleysi Islands skulu gilda
ákvæði þau, sem sett hafa verið
smeð konunglegri tilskipun 14.
júní 1938 í sambandi við yfir-
lýsingu milli fslands, Danmerk-
air, Finnlands, Noregs og Sví-
iþjóðar frá 27. maí 1938 um
. ákveðin hlutleysisákvæði.“
1 upphafi yfirlýsingar ís-
Jensku stjórnarinnar er vísað til
itilkynningarinnar um ævarandi
lilutleysi fslands, sem gefin var
át eftir gildistöku Sambandslag
anna frá 1918.
★
Hin konunglega tilskipun,
sem gefin vár út 14. júní 1938
fjallar um nokkur ákvæði.snert-
andi hlutleysi fslands. í ófriði.
Samkynja ákvæði gilda á öllum
Norðurlöndum, enda gáfu
Norðurlöndin út sameinaða yfir-
lýsingu um hlutleysið 27. maí
1938.
Hlutleysisákvæðin snerta að-
allega herskip, kafbáta, flug-
vjelar og önnur hernaðartæki
ófriðarþjóða. Eru þar ítarleg
fyrirmæli um, hvernig herskipin
•o. s. frv. eigi að haga sjer, ef
þau þurfa að leita landhelgis
eða hafna.
I 16. grein hinnar konunglegu
filskipunar frá 14. júní 1938,
segir svo:
„íslenskur þegn eða útlend-
ingur, sem er búsettur hjer eða
hefir hjer á landi dvöl, má eigi
með nokkrum hætti veita til
þess lið sitt, að framangreind
eða nokkur önnur gildandi á-<
kvæði um för erlendra herskipa
eða herloftflota inn á íslenskt
forráðasvið, um skyldur þeirra
meðan þau dveljast þar eða um
brottför þeirra þaðan, verði
brotin, eða þeirra eigi gætt í
ófriði milli erlendra ríkja“. —
Liggur þung refsing við ef út af
þessu er brugðið.
H
blöðum og^ tímaritum. Þeir hafa
ekki hikað við, að fara með vís-
vitandi ósannindi í þessum skrif-
um sínum.
fslensk stjórnarvöld hafaverið
of aðgerðalaus gagnvart þessu
landráðastarfi kommúnista. Við
vitum það, að þessi skrif kom-i
múnista í erlend blöð og tíma-<
rit hafa vakið tortrygni í okkar
garð meðal erlendra ríkja, sem
okkur hafa verið og eru vin-
veitt.
★
Við íslendingar höfum lýst
yfir ævarandi hlutleysi í ófriði.
Við höfum engan her og engan
flota, til þess að verja okkar
land. Við byggjum okkar hlut-
leysi eingöngu á vinfengi er-
lendra þjóða, enda eigum við
engan óvin. Við lítum á allar
þjóðir sem vini okkar.
Hlutleysisyfirlýsing fslands er
dýrmætasta hnossið, sem ís-
lenska þjóðin hefir eignast. Við
finnum það best nú, þegar ófrið-
ur hefir brotist út, hvers virði
hlutleysið er.
En sú þjóð, sem fengið hefir
viðurkenningu annara þjóða
fyrir hlutleysi í ófriði, hefir um
leið tekið á sig þungar skyldur.
Hún verður í hvívetna að gæta
hlutleysis síns til hins ítrasta.
Geri hún það ekki, hefir hún
fyrirgert sínum dýrmæta rjetti.
Það er þessvegna furðulegt,
að nokkur íslenskur þegn skuli
vera til, sem Jhefir fundið hjá
sjer köllun til þess, að koma
þeirri skoðun inn hjá erlendum
ríkjum, að við gættum ekki í
hvívetna okkar hlutleysis. En
þetta hafa kommúnistar verið
að gera undanfarið og verið
montnir af.
★
Það er að sjálfsögðu fyrst og
fremst skylda valdhafanna, að
vaka yfir hlutleysi landsins. En
skyldan nær einnig til hvers
einasta þegns landsins. Honum
ber, að vera á verði og tilkynna
valdhöfunum tafarlaust, ef hann
verður einhvers vísari í því efni.
Við skulum vona, að ekki fyr-
irfinnist nokkur sá íslenskur
þegn, sem gerist óbeint aðili í
þeim hildarleik, sem nú er áð
hefjast, þannig, að hann reyni
á einn eða annan hátt að verða
öðrum hvorum ófriðaraðilanum
að liði. Sá maður, sem slíkt
reyndi að aðhafast, væri föð-
urland*ssvikari og ódrengur hinn
versti.
Öll íslenska þjóðin verður að
standa sameinuð sem einn mað-
ur, til þess að vernda hlutleysi
landsins. Hún má hvergi gefa
höggstað á sjer. Geri hún það,
þá er voðinn vís.
Vonbrigðin.
jer úti á hjara veraldar eiga
menn ákaflega erfitt með
að trúa því, að stórþjóðirnar gef-
ist upp við að finna friðsamlega
lausn deilumála sinna. í septem-
ber í fyrra var álfan að því kom-
in að fara í bál, eins og menn
muna. Þá bjargaðist alt á síðustu
stundu. Sú reynsla kveikti þær
vonir að á sömu leið myndi fara
nú.
En margt hefir breyst í heimin-
um síðan Múncben-samningurinn
var gerður í fyrra. Og meðal ann-
ars það, að færri áhrifamenn álf-
unnar hafa litið svo á, að það
þýddi nokkuð að „fresta því sem
fram ætti að koma“. Evrópuþjóð-
ir væru ekki vaxuar upp úr vopna-
viðskiftum.
Vandræði okkar.
ið erum vanhúnir undir ófrið.
Það vita allir. Ófriðarvand-
ræði okkar hjer stafa af flutn-
ingaskorti, viðskifta- og siglinga-
teppu. Þegar við berum okkar
vandræði saman við hörmungar
hernaðarþjóðanna, verða þær smá-
vægilegar. Þau eru svo lítil, að
menn eiga nærri því erfitt með
að festa hugann við þau, ef menn
hafa í minni hvaða hugarstríð
fólk verður við að búa t. d. í
verður það svo, að drengskapar-
yfirlýsing manna um birgðirnar
verða látnar duga. En ef eitthvað
sýnist grunsamlegt við þær yfir-
lýsingar má búast við að rann-
sókn fylgi.
Mönnum kann að þykja slíkt
hart að göngu. En því er til að
svara, að á alvörutímum, sem þeim
er vofa yfir, verða menn að skoða
landið sem eitt heimili, þar sem
jafnt verður yfir alla að ganga.
Viðskiftin við útlönd.
m viðskiftin við útlönd ríkir
u
V
I
stórborgum álfunnar, sem þá og
þegar getur átt von á ægilegum
loftárásum, með sprengingum,
hópmorðum og öllum þeim ógn-
um er drápsvjelar nútímans geta
af stað komið.
Óvissan.
raun og veru getur enginn gert
sjer grein fyrir því, þegar
þetta er ritað hvfcrnig styrjöld sú,
sem nú vofir yfir, verður rekin.
Óvissan um það hvernig hern-
aðarviðskifti stórþjóðanna verða,
nær einnig til samgangnanna á
hafinu. En fyrir okkur veltur
mest á þeim.
Við verðum að búast við því, að
mjög dragi úr innflutningi. Og
þesa vegna verður það fyrst fyrir,
að ríkisstjórnin gengst fyrir því,
að rjettlátlega verði miðlað milli
nú hin fullkomnasta óvissa.
Menn geta enga grein gert sjer
fyrir því hvernig gengur með að-
drætti til landsins, hvernig við-
skifti geta orðið við þjóðir þær
sem eiga í ófriði, eða hvernig við-
skifti verða við hlutlausar þjóðir.
Og enn er í rauninni alveg í óvissu
hvaða þjóðir lenda innan ófriðar-
svæðisins, og hverjar ekki.
1 fyrri heimsstyrjöld gátuin við
bjargað okkur með viðskiftum við
Ameríku. Sú er vonin enn. En
enginn veit enn hvernig þau við-
skifti takast, hvernig við getum
þar komið framleiðslunni í verð
Við vitum aðeins að skipakost
eigum við mun meiri nú en þá,
og erum að því leyti betur stadd-
ir. Því flutninga- og farþegaskip
eru hjer alls .á 2. tug.
En hvernig sem tekst með
samninga og viðskifti við útlönd,
þá getum við huggað okkur við,
að matvara er altaf nægileg í
landinu fyrir landsfólkið. Þó fæð-
an verði nokkuð einhæf ef flutn-
ingar teppast.
Gengismálið.
engi sterlingspundsins hefir
fallið. Hefir fall þess numið
altaðl0%. Gengið hefir verið ó-
stöðugt síðustu daga. Hafa þær
gengissveiflur valdið erfiðleikum
í viðskiftalífinu hjer.
Því svo er ákveðið í gengislög-
unum frá síðasta þingi, að gengi
íslensku krónunnar fylgi gengi
sterlingspundsins. Þegar nú ster-
lingspundið lækkar. þá bíða þeir
tjón, sem skulda erlendis í annari
fór að veiðast mikið. Eru ekki
fengnar skýrslur um það hve afl-
inn er nú orðinn mikill. En sam-
kvæmt lauslegri ágiskun kunn-
ugra manna hefir síðasta mán-
uðinn veiðst alls 150 þús. mál í
bræðslu og um 130 þús. tunnur í
salt, og má telja það gott á þessn
aflarýra sumri. Bræðslusíldarafl-
inn ætti nú að vera nálægt einni
miljón mála. Var % milj. í fyrra.
Garðávextir.
jög er látið vel yfir því
hvarvetna um landið, hve
spretta er góð í görðum, þar sem
sýki hefir ekki háð sprettunni eða
skaðadýr, svo sem ormar í rófum
og káli, er gera mikinn usla hjer
um slóðir.
Megináhersla er lögð á kart-
M
G
Við skulum vona það fslend-
íngar, að okkur takist að varð-
veita hlutleysi landsins í þeim
hildarleik, sem nú er að hefjast.
En þegar við nú horfumst í
augu við blákaldann veruleik-
ann, hljótum við að minnast
þeirra manna hjerlendra, sem
að undanförnu hafa talið það
. sína skyldu, að breiða út meðal
erlendra þjóða margskonar ó-
hróður og lygafregnir um af-
stöðu fslands til erlendra hern-
aðarríkja. Það eru íslensku Fanö, danska skólaskipið, kom
kommúnistarnir, sem þessa iðju hjngag aftur frá Keflavík í gær-
hafa stundað af kappi undan- iÍVöldi. Þar var skipið að taka
farið. Þeir hafa verið að birtaj]ir0gn til útflutnings eins og hjer
þenna óhróður sinn í erlendúmf Reykjavík.
landsmanna, þeim nauðsynjavör-, mynt en sterlingspundum. Og þeir
um sem fyrir hendi eru. Hefir
ríkisstjórnin alt á takteinum til
þess að koma slíkri skömtun á.
En það tekur nokkurn tíma, að
koma henni í kring.
Gefin er út reglugerð til bráða-
birgða, sem á að vera í gildi þang-
að til allsherjar gkömtun byrjar.
Undanbrögð.
Bráðabirgðareglugerðin er birt
í blöðum og útvarpi. Menn
kunna að líta svo á, í fljótu bragði,
að hætt sje við að ýmsir vilji fara
í kringum ákvæði reglugerðarinn-
ar. En þeir sem það gera eiga á
hættu að þeim verði refsað.
Hver góður drengur hlýtur að
finna til þess að á tímum eins og
þessum verður jafnt yfir alla að
ganga. Menn hljóta að skilja það,
að hver rjettlátur og drengilegur
þjóðfjelagsþegn getur ekki tekið
imp þá stefnu, að hrifsa til sín
birgðir af nauðsynjavörum, þegar
svo óvíst er um hirgðir, að nauð-
syn er á jafnri skömtun til allra.
Þegar úthlutun byrjar verður
hver maður eða hvert heimili að
gefa upp birgðir sínar. Alment
sem þurfa að kaupa vörur annars-
staðar en í Englandi, eiga erfitt
með að verðleggja þær í íslensk-
um krónum, meðan krónan er
bundin við breytilegt gengi
pundsins.
Hin hliðin á þessu máli er sú,
að íslenskar afurðir eru að mestu
leyti seldar í pundum, og var
krónubreytingin í vor gerð til þess
að hjálpa frarrdeiðendum. Nú
verða framleiðendur af þeim
styrk, ef sterlingspundið lækkar.
Málið er því flókið, sem fyrri
daginn. En haldi sterlingspundið
áfram að vera óstöðugt eða falla,
og til langvarandi ófriðar komi,
þá er eðlilegast að miða gengi ís-
lensku krónunnar við gjaldmiðil
þeirrar þjóðar, sem við beinum
viðskiftum okkar aðallega-til, eða
við gull.
Síldin.
áltækið segir: „Lengi skal
manninn reyna“. Og eins
er með síldina. Þegar menn voru
að verða alveg úrkula vonar um
að nokkur veruleg aflahrota ætti
eftir að koma á þessu sumri, þá
M
er íogo a
öfluræktina, og gera menn sjer
vonir um að nærri láti að kart-
öfluuppskeran í ár nægi til árs-
forða fyrir landsmenn.
En því miður vantar mikið á að
kartöfluræktin sje komýi í það
framtíðarhorf sem skyldi. Eitt er
það, að enn standa menn hjer
uppi á hverju vori útsæðislausir,
og er svo erlendu útsæði góflað-
inn í landið á síðustu stundu.
Duglegir kartöfluræktarmenn í
bestu garðræktarsveitum landsins
þurfa að taka sjer fyrir hendnr
og rækta kartöflur með það fyrir
augum að selja útsæði í stórum
stíl á vorin. Þeir verða vitaskuld
að rækta hin bestu afbrigði, og
sjá um að útsæðið ^je heilbrigt.
En kaupstaðabúar, sem hafa litia
garða og Ijeleg geymsluskilyrði,
kaupa slíkt íslenskt útsæði marg-
falt fremur en erlent, sem enginn
veit vel hvernig reynist.
Eins og nú horfir við með að-
flutninga þyrfti að athuga þegar
í haust hvernig útsæði yrði geymt
til vorsins í stórum stíl.-
Mæðiveikin.
Síðan bændur fóru að kynnast
mæðiveikinni og hegðun
hennar, og íiægt hefir verið af
þeirri reynslu að koma varúðar-
ráðstöfunum við, þá hefir út-
breiðsla hennar ekki orðið svipað
því eins ör og fyrst í stað. Þó
megin varnarlínan sje Þjórsá hjer
sunnanlands, segja kunnugir menn
að veikin sje lítið tjón farin að
gera enn í Gullbringusýslu og í
öllum lágsveitum Árnessýslu.
Smitun hefir verið tafin m. a. með
tví að koma í veg fyrir fjársam-
göngur milli hjeraða að haustinu
til. Og í Flóanum t. d. hafa bænd-
ur hætt að reka á fjall, enda er
afrjettur þeirra Ijelegur. En með
því að fyrirbyggja að fjeð sæki
pestina í fjallskilarjettir hefir
smitun tafist.
Óánægja.
Fregnir hafa borist frá komm-
únistaflokknum um það, að
nokkrir áhrifamenn innan flokks-
ins liafi lýst óánægju sinni yfir
því að þeir nú skuli eiga að „berj-
ast gegn stríði og fasisma“ með
því að dást að Hitler og Nasism-
anum.
Hinir þjálfuðu kommúnistar,
eins og Brynjólfur Bjarnason og
flokksfjelagar hans, sem við hann
hafa mest tengsli, telja að hin
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.