Morgunblaðið - 12.01.1940, Page 5

Sföstudagur 12. janúar 1940.
1
— JHtorgtmfckfóð ——
Útgef.: H.f. Árrakur, Reykjavlk.
Rltstjörar: Jón Kjartanison og Valtýr Stefánsson (ábyrgBaraiaöur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjörn, augljrsingar og afgrelBala: Austurstræti 8. — Siml 1Í00.
Áskriftargjald: kr. 8,00 á mánutii.
í lausasölu: 15 aura elntaklB — 26 aura meS Leabök.
m
Stefnan í sjálfstæðis-
'TT3Í — -mn, pmrr - ■ ■■ p-
málinu er mörkuð
STJÓRNARSAMVINNAN
Pað fekst aldrei fullnægj-
andi skýring á því, hvers-
vegna það ráð var tekið, að láta
Alþingi koma saman aftur 15.
febrúar, eða tæpum hálfum
öðrum máiiuði eftir að þingi var
slitið, vel vitandi það, að þessi
stutti tími nægði alls ekki til
undirbúnings þingmálá og að
afgreiðsla fjárlaga fyrir árið
1941 á þingi í vetur, get-
ur aldrei orðið annað en flaust-
ursverk og kák.
Eina skýringin, sem fekst á
jþessum óskiljanlegu vinnubrögð
um, kom frá ráðamönnum í
Framsóknarflokknum. Þeir
Ijetu svo um mælt, að svo kynni
að' fara, að slitna myndi upp
úr stjórnarsamvinnunni og þá
væri betra, að samvinnuslitin
yrðu í vetur eða vor, heldur en
Eftir að Alþingi fór heim, er
komip á sveim ný skýring á
vetrarþinghaldinu, með mögu-í
leikum fyrir samvinnuslitum og
kosningum í vor.
Þessi nýja skýring er, að
gömlu samherjarnir, Framsókn-
arflokkurinn og Alþýðuflokkur-
inn, þykist eygja möguleika til
framhaldandi stjórnarsamvinnu,
að loknum kosningum, án íhlut-
unar eða þátttöku Sjálfstæðis-
manna.
Ýmsir af ráðamönnum gömlu
samherjanna þykjast sjá, að nú
þurfi ekki lengur að óttast
kommúnista. Þeir gera sjer von-
ir um, að Alþýðuflokknum hafi
aukist fylgi, vegna hinnar al-
mennu fyrirlitningar, sem þjóð-
in hefir nú á kommúnistum.
Það sje því ekki þörf lengur á
jnæsta haust, því að kosningar samstarfi við Sjálfstæðismenn
gætu þá farið fram í byrjun
næsta sumars.
Þessi skýring gefur tilefni til
nokkurra íhugana. Hver er á-
stæðan til þess, að ráðamenn
flokkanna eru nú farnir að
ígera ráð fyrir samvinnuslitum?
Er ástæðan sú, að nú fer að
líða á kjðrtímabilið? Kosning-
ar eiga rjettu lagi að fara fram
vorið 1941. Eða er ástæðan hin,
að einhver snurða sje á sam-
vinnunni, er geti valdið sam-
vinnuslitum þegar minst varir?
Þjóðin á að sjálfsögðu kröfu
til, að fá að vita hvað hið sanna
er í þessu efni. Hún tók sam-
starfi flokkanna yfirleitt vel, og
jþað myndi án efa verða henni
mikil vonbrigði, ef nú skyldi
«11 samvinna eiga að rjúka út í
veður og vind og illvígar flokka
deilur að hefjast á ný. Og
jþað verða menn að gera sjer
ijóst, að samvinnuslit nú gætu
haft hinar alvarlegustu afleið-
ingar fyrir þjóðina í heild,
vegna þeirra alvörutíma, er
vjer lifum á.
★
Ekki hefir þess orðið vart, að
verulegir árekstrar hafi orðið í
stjórnarsamvinnunni til þessa.
1>Ó munu einhver átök hafa orð-
ið í fjármálunum á síðasta
Jjingi, en sá ágreiningur jafnað-
íst. Verið getur, að stærri átök
Verði í þessum málum á næsta
Jþingi. Þá er og vitað, að ekki er
enn fengin sú lausn á verslun-
armálunum, sem Sjálfstæðis-
menn gerðu kröfu til í upphafi
stjórnarsamvinnunnar. En lausn
á þeim málum er eingöngu í
höndum stjórnarinnar. Hún get-
ur á hvaða tíma sem er leyst
þessi mál og það er henni blátt
áfram til minkunar, ef hún
ekki finnur viðunandi lausn
þeirra. Skýringin á því getur
ekki verið önnur en sú, að hún
vilji ekki leysa málin. En það
eru þá líka augljós brigðrof við
Sjálfstæðismenn.
og best að láta þá fara.
Rjett er að taka það strax
fram, að það mun engan veginn
vilji hinna gætnari í Fram-
sóknarflokknum, að slíta sam-
vinnunni, með það fyrir augum,
að taka upp stjórnarsamvinnu
við Alþýðuflokkinn einan, að
loknum kosningum. En sterk öfl
munu vera til innan Framsókn-
arflokksins, sem vilja þessa
lausn málanna og ekki myndi
þetta stranda á Alþýðuflokkn-
um, ef til kæmi.
Sjálfstæðisflokkurinn mun
taka því, sem að höndum ber.
Hann hefir gert sína skyldu á
örlagaríkustu tímum þjóðarinn-
ar. Hann hefir afsalað sjer
þeirri þægilegu aðstöðu, að vera
áfram eini andstöðuflokkurinn
enda þótt hann með því bakaði
sjer óþæginda. Þegar flokkurinn
tók þessa afstöðu, leit hann ein
göngu á, hvað þjóðarheildinni
værí fyrir bestu. Hann ljet
flokkshagsmunina víkja fyrir
hagsmunum alþjóðar.
Sjálfstæðisflokkurinn er þess
fullviss, að stjórnarsamvinnan
hafi verið hið mesta happaverk.
Hann veit, að hans þátttaka í
stjórninni hefir komið mörgu
góðu til leiðar.
En ef hinsvegar svo kynni að
fara, að gömlu samherjarnir,
Framsóknarflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn æskja þess, að
bráðlega verði lokið þátttöku
Sjálfstæðisflokksins í stjórn-
inni, þá þeir um það. Þeir verða
þá einir til ábyrgðar þeirra
verka og afleiðinganna, sem af
hljótast fyrir land og þjóð.
En það teljum vjer mjög
Pað hefir eðlilega þótt
orka nokkurs tvímælis,
hvort heppilegt væri, að svo
komnu, að halda uppi mikl-
um umræðum um sjálfstæð-
ismál þjóðarinnar. Alþingi
hefir fyrir hennar hönd
þegar fyrir mörgum árum
markað stefnuna, sem fylgj—
ber í þessu höfuðmáli, og síð-
an ítrekað fyrri yfirlýsingar
svo, að ekki verður um vilst.
Fyrir þessa skýlausu afstöðu
liefir þingið lilotið alþjóðar þöltk.
Énda hefir öllum þorra manna
verið það ljóst, að hjer er ekki
um neitt að velja. Ætíð frá því,
að endurreisn íslands hófst, hafa
landsmenn heimtað alt það frelsi
sjer til handa, sem þeir þá mest
gátu fengið, og sú kynslóð, sem
nú lifir, hefir eigi haft hug á að
verða ættleri í þessu efni. Af þessu
hafa ýmsir talið, að hjer ætti best
við þögn einbeitninnar, og að ó-
tímabærar umræður mundu leiða
til sundrungar í þessu máli, sem
alt liggur við, að sameining hald-
ist um.
Reynslan hefir og sýnt, að þessi
ótti var ekki með öllu ástæðu-
laus. Þegar á síðastliðnum vetri
voru teknar upp umræður um
þetta mál í blöðum og síðar á
stúdentafundi, gætti einmitt þeirr-
ar sundrungar og úrtöluradda, sem
ýmsir höfðu óttast, og endurómur
þeirra heyrist enn.
★
En þessar raddir voru ekki síst
að kenna of mikilli þögn um mál-
ið. Þess verður að gæta, að með
hverjum degi vaxa upp nýir menn,
sem ekki vita um fyrri atburði,
nema þeir sjeu þeim sagðir, og
jafnvel hinurn eldri 'hættir furðu-
fljótt við að gleyma því, sem ekki
er sífelt rifjað upp fyrir þeim.
Of mikil þögn getur og valdið
annarskonar tjóni. Hún getur kom-
ið þeirri trú inn hjá öðrum, að
Islendingar láti sig þessi mál engu
skifta. Mjer skilst, að það hafi
vakið furðulitla eftirtekt lijer á
landi, að Stauning forsætisráð-
herra Dana sagði, er hann kom úr
íslandsför sinni í sumar, að eng-
inn íslendingur, sem mark væri á
takandi, nema Jónas Jónsson,
vildi algeran skilnað við Dan-
mörku. En í öðrum löndum þótti
þessi umsögn frásagnarverð. Á
járnbrautarférð milli Berlínar og
Kaupmannahafnar í sumar keypti
jeg eitt helsta þýska blaðið,
Deutsehe Allgemeine Zeitung, til
að lesa mjer til dægrastyttingar.
Þar rakst jeg á þessi tíðindi í
einni helstu grein blaðsins þann
dag, og urðu þau mjer til lítillar
gleði.
Umrnæli Staunings. eru auðvitað
fjarstæða. En af hverju stafar
misskilniggur hins glöggskygna
manns? Yafalaust af því, að menn
hafa talið sjer sem góðum gest-
fyrir íslendinga, að þeir dragi dul
á vilja sinn til að vera öllum öðr-
um óháðir og þá skoðun sína, að
þeir telja fult frelsi vera bestu
vörn landsins.
★
Það er kunnugt, að Danir hafa
sjálfir sagt frá því, að 1864 hafi
þeir haft ráðagerðir um að bjóða
lllllllllllillllimillllllillllllllllillllllllllll
Það er varað við að láta til-
finningarnar ráða þessu máli og
sagt, að fara beri eftir rökunum.
En er það þá alveg víst, að til-
finningin ráði engu hjá þeim, sem
með úrtölurnar eru? Óttinn getur
ekki síður ráðið rökunum, heldur
en rökin óttanum. En hvort ber
meira að óttast: Trúna á, að aðr-
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllinilQLI
Eftlr Bjarna Benedlktsson
vafasamt, að þjóðin sætti sig
við þessa lausn málanna, á þeim gjöfum ósæmilegt að hefja þræt-
örlagaríku tímum, sem nú
standa yfir. Og það gæti orðið
dýrkeypt fyrir þjóðina, ef þessi
yrði endalok núverandi stjórn-
arsamvinnu.
ur við svo tiginn gest. En um-
mælin sýna, að varlega verður að
fara, — líka í því að segja ekki
of lítið. Því að það er áreiðan-
lega hvorki til hags nje sæmdar
Þjóðverjum ísland, til þess, að
þeir fyrir það g.jald fengju sjer
hagkvæmari samninga um Sljes-
vík og Holtsetaland, er Þjóðverj-
ar þá höfðu hertekið og hjeldu,
þrátt fyrir gagnstæðar ráðagerðir
Dana.
Þetta er eigi rifjað hjer upp
Dönum til áfellis. Danir eru ment-
uð þjóð, mannúðleg og góðgjörn.
En þeir eru önnur þjóð en íslend-
ingar. Og vitanlega meta þeir sína
eigin lífshag'smuni meira en hags-
muni Islendinga. Slíkt mundu all-
ar þjóðir gera.
Stærri þjóðir hafa löngum látið
hátt um umhyggju sína fyrir
þeim minni. En í viðskiftum
þeirra hefir átakanlega sannast, að
æ sjer gjöf til gjalda. Um hvern
einstakan mann hefir löngum
reynst, að sjálfs væri höndin holl-
ust, og það er fullvíst, að þetta, á
ekki síður við um skifti þjóðanna
en einstaklinganna.
Einstaka úrtöluraddir halda
því að vísu fram, að íslendingar
sjeu of fátækir og fáir til að taka
utanríkismálin í sínar hendur.
Fljótt á litið virðist þetta vera
skynsamlegt, því að möguleikum
fámennrar, fátækrar þjóðar í
stóru landi hljóta að vera einhver
takmörk sett. En röksemdin er
ekki ný. Henni hefir sí og æ ver-
ið haldið fram gegn öllum þeim
kröfum, sem Islendingar hafa gert
Dönum á heiidur um aukið frelsi.
En er það þá ekki alveg eins
óskynsamlegjt, að í þessu stóra og
erfiða landi skuli lifa fáeinir
menn, ekki fleiri en í einni götu
í erlendri stórborg, og þeir skuli
hafa eigin tungu, menningu og
þjóðerni? Hvort sem þetta er
skyipsamlegt eða ekki, þá er þette
samt staðreynd. Islendingar eru
sjerstök þjóð og hafa a. m. k. eicki
í bili ástæðu til að öfunda hinar
stærri.
Með sama hætti sem fslending-
ar eru sjerstök þjóð, alveg ýn
hliðsjónar af því, hvort skynsam-
legt er, að þeir sjeu það eða ekki,
þá hefir reynslan orðið sú, að
aukið frelsi hefir ætíð orðið þeim
til góðs, alveg án tillits til bolla-
legginganna um þ’að, hvort ekki
væri skynsamlegra að láta aðra
sjá fyrir okkur. Stendur og skrif-
að, að guð lijálpi þeim, sem hjálpi
sjer sjálfur, en hver annar en fá-
tækrastjórnin hjálpar þeim, er alt
sitt traust setur á aðra?
Illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
ir sjái manni farborða, eða traust-
ið á, að öruggast sje að standa á
eigin fótum?
Urtölumennirnir óttast sjálfs-
traustið meira en trúna á forsjón
annara. Á þessum grundvelli
hvíla rök þeirra. Hjer er sá grund-
vallarmunur, að erfitt er að koma
rökum við, því að hvorir um sig
álykta frá ólíkum forsendum.
Og hver er reynsluunar dómur?
Hann er sá, að ætíð þegar á hefir
reynt, hafa íslendingar sjálfir
orðið að ráða fram úr utanríkis-
málum sínum og bera af þeím
kostnaðinn. Það er að vísu sagt, að
í þessu efni hafi íslendingar ekki
haldið sem best á, og að ofrausn
sje t. d. að senda sex menn til
samninga í London. Undir ár-
angri þessarar sendifarar gat líf
og afkoma íslensku þjóðarinnar
verið komin, og sýnist því ekki ó-
eðlilegt, að til hennar væri vand-
að. Og meðan Danir hafa ellefu
menn úr tveim heimsálfum og
þrem þjóðlöndum í nefnd til þess
að hafa yfirstjórn íslenskra
skjala, sem sögð eru geymd í
skotheldum kjallara í Kaup-
mannahöfn, en hjer á landi mætti
geyma og nota nefndarlaust, þá
virðist fráleitt._ af þeim, sem
dönskum fordæmum unna, að fár-
ast yfir, að sex menn sjeu sendir
til að semja um líf íslensku þjóð-
arinnar.
★
Hitt er víst, að Islendingar
verða að sníða 4sjer stakk eftir
vexti, og í meðferð utanríkismála
sinna sem ánnara mála að muna,
að þeir eru smæstir af þeim smáu
og fátækastir hinna fátæku. Út af
fyrir sig væri það því engin frá-
gangssök nje fordæmislaust, að
öðrum ríkjum, einu eða fleirum,
væri falið að fara með einhvem
tiluta utanríkisþjónustunnar, t. d.
í tilteknum löndum, þar sem fs-
lendingar hefðu ekki sjálfir er-
indreka.
Alt slíkt verður vitanlega at-
hugað af stjórnarvöldum landsins
þegar þar að kernur. Blaðagrein-
ar um einstÖk atriði þess máls sýn-
ast nú ekki tímabærar.
Það, sem nú skiftir máli, er, að
landsmenn láti ekki villa sig af
þeirri braut, sem sagan hefir
markað þeim, og skyldan — hvort
sem hún er skynsamleg eða ekki
— býður þeim að halda, til þess
að síðari kynslóðir festi ekki á
þeirri, er nú lifir, ættlerans aum-
lega heiti.