Morgunblaðið - 11.06.1940, Blaðsíða 5

IÞriðjndagur 11. júití 1940.
S ^
Útgeí.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Rltst jörar:
J6n KJartanascn,
Valtýr Stefánsson (ábyrgOarm.).
Auglýsingar: Árnl Óla.
Rltstjórn, auglýsingar og afgreiBsla:
Austurstræti 8. — Slml 1600.
Áskrif targ jald: kr. 3,50 & mánuBl
lnnanlands, kr. 4,00 utsmlands.
f lausasölu: 20 aura eintaklC,
25 aura meB Lesbók.
Fjárhagsaðstaða bændanna
Noregur
Stórviðburðirnir berast nú
svo ört utan úr heimi, að
við eigum erfitt með að fylgjast
:með. Undanfarna daga hafa
liugir allra beinst að viðburðun-
um í Frakklandi, þar sem háð
«r „orustan um • Frakkland“,
eins og Weygand yfirhershöfð-
ingi Frakka komst að orði.
„Orustan um Frakkland"
stendur enn yfir, en á úrslitum
liennar veltur sennilega meir en
nokkru öðru um framtíð styrj-
aldarinnar. Það er því ekki að
undra, þótt hugir manna hafi
beinst til Frakklands síðustu
dagana. Og þeir munu halda á-
fram að beinast þangað, því að
4>ar verður fyrsta úrslitaorust-
^an án efa háð. Hftt er enn öll-
'um hulið, hvar síðasta úrslita-
•orustan verður háð.
En þótt Frakkland sje enn sá
miðdepill hildarleiksins, sem
^lt snýst um, bárust í gær
fregnir um tvo stórviðburði, sem
jfengru menn um stund til að
jgleyma Frakklandi. Annar við-
Iburðurinn var þátttaka Italíu í
stríðinu. Hann kom mönnum
ekki á óvart.
IHin fregnin var frá frændum
vokkai;, líorðmönnum. Eftir
tveggja mánaða hreystilega
vörn norska hersins gegn marg-
földu ofurefli, var sú*ákvörðun
tekin, að hætta baráttunni —
leggja niður vopn. Samtímis
barst fregn um það, að Banda-
menn hefði flutt brott allan her
sinn úr Norður-Noregi, einnig úr
Narvík, sem þeir höfðu tekið
'eftir langa og harða bardaga.
Hákon konungur, norski ríkis-
«rfinginn og ríkisstjórn Noregs
•eru komin til London, en yfir-
liershöfðingi Norðmanna hefir
tekið upp samninga við þýsku
herstjórnina.
Þessi tíðindi frá frændum
ekkar Norðmönnum komu mjög
.á óvart. Að vísu var kunnugt,
.að norski herinn átti við marg-
falt ofurefli að etja. En hann
hafði barist af fádæma hreysti.
En hjer hefir það sýnilega ráð-
ið úrslitum, að Bandamenn
hafa ekki treyst sjer til að
senda Norðmönnum áfram her-
lið eða vopn.
Vonbrigði norsku þjóðarinn-
ar eru að sjálfsögðu mikil, yfir
þessum úrslitum. Hún hafði fórn
að blóði sinna vöskustu sona til
varnar frelsi og sjálfstæði lands
íns. En hún neyddist að lokum
til að gefa upp alla vörn.
En frelsisbaráttan lifir áfram
óskert í brjósti hinnar hug-
djörfu norsku þjóðar. Norska
þjóðin veit, að framtíð Noregs
verður ekki ákveðin í dag eða
á morgun. Hún veit, að sú stund
kemur, að Noregur fær aftur
frelsi sitt og sjálfstæði. Það er
einlæg von og ósk okkar Islend-*
:Inga, að svo verði.
„Tíminn“ birtir 1?. maí
nefndarálit Bjarna Ásgeirs-
sonar og Steingríms Steinþórs-
s.onar umi frv. mitt á síðasta
þingi „um verðuppbót á kjöti
og mjólk“. Svo mikils þykir
„Tímanum“ um þetta vort, að
gefið er út aukablað til að
koma þessu fyrir sjónir al-
mennings. Nefndarálit þetta
var út gefið á Alþingi 18.
apríl, en 8. sama mán. birti
jeg álit frá minni hálfu. Eðli-
lega er það því ekkert svar
við ókomnu áliti frá meiri
hlutanuip. og er þó auðvelt að
hrekja ýmg atriði þess álits,
en nú hefi jeg meiri önnum
að sinna en svo, að til þess
sje tími að sinni. Til þess þó
að ekki sje fyrir augum al-
þjóðar svo einhliða umsögn
um þetta mál, án þess að önn-
ur atriði liggi líka fyrir, vil
jeg hjer með biðja Morgun-
blaðið og ísafold að birta álit
mitt sem hjer með fylgir.
Akri, 31. maí 1940.
Jón Pálmason.
Nefndin hefir allmikið rætt
frumvarpið og átt tal við land-
búnaðarráðherra og fjármálaráð-
herra. Meiri hluti nefndarinnar
leggu til, að frumvarpið verði feit,
og mun meiri hluti á Alþingi vera
því fylgjandi. Þetta hefir á eng-
an hát't, sannfært mig um rjett-
m.æti þeirrar afgreiðslu, og liggja
þau rök til, sem hjer skulu dreg-
in fram, til víðbótar því, sem sagt
er í greinargerð frv.
Þetta frv. er hugsað og bygt
upp sem bráðabirgðaráðstöfun
meðan stríðið stendur. Fyrst og
fremst til hagsmuna og atvinnu-
aukningar í sveitum landsins og
að nokkru leyti til þess, að neyt-
endur bæjanna geti á stríðsárun-
um fengið þær þýðingarmiklu
matvörur, sem frv. fjallar um,
með nokkru lægra verði en ætla
má að verði, ef engar opinberar
ráðstafanir verða gerðar.
Að öðru leyti er frv. fram kom-
ið vegna þeirrar vissu, að ríkis-
valdið tryggir á meðan það getur
hækkað laun allra fastra starfs-
manna og hækkað kaup þess
fólks, sem er í fastavinnu í bæj-
um og hjá því opinbera, alt í hlut-
falli við aukna dýrtíð af völdum
stríðsins, og án tillits til þess,
hvernig hagur framleiðenda og
annars verkafólks verður. — Jeg
byggi á þeirri sannfæringu, að
það eitt sje rjett, að nota eins og
nú stendur allan vinnukraft, sem,
mögulegt er, til að stunda lífræna
framleiðslu 'til sjávar og sveita,
nota á þann hátt gæði landsins
eftir ýtrustu föngum, takmarka
sem allra mest kaup á erlendum
vörum og verja því einu til nýrra
framkvæmda, sem minst er hægt
að komast af með, til þess að það
fólk hafi vinnu, sem engin leið er
til að koma að framleiðslunni.
Þessa stefnu viðurkenna margir
alþingismenn í orði, en mikill
meiri hluti þeirra breytir gagn-
stætt henni. Andstæðingar þessa
frv. virðast hafa einkum þrent
við það að athuga:
1. Að bændum sje ekki þörf á
Verðuppbótum vegna hækkunar á
kjöti og mjólk.
Álit minnl tiluta Landbúnaðarnefndar neðri deildar Alþingis
um frumvarp nm verðlagsuppbót á kjöti og mjólk
2. Að mjólkur- og kjötlögin
sjeu svo góð lög og nytsamleg, að
þeim megi helst á engan hátt
raska.
3. Að ríkissjóði sje um megn að
leggja fram þá upphæð, sem frv.
fer fram á, nema hann fái nýjar
tekjur.
Um þessi atriði ganga þó skoð-
anir þeirra manna nokkuð á mis-
víxl, sem. þó eru andvígir því að
gera nokkuð, sem máli skiftir, til
breytinga. Þessi atriði skulu nú
nokkuð tekin til athugunar hvert
í sínu lagi, mjög stuttlega þó.
I. Að bændur þurfi hækkun á
framleiðsluvörum sínum með op-
inberri aðstoð vegna verðhækkun-
ar, sem leiðir af stríðinu, er skoð-
un, sem mjer virðist örðugt að
rökstyðja, ef litið er á málið al-
ment. Aðstaða einstakra hjeraða
er að vísu verulega misjöfn að því
er þetta snertir, en í höfuðdrátt-
um er hún þó nokkuð greinilega
mörkuð af þeim staðreyndum,
sem kunnar eru úr búnaðársög-
unni síðasta áratuginn. Það, sem
almennasta athygli hefir vakið á
þessu sviði, er það, að á þessu
tímabili liefir vöxtur bæjanna og
fólksfsekkun í sveitum orðið hlut-
fallslega meiri en áður. Jarðir
hafa víða lagst í eyði og allmikil
brögð að því í sumum hjeruðum,
að margar þær jarðir, sem' eru í
bygð, eru ekki nærri svo notaðar
sem var áður en skuldá- og halla-
rekstrartímabilið byrjaði. Að
svona hefir farið, er eðlilega
sprottið af einhverjum áhrifa-
sterkum orsökum. Menn greinir
á um það, hverjar þær eru, og
vitanlega eru þær margar, en um
það er ekki að villast að sú er
sterkust, að lífsþægindi þeirra,
sem í bæjunum búa, hafa verið
aukin, víða í landinu, miklu meira
en svo, að sveitirnar hafi getað
verið samkepnisfærar um það, að
halda við búreksturinn því fólki,
sem tækifæri hefir haft til að leita
þangað, sem lífsþægindin eru
mest. Ríkisvaldið hefir líka verið
í samkepni við framleiðsluna um
vinnuaflið, sem hlaut að falla á
einn veg. Erlent og innlent láns-
fje og aðrar opinberar ráðstafan-
ir hefir verið notað í þessu efni
svo freklega, að afleiðingar hlutu
að verða þær, sem nú eru að veru-
legu leyti komnar í ljós, en sjást
þó betur síðar. Eitt öruggasta
leiðarmerki um hag sveitanna var
það, hvernig ástandið reyndist
þegar kreppulánauppgerðin fór
fram á árunum 1933—1935. Það
er svo kunnugt mál, að ekki ger-
ist þörf að hafa um það mörg orð.
Annað er það, að þær verklegu
framfarir, sem orðið hafa í sveit-
unum að undanförn — og eru
mjög miklar — hafa því miður
ekki komist í verk með þeim
hætti, að framleiðslan hafi borið
sig svo vel, að hiín hafi getað
kostað þær nema að litlu leyti.
Meiri hluti þeirra er því kominn
í verk fyrir opinbera aðstoð og
lánsfje. Þeir, sem hafa á undan-
förnum árum tekið að sjer for-
ystuna í okkar landbúnaðarmálum
og stjórn landsins, sem aS nokkru
hefir farið saman, ættu að getu
sjeð best afkomuskilyrði bænd-
anna í sveitum landsins, þegar
þeir skoða hana í þeim spegli,
sem þeir hafa sjálfir búið til með
stjórn sinni á þeim búum, sem.
ríkið sjálft rekur og ríkisstjórnin
hefir yfir að ráða.
★
Á Vífilsstöðum og Kleppi hafa
verið rekin stórbú af ríkinu. I
jörðum, Imisum, búfje og verkfær-
um liggur á þeim stöðum um 300
þús. kr. höfuðstóll. Þar eru öll
hey tekin á vjelarfæru ræktuðu
landi og aðstaða öll fullkomnan
en yfirleitt þekkist annarsstaðar
í landinu. Árið 1937 varð rúmlega
6500 kr. halli á þessum biium.
Mjólkin, sem er aðalframleiðslan,
reiknuð ríkinu við fjósdyrnar á
28 aura pr. lítra og engin leiga
talin til gjalda eftir jarðir, hús,
mjólkurverðið fært í 32 aura pr.
lítra, og þá varð 1980 kr. rekstr-
arhagur með því að hafa alla eign
ina leigulausa, eða lík útkoma og
árið áður. Þriðja ríkisbúið er á
Litla-Hrauni. Þar varð hallinn
1937 3900 kr., þó engin leiga væri
reiknuð af höfuðstól og ekki held-
ur fært til gjalda fæði verkafólks.
Fjórða búið er á Hólumi í Hjalta-
dal. Þar varð hallinn 1938 5600
kr., og þó engin leiga reiknuð af
höfuðstól, sem er talinn rúmlega
129 þús. kr. Fimta búið er á
Hvanneyri. Frá því hafa ekki
komið reikningar til endurskoðun-
ar árin 1937 og 1938, en jeg hygg,
að þar sje hallinn mestur, og mun
það koma síðar í ljós. Sjötta bú-
ið er á Reykjum í Ölfusi. Það
hefir altaf skilað nokkrum hagn-
aði og 1937 var hann 11600 kr.
með sama reikningslagi, en þar
er höfuðstóllinn um 100 þús. kr.
Aðaltekjurnar munu vera af garð-
rækt við hverahita og kemur það
bú því ekki til samanburðar við
almennan búrekstur.
hefir enn orðið á mjólkurverði
af völdum ófriðar eða gengis-
falls. Kjöt hefir hækkað nokk-
uð, en allar líkur benda til, að
enn sje sú hækkun minni, sem
til bænda fer, en sem svarar
verðfalli peninganna.
★
Af þessum staðreyndum getur
svo hver sem er dregið samanburð
inn, ef ætlast er til, að bændur og
þeirra fólk ætti að hafa svipað
fyrir sína vinnu eins og það. fólk,
sem vinnur á ríkisbúunum, en
rekstri þeirra hafa valdamenu
þjóðarinnar ekki enn fengist til
að breyta, þrátt fvrir bendingar
frá yfirskoðunarmönnum Alþingis.
Eitt af því, sem sýnir glögga
mynd af ástæðum bænda, er starf-
semi jarðkaupasjóðs ríkisins.
Hann er stofnaður til að kaupa
jarðirnar þegar bændur eru komn-
ir að þroti vegna skulda, og auð-
vitað þykir flestum betra að fá
að vera áfram en að þurfa að
búfje og verkfæri. Árið 1938 var flæmast burtu og gefa sig upp
til gjaldþrots. Á þenna hátt er
búið að kaupa fjölda jarða og
umsóknir óþrotlegar um áfram-
hald. Á þessu ári á að greiða úr
ríkissjóði 85 þús. kr. til þessa og
næsta ár 70 þús. kr. Þetta mun
þýða, að jarðir verði keyptar fyr-
ir hálfa miljón kr. að minsta kosti
á þessum 2 árum, því meginhlut-
inn er greiddur með því að taka
á nafn sjóðsins skuldir við pen-
ingastofnanir.
★
II. Mjólkur- og kjötlögin voru
sett í þeim tilgangi að bjarga
vandræðum sveitanna og áttu í
takmörkuðum skilningi nokkum
rjett á sjer. Hafa þau gert sum-
um bændum nokkurt gagn, en
öðrum ógagn, og eftir breytinguna
á mjólkurlögunum 1937 voru þan
gerð með öllu óviðunandi fyrir
nokkurn hluta bændanna. Fram-
kvæmdin hefir þó verið ekki síð-
ur gölluð en lögin sjálf. — Flest-
ir bændur landsins munu vera í
einhverjum samvinnufjelagsskap:
í kaupfjelögum, sláturfjelögum
Þegar þetta er borið saman við J ega mjólkurbúafjelögum. Mitt
sjónarmið er það, að þessi fjelög
eigi að hafa stjórn á því, hvern-
ig er hagað sölunni á afurðum
bænda, að svo miklu leyti sem
hún er ekki í höndum einstakl-
inga. Ríkisvaldið á sem minst að
skifta sjer af sölufyrirkomulag-
inu. Án þess má líka hafa laga-
fyrirmæli um verðjöfnunargjald
bæði á mjólk og kjöti. Að taka
stjórn þessara viðskifta úr hönd-
um fjelaganna undir ríkisvaldið,
er mesta vantraust á samvinnu-
fjelagsskap hjer á landi, sem enn
hefir komið fram. Hvernig afleið-
ingar mjólkurlaganna eru, þekkja
bændur í nágrenni Reykjavíkur
einna best, og er það svo kunn-
ugt mál, að ekki gerist þörf að
fjölyrða um það hjer. Hinsvegar
verður því ekki neitað, að öðrum
bændum er full þörf á þeim pen-
aðstöðu bænda, þá eru þessi afr
riði til athugunar;
1. Bændur fá fyrir sína mjólk,
þar sem um mjólkursölu er að
ræða, 15—25 aura pr. lítra, að
frádregnum flutnings- og sölu-
kostnaði. Þeir, sem lifa á sauð-
fje aðallega, hafa svipaða að-
stöðu alment, þar sem best
gengur, eins og t. d. búið á Hól-
um.
2. Einstaka bóndi á allmikið af
höfuðstólnum skuldlaust, en
mikill meiri hluti skuldar fyrir
miklu af honum, og margir
öllu. Þeir verða því að svara
vöxtum og afborgun skuldanna,
og er það mörgum einn af
þyngstu gjaldaliðunum.
3. Flestir bændur í landinu hafa
miklu verri aðstöðu en ríkis-
búin með jarðnæði, húsakost,
skilyrði til vjelanotkunar o. fl
4. Engin hækkun í höndur bænda
FBAMH. Á SJÖTTU 8ÍBTJ.