Morgunblaðið - 24.11.1943, Síða 5

Miðvikudagur 24. nóv. 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
fi
VNGMENNAEFT
ir því áfalli, að grundvelli þess
var kippt í burtu með lokun upp
eldisheimilisins. Kom þessi
ráðstöfun fyrnefndum starfs-
aðilum algerlega á óvart, og
þeir frjettu ekki um hana fyr
en eftir á, og þá á skotspónum.
Ýmsir byrjunarörðugleikar og
misfellur voru að vísu á rekstri
heimilisins og starfsaðferðum,
en þetta orsakaðist af slæmum
skilyrðum, sem innan handar
hefði verið að bæta, og hefði
hermannafylkingar raunar sýnst eðlilegra að
reyna það, heldur en að gefast
upp áður en fyrsta árið var
liðið. Vonandi er það ætlunin
að reisa annað heimili, því
verði það ekki gert, hlýtur alt
eftirlit að falla úr sögunni, og
væri þar með lokið hinu veika
viðnámi okkar íslendinga gegn
því, að setuliðsmenn tveggja
stórvelda hafi ástæðu t.il að líta
svo á, að þeim sje velkomið að
hafa ungar stúlkur alt frá
barnaskólaaldri sjer að leik, ef
þeir geti haft eitthvað af fyrir
sjer með því.
Hin umrædda eftirlitsstarf-
semi varð fyrir öðru áfalli sínu
þ. 11. þ. mán., þegar Þjóðvilj-
inn birti “ aðfinslur eins
barnaverndarnefndarmanns um
uppeldisheimilið og starfsað-
ferðir ungmennadóms og ung-
mennaeftirlits. Tveim dögum
síðar birti dagblaðið Vísir um-
mæli annars barnaverndar-
nefndarmeðlims. frú Guðrúnar
Guðlaugsdóttur, þar sem tek-
ið er í sama streng um heimil-
ið. í gær flutti Þjóðviljinn við-
bótarádeilur á ungmennaeftir-
litið, og var höfundur þeirra
hinn sami og fyr, barriavernd-
arnefndarmaðurinn Arnfinnur
Jónsson kennari.
Þar sem um er aðj-æða að-
finslur ábyrgra aðila um op-
inbera starfsemi, sem kemuf
mjög við fjölda héiirnila hjer í
bæ, álít jeg það skyldu mína
að láta almenningi í tje vit-
neskju um málavexti eins og
þeir eru í raun og veru. Er það
þó raunar illa farið, þegar svo
stendur á, að óþrjótandi verk-
efni er fyrir höndum í mikil-
að sinna störfum þessu viðvíkj- I vægu máli á örlagatímum þjóð
NÚ ER mikið rætt um þær
hættur, sem sjálfstæði Islands
stafar af erlendum áhrifum og
innlendum veilum. Furðu sjald
an er þó minst á þá veiluna,
sem ef til vill er hættulegust,
en það er hið mikla andvara-
leysi um æskuna í landinu. Við
hátíðleg tækifæri er að vísu oft
fullyrt, að æskan sje dýrmæt-
asta eign þjóðarinnar. En
hvernig gætum við þessarar
eignar?
Þegar
tveggja stórvelda tóku að
streyma inn í landið, og í kjöl-
far þeirra flæddi óvænt pen-
ingaalda yfir hina fátæku þjóð,
var það mikil þrekraun fyrir
æskuna að halda fullum söns-
um. Þá hefðu vitrir menn þurft
að leggjast á eitt um þa5 að
rjetta henni hjálparhönd og
búa hana undir það hlutverk
sitt, að varðveita sjálfstæði
landsins, ef það næst óskert úr
fjötrum þeim, sem lagðír hafa
verið á það vegna ófriðarins.
Þetta var' ekki gert, og eiji af-
leiðng þess, hin miklu kynni
ungra stúlkna af setuliðsmönn-
um, er nú orðin þjóðarböl.
Einu verulegu tilraunina,
sem gerð hefir verið til þess að
stemma stigu fyrir þessum
vándræðum, gerði ríkisstjórn-
in 1941. Var hugmynd hennar,
að reyna að bjarga einhverju
af þeim börnum, sem verst
hefðu orðið úti, og fyrirbyggja
eftir mætti, að fleiri færi sömu
leið. I þessu skyni var barna-
verndaraldur framlengdur um
tvö ár, sjerstakur dómstóll skip
aður til þess að fara með ung-
mennamál.upptökuheimili kom
ið á fót í Reykjavík og upp-
eldisheimili handa telpum
stofnað á Kleppjárnsreykjum
í Borgarfirði. Lögreglustjóran-
um í Reykjavík var falið að
koma upp sjerstakri lögreglu-
dejld til þess að vinna að þess-
um málum í sambandi við
barnaverndarnefnd Reykjavík-
ur. Jeg undirrituð var ráðin
til þess að hafa umsjón með
þessari deild og barnaverndar-
nefndin rjeði sjer fulltrúa til
andi fyrir sína hönd og hafa
eftirlit með upptökuheimilinu,
sem rekið er á vegum nefnd-
arinnar. Fulltrúi þessi er Ingi-
mar Jóhannesson kennari, nú-
verandi formaður Kennara-
sambands íslands. Fól ríkis-
stjórnin honum jafnframt um-
sjón með uppeldisheimilinu á
Kleppj árnsreykj um. Ungmenna
dómstólinn , skipa: Jónatan
Hallvarðsson, sakadómari í
Reykjavík, Ármann Halldórs-
son skólastjóri og Ólafur
Sveinbjörnsson lögfræðingur.
Er hinn síðastnefndi jafnframt
varaformaður barnaverndar-
nefndarinnar.
Framangreindir aðilar, ung-
mennadómstóll, barnavernd-
arnefnd og ungmennaeftirlit
Iqgreglunnar, hafa unnið að
hörmungarmálum margra heim
ila og ungmenna, en hin nánu
kynni af ófremd þeirri, sem um
er að ræða, hafa leitt í ljós, að
yerkefnið er svo víðtækt, að ó-
þugsandi er, að svo íámennu
liði geti orðið noldsirð .yqfulqga
ágengt.
I haust varð starfsemin fyr-
arinnar, þá skuli hinir fáu
starfsmenn eyða tíma sínum í
opinberar deilur um starfsað-
ferðir, í stað þess að vinna sam-
an.
Tilefni hinna umgetnu blaða
greina er fyrirspurn frú Vigdís-
ar Blöndal, einnar mætustu
konu í íslenskri kennarastjett,
viðvíkjandi lokun Kleppjárns-
reykjaheimilisins, og um það,
hvort barnaverndarnefndin
telji sjer þessa ráðstöfun óvið-
komandi. Mjer þykir leitt. að
frú Vigdís skuli hafa orðið fyr-
ir óþægindum vegna þessa
máls, því hún ?r ekki á neinn
hátt við það riðin. Fyrirspurn
járnsreykjum, en hann hefir
ekki látið nokkurt orð um það
falla við mig eða látið á sjer
skilja á neinn hátt, að hann
teldi starf mitt athugavert, og
jeg háfði enga hugmynd um
tortrygni hans fyr en jeg las
hin ærumeiðandi ummæli í
Þjóðviljanum. Jeg hafði heldur
enga hugmynd um ótrú hans
á uppeldisheimilinu fyr en
eftir að því hafði verið lokað.
Hvað viðvíkur samstarfi
barnaverndarnefndarinnar og
ungmennaeftirlitsins, þá hefir
það frá mínu sjónarmiði verið
hið ákjósanlegasta. Þegar jeg
hóf starf mitt, sneri lögregiu-
stjórinn sjer til barnaverndar-
nefndarinnar og bauð henni
aðstoð ungmennaeftirlitsins.
Barnaverndarne’fndin svaraði
með svohljóðandi brjefi, dags.
22. apríl 1942:
,,Með tilvísun til brjefs yðar,
herra lögreglustjóri, dags. 13.
þ. m., vill barnaverndarnefnd
taka fram, að hún er reiðubúin
til samstarfs við frk. Jóhönnu
Knudsen lögregluþjón um eft-
irlit með ungmennum í bænum
og hefir falið eftirlismanni sín-
um, herra Ingimari Jóhannes-
syni, að hafa samvinnu við
hana um þessi mál.
Jafnframt skal fram tekið,
að nefndin hefir þegar gefið
hei'ra Ingimari Jóhannessyríi
fult og ótakmarkað umboð til
allra ráðstafana. fyrir nefndar-
innar hönd, er nauðsynleg
kunna að vera vegna þessara
mála og annara og hún hefir
heimild til lögum samkvæmt.
Virðingarfyllst
f. h. barnaverndarnefndar
. Reykjavíkur
Jón Pálsson form.“
Á þessum grundvelli hefir
verið starfað. Fulltrúinn hefir
haft ótakmarkaðah aðgang að j
öllum skýrslum eftirlitsins, oft
á tíðum aðstoðað við rannsókn
mála með því að setja sig í
samband við aðstandendur,
gert tilraunir til að tala um
fyrir ungmennunum o. s. frv.
Án athugasemda frá hans hálfu
hafa skýrslur alloftast verið
sendar beint til dómstólsins,
sem síðan hefir falið barna-
verndarnefnd, þ. e. fulltrúan-
um, útvegun dvalarstaða sam-
kvæmt úrskurðum. Nokkrum
sinnum hafa skýrslur verið
sendar beint til barnaverndar-
nefndarinnar, eða málum verið
vísað til hennar frá ungmenna
dómstóli. Barnaverndarnefnd
hefir síðastliðið ár haft aðset-
ur sitt í sama húsi og ung-
mennaeftirlitið, og öllum með-
limum hennar standa vitanlega
hvenær sem er, ekki síður en
fulltrúa hennar. opin öll skil-
ríki viðvíkjandi hinu sameig-
inlega starfi.
Jeg hygg að hið ofangreinda
Til frekari athugunar á
þessu vil jeg í fyrsta lagi skýra
frá því, að ráðunautur barna-
verndarnefndarinnar, dr. Sím-
on Jóh. Ágústsson sálfræðing-
ur, fór tvær eftirlitsferðir að
Kleppjárnsreykjum. Dvaldi
hann þar einn dag í febrúar-
mánuði, en fleiri daga í maí-
mánuði. Átti hann samtöl við
stúlkurnar, kynnti sjer líðan
þeirra og ritaði skýrslu um á-
lit sitt á framförum þeirra þeg-
ar heim kom. — í öðru lagi vil
jeg leyfa mjer að taka hjer upp
kafla úr ársskýrslu barna-
verndarnefndarinnar fyrir árið
1942.
III. kafli hennar hljóðar svo:
,.Á árinu voru samþykt lög
um eftirlit með ungmennum o.
fl. (lög nr. 62/1942), sem heim
ila barnaverndarnefnd að hafa
afskifti af siðferði unglinga til
hennar mun eingöngu stafa af sýni ljóslega, að fullyrðing
Arnfinns Jónssonar um það, að
málatilbúriaður ungmennaeít-
irlitsins sje rangur vegna þess,
að gengíð hafiíverið fram hjá
barnaverndarnefnil, hafi ekki
við neitt að styðjast.
Arnfinnur Jónsson heldur
því einnig fram, að barna-
áhyggjum hennar um vanda-
mál æskunnar.
Hinar míklu aðfinslur Arn-
finns Jónssonar um eftirlits-
starfsemina komu mjer alger-
lega á óvart. Barnaverndar-
nefndin hefir aldrei látið í ljós
við mig hina allra minstu- óá-
nægju. Arnfinnur JónSsori hef- verntlarnefncl hafi ekki fjalíað
ir einn nefndarmarina haft úm mál þeirra ungþnga, sem
persónulegt. sam^tarf ., við m^g á KleppjárnsreykjaHfimiHnu
vfegna dvalar sinríar áríklepp- hafa dvalið.
18 ára aldurs, jafnframt var
stofnaður sjerstakur dómstóll,
ungmennadómur, og er honum
fengið vald til að dæma ung-
menni innan 18 ára til vistar á
heimili, hæli eða uppeidisstofn
un. bæði fyrir lögbi'ot og ýmis
konar misferli. er ekki varðar
við refsilög, en þykir gefa efni
til uppeldisráðstafana og frels-
issviftingar í sambandi við þau.
Á árinu var og komið. á fót
eftirliti með hegðun bai-na og
ungmenna, sem sjerstök lög-
reglukona annast, frk. Jóhanna
Knudsen hjúkrunarkona. Hefir
hún stúlku sjer til aðstoðar í
starfinu, frú Sigríði Þorgríms-
dóttur. Hefir ungmennaeftir-
litið bækistöð sína í sama húsi
og barnaverndarnefnd Reykja-
víkur, Ingólfsstræti 9 B. Seint
í mars rjeð barnaverndar-
nefnd Ingimar Jóhannesson
kennara sem fulltrúa til að
annast dagleg störf nefndar-
innar í umboði hennar. Upp-
tökuheimili fyrir ungmenni tók
til starfa þ. 19. apríl í gamla
sóttvai’narhúsinu, og er for-
stöðukqna þess frk. Margrjet
Jóhannesdóttir, Hefir Ingimar
Jóhannesson þar bækistöð sína,
enda er starf hans að mestu
fólgið í afskiftum af ungling-
um, útvegun dvalarstaða fyrir
þá o. fl. Alls hafa 40 ungmenni
dvalist um langan eða skamm-
an tíma á upptökuheimilinu
frá 19. apríl til 31. des., þar af
7 piltar. Flestum þessum ung-
mennum hefir verið ráðstafað
á einkaheimili eða á vinnuskól
ann á Kleppjárnsreykjum".
í IV. kafla sömu ’skýrslu
stendur ennfremur:
..Nefndin hefir útvegað
dvalarstaði, komið í sveit eða
aðstoðað vandamenn barna og
ungmenna við að koma fyrir
66 börnum og ungmennum.
NokkUr þeirra hafa einungis
farið til sumardvalar. en flest
til langdvalar, einkum þau
ungmenni, sem afbrot hafa
framið eða uppvís hafa orðið
að lauslæti, svo og umkomu-
laus og vanhirt börn, sem
neíndin hefir útvegað fóstur.
31 telpu á aldrinum 13—17 ára
hefir verið komið fyrir utan-
bæjar vegna lauslætis og laus-
ungar. Þar ai; dvejj^st 9 á
vinnugkólanum á Kleppjárns-
reykjum.,. > . .
Lþessum.kafla er sundurlið-
•á“- ■: •: h «■ i > • . i-«
uð skrá' yfir afskifti nefndar-
innar af vandræðabörnum og
ungmennum og eru þar taldar
33 telpur, sem til meðferðar
hafa komið vegna „lauslætis-
og kynferðismála“.
Loks segir í athugasemdum
um skrána:
,,. .... Nefndin og ungmenna.
dómur hefur alls haft 33 laus-
lætismál telpnanna til með-
ferðar......“.
Við þetta þarf engu að bæta
til þess að sýna, að um þetta
atriði hefir Arnfinni Jónssyni
einnig skjátlast. Og í Ijósi þess
arar skýrslu, sem hann hefir
sjálfur hlotið að samþykkja
skömmu eftir áramótin, verður
frásögn hans harla undarleg
um það, að hann hafi ekki vit-
að nokkrum mánuðum síðar,
þegar hann tók að sjer stjórn
uppeldisheimilisins, hver væri
aðalveikleiki unglinganna þar.
Og enn undarlegri sýnist mjer
þessi frásögn, þegat' jeg minn-
ist þess, að hann fjekk skýrsl-
ur þeirra telpna, er á heimilinu
dvöldu, að láni hjá mjer áður
en hann fór uppeftir. Hann
skilaði mjer þeim aftur sama
dag eða daginn áður en hann
fór. Jeg spurði hann, hvernig
honum litist á málin, og sagði
hann, að sjer sýndust þau svip-
uð því, sem hann hefði búist
við.
Arnfinnur Jónsson segir að
með starfi ungmennadómstóls
og ungmennaeftirlits hafi ver-
ið framin svo mikil óhæfa, að
hann viti ekki dæmi til annars
eins. Hann segir að hjer hafi
verið að gerast svo löng saga
og Ijót, að hann vilji ekki rekja
hana ótilneycldur af tilliti til
barnanna, er að hans dómi hafi
orðið svo hart úti að vafasamt
sje, hvort þau bíði þess bætur.
Hann segir ennfremur, að hjá
ungmennaeftirlitinu hafi það
aldrei verið á reiki hvernig það
ætti að elta umkomulausustu
ungmenmn í þessum bæ og fá
þau dæmd.
Hver eru umkomulausustu
ungmenni þessa bæjar? Ef átt
er við þau b'örn. sem í einfeldni
sinni eða vægna illra uppeldis-
áhrifa hafa látið leiðast lengst
út á skaðlegar brautir, þá er
það rjett, að þessum ungmenn-
um hefði ungmennaeftirlitið
helst viljað reyna að hjálpa. —
Eri eigi Arnfinnur Jónsson sjer
staklega við fátækustu börnin
í bænum, þá er þetta rangt.
Fátækt er frá sjónarmiði ung-
mennaeftirlitsins ekki vottur
um spillingu, og efnahagur
barnanna er því ekki notaður
sem mælikvarði, þegar metið
er hvernig rejmt skuli að hjálpa
þeim úr ógöngum. Um þetta er
auðvelt að ganga úr skugga
með því að rannsaka heimilis-
ástæður þeirra ungmenna; sem
til meðfei'ðar hafa verið tekin.
Þegar haft er í huga orðalag
1. gr. laga um eftirlit'með ung-
mennum frá 4. júlí 1942, um
„að löggæslumönnum geri að
aðstoða barnaverndarnefndir
og skólanefndir eftir þörfum
og gera þeim aðvart,. ef þeir
verða vísir athugaverðs frám-
feriM«r nngmetma”, *þá- dtr" þðð
smek-ksatriði, hvort viðeigandi
þýkj á riþáú' úirímtéH bafhnðvúrríd
a,cpíí|ij4æ'm^jinsins qtp,tUraníi-
Framh. á 8. síðu.