Morgunblaðið - 01.12.1943, Blaðsíða 8

8
'fl;-------------------------------;
MORGUNBLAÐIt
1
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón K.jartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands.
kr. 10.00 utanlands
f lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
„Áfram — áfram miðar“
FYRSTA DESEMBER 1918 unnu íslendingar stóran
sigur í baráttu þjóðarinnar íyrir sjálfstæði og fullveldi.
Fyrsta desember fyrir 25 árum var íslenski þjóðfáninn,
— tákn sjálfstæðis og fullveldis, — í fyrsta sinn dreginn
að hún á stjórnarráðshúsinu í höfuðstað landsins.
Sigurinn, sem vanst 1. des. 1918, var í sjálfu sjer stór-
vægilegur vegna þess áfanga, sem þá þegar náðist, með
fullveldisviðurkenningu sambandslaganna. En hann var
stórvægilegastur vegna þeirra fyrirmæla, sem í sam-
bandslögunum fólust um það, að eftir 25 ár skyldi það á
valdi íslendinga einna að ákveða fyrir sitt leyti um skipan
sinna mála, hvort þeir kysu þá framhald sambandsins
við Dani eða óskuðu að standa algjörlega frjálsir og óháðir
í samfjelagi þjóðanna.
★
Á tímabilinu frá 1918 hafa íslendingar ekki farið í
launkofa með hug sinn og vilja í þessum málum.
Fram til þess er ófriðurinn braust út, haustið 1939,
mörkuðu þeir spor af spori leiðina til fullra sambandsslita
og algjörs sjálfstæðis. Árið 1928 var því yfir lýst á Al-
þingi af öllum þingflokkum, að gefnu tilefni, vegna
fyrirspurnar Sigurðar Eggerz, að þeir vildu vinna að því,
að sambandslagasamningnum yrði sagt upp svo fljótt,
sem lög stæðu til. Á Alþingi 1937 voru ítrekaðar óskir
þingsins til sambandsslita. Einstakar yfirlýsingar stjórn-
málaflokkanna fyrr og síðar hafa stöðugt hnigið í þessa
sömu átt.
★
Eftir að núverandi ófriður braust út, hefir rás við-
burðanna á rnargan annan hátt farið en ráð var fyrir
gert. En sókn þjóðarinnar, þrá og viðleitni til sjálfstæðis
og fullveldis, hefir ekki hvikað. íslendingar tóku endan-
lega og hiklaust meðferð utanríkismálanna í sínar hendur
og fluttu meðferð konungsvaldsins inn í landið sam-
stundis og Danir höfðu orðið fyrir hinni grimmilegu
árás Þjóðverja. Og enn lýsti Alþingi því yfir 17. maí
1941, að það teldi ísland hafa öðlast rjett til fullra sam-
bandsslita, og að af íslands hálfu verði ekki um að ræða
endurnýjun á sambandslagasáttmálanum við Danmörku.
Þá ályktaði Alþingi að kjósa ríkisstjóra og lýsti yfir þeim
vilja sínum, að lýðveldi verði stofnað á íslandi jafnskjótt
og sambandinu við Danmörku yrði formlega slitið. Á
árinu 1942 var stjórnarskránni breytt þannig, að ekki
þarf nema eina alþingissamþykt með eftirfarandi stað-
festingu þjóðaratkvæðis til lýðveldisstofnunar. Og hinn
7. apríl s. 1. skilaði stjórnarskrárnefnd Alþingis sam-
eiginlegu áliti og hafði þá útbúið frumvarp til stjórn-
skipunarlaga um stjórnarskrá lýðveldisins íslands. Var
í greinargerð fram tekið: „Til gildistöku þessara stjórn-
skipunarlaga kom nefndin sjer saman um að leggja til,
að valinn yrði 17. júní 1944“.
★
Og loks er þá þess að minnast, að þessu hafa íslend-
ingar ekki farið fram óstuddir, þar sem þeir hafa þegar
fyrirfram trygt sjer viðurkenningu valdugasta lýðríkis
heimsins, Bandaríkjanna, á þeim fyrirætlunum að stofn-
setja íslenska lýðveldið á næsta ári, og felst einnig í því
ómetanlegur sigur fyrir öryggi og framtíð hins litla og
unga lýðveldis.
íslendingar horfa í dag fram á veginn. Þeir vita, að
þeir hafa í engu hallað á aðra. Alveg sjerstaklega rúmar
þeirra eigin fullveldisþrá fyllstu samúð og skilning með
örlagaríku hlutskifti Dana. íslendingar óska einskis frem-
ur, er nýtt tímabil er að hefjast í skiptum þessara tveggja
þjóða, en að frelsi, friður og fullveldi megi verða kyndlar
þeirra ^hugsjóna, er l^si báðum þjóðum á ókomnum
tímum.'
Vísindafjelag íslands
ára í dag
I VISINDAFJELAG ÍSLEND-
INGA á aldarfjórðungs afmæli
í dag.
Fjelagið var stofnað sama
j daginn og ísland öðlaðist full-
veldisviðurkenningu sína, og
aðallega í þeim tilgangi, að ísl.
vísindamenn fengju nokkra
fyrirgreiðslu til þess að koma
ritgerðum sínum á erlend mál
og fá þau gefin út hjer á landi.
Einnig til þess að komast í beint
samband við önnur erlend vís-
indafjelög og fá rit þeirra í
skiftum fyrir rit þau, sem fje-
lagið kynni að gefa út.
Hvorttveggja má segja að
hafi tekist vonum framar. Á
þessum 25 árum hefir fjelagið,
þrátt fyrir vanefni sín, gefið
út 26 rit og ritgerðir, stærri og
minni, 24 rit eftir innlenda höf.
og 2 rit eftir erlenda höf., en
alt um íslensk efni. Flest eru
ritin gefin út á ensku eða þýsku
og hafa þannig náð augum og
eyrum erl. vísindamanna í
þeim greinum, er þau fjalla um.
fundi árlega.
Hitt, að komast í samband við
erl. vísindafjelög, hefir og tek-
ist mjög sæmilega. Áður en
þessi síðasta styrjöld braust út,
var það komið í samband við
rúmlega 40 vísindafjelög víðs-
vegar um heim; en skiljanlega
hefir ófriðurinn rofið þau sam-
bönd í bili.
Þess skal getið með sjerstöku
þakklæti, að Bjarni Jónsson
kvikmyndastjóri og kona hans
ánöfnuðu fyrir nokkrum árum
fjel. 10000 kr. að gjöf, er varið
skal til rannsókna á heilsulind-
um Islands. Hafa þau gefið síð-
an 2000 kr. á ári í 3 ár, svo að
sjóðurinn er nú orðinn hátt á
17. þús. kr. Og mættu gjarna
Ennfremur hefir Alþingi veitt
fjelaginu nokkurn útgáfustyrk
hin síðari ár, auk þess sem það
hefir öðru hvoru fengið styrk
úr Sáttmálasjóði, sjóði Eggerts
Ólafssonar o. fl., og er alls þess
nú þakksamlega minst á af-
mælinu. En til þess að hjálpa
ísl. vísindamönnum enn meir
á næstu 25 árum, þyrfti það að
eflast mun meir fjárhagslega
og því ættu fjáðir menn að
hugsa til þess, ef þeir vildu
sýna sig að rausn og höfðings-
skap og styðja gott málefni,
sem er efling íslenskrar vís-
indastarfsemi á komandi tím-
um.
Hver veit nema vísindastarf-
semin, ásamt bókmentum og
listum, skapi hinni litlu þjóð
vorri tilverurjett og sæmilegan
sess meðal steerri og voldugri
þjóða.
Og víst er um það, að margt
er enn óskýrt og órannsakað á
voru landi, en æskilegt, að ís-
lendingar sjálfir önnuðust þær
rannséknir eftir bestu getu.
En til þess þyrfti Vísinda-
fjelagið að verða auðugt fje-
lag, er gæti stutt rannsóknir
þessar á alla lund.
Með þessum fáu orðum ósk-
um vjer fjelaginu alls góðs á
komandi tímum og væntum
þess, að sem flestir verði til
þess §ð rjetta því hjálparþönd.
Fjelagið minnist afmælisins
með hádegisverði i Oddfellow-
húsinu k). 1 miðdogis í dág.
Miðvikudagnr 1. des. 1943.
25 ára fullveldi.
í DAG höldum við íslendingar
hátíðlegt 25 ára afmæli fullveld-
isins. Margs er að minnast í því
sambandi og verður það ekki
reynt hjer. En aðeins vildi jeg
drepa lítilsháttar á málefni í sam
bandi við þenna dag, sem jeg
hefi áður gert að umtalsefni, en
það er, að sennilega verður þetta
í síðasta sinn, sem við höldum
1. desember hátíðlegan, sem að-
al þjóðhátíðardag. Vonandi ber
íslenska þjóðin gæfu til að fá
nýjan fullveldisdag á næsta
sumri. 17. júní verður væntan-
lega sá dagur, sem í framtíðinm
verður öllum þjóðlegum Islend
ingum kærastur.
íslenska þjóðin hefir verið tal
in fullvalda og sjálfstæð í 25 ár,
en þó er það svo, að umheimur-
inn veit ekki betur um þetta
sjálfstæði okkar en það, að svo
landabrjefi, erlendu, þar sem ís-
lands er getið stendur, að land-
ið sje danskt, eða lúti danskii
stjórn. Nú síðast fyrir nokkrum
^lögum birti þekt enskt blað,
„The Sphere“ uppdrátt af Norð-
ur-Atlantshafinu. Þar stóð skír-
um stöfum, að ísland væri
danskt.
En þó ýmislegt megi finna, að
þegar rætt er um sjálfstæði og
fullveldið þá er samt ástæða til
að halda þenna dag hátíðlegan
á 25 ára afmælinu. Við óskum
því hverjum öðrum til hamingju
með daginn í dag, með þeirri von,
að næsta 1. desember verði þjóð-
in alfullvalda.
9
Ánægja yfir útvarps-
tónleikum.
Kæri Víkverji!
TÓNLISTARUNNANDI skrif-
ar eftirfarandi:
„I stað þess að aðrir skrifa þjer
til þess að finna að einhverju,
þá vil jeg skrifa þjer nokkrar
línur til þess að þakka það,
sem vel ér gjört. Jeg á við Tón-
listarskólann í útvarpinu. Hefi
jeg alltaf hlakkað til þess á
haustin þegar þeir hafa komið
aftur á dagslcrána, en saknað
þeirra á sumrin. Og veit jeg að
svo er um marga kunningja
mína.
Það, sem kemur mjer til þess
að senda þjer þessar línur, eru
tónleikarnir síðasta þriðjudag,
23.. þ. m. Þeir, sem þeir Árni
Kristjánsson, Björn Ólafsson og
dr. Edstein spiluðu hið gull-
fagra Dumdy tríó, eftir Dvorák,
af svo mikilli leikni og list og
með svo miklum tóngæðum að
slíkt mun ekki hafa heyrst af
„lifandi" músík hjer í útvarpinu.
Mjer er líka minnisstætt þeg-
ar þeir fjelagar spiluðu tríó nr.
7 í b-dúr eftir Beethoven fyrir
nokkuð löngu síðan. Finst mjer
þeir altaf vera að stækka í list
sinni Ætli við áttum okkur nokk
uð á því að þarna eigum við
menn, sem komið gætu fram
hvar sem er í heiminum og hægt
er að mæla á alheimsmæli-
kvarða.
Vil jeg svo þakka þeim fje-
lögum, fyrir marga yndislega
ánægjústund, og óska þess, að
við fáum að heyra þá sem oft-
ast, og njóta þeirra sem lengst.“
•
„Tungiið og tíeyr-
ingur“.
TUNGLIÐ og tíeyringur (The
Moon and Sixpence) er titill
skáldsögu eftir enska skáldið
W. Somerset Maugham, sem vak-
ið hefir mikla athygli og fjölda-
rnargir hjer á landi kannast við.
Sdgán segír ’fi á baráttu og starfí
málara eins. Hann er ráðsettur
fjesýsumaður, en yfirgefur fyrir-
varalaust konu og börn, til þess
að byrja að læra að mála. Hann
á í mesta basli, en heldur þó
stefnu sinni, án þess að líta til
hægri eða vinstri. Loks fer hann
til Tahiti og þar dvelst hann til
æviloka. þar fær hann holdsveiki
og verður blindur.
Kunnugir menn eru fljótir að
átta sig á, að skáldsaga þessi er
í aðalatriðum ævisaga franska
málarans Gauguins (1848—1903)
Paul Gauguin er talinn með önd
vegismálurum 19. aldar og skap-
aði m. a. nýja litatækni, sem
mikil áhrif hefir haft á yngri
málara, en barátta hans var að
ýmsu leyti raunaleg og átakan-
leg. En síðari tímar hafa veitt
honum í fullum mæli þá viður-
kenningu, sem hann fór á mis
við í lifanda lífi.
Eftir skáldsögu W. Somerset
Maughams hefir verið gerð kvik
,mynd, sem sýnd verður hjer
mjög bráðlega.
Það getur verið, að glöggir fje-
sýslumenn, eða aðrir, sem vilja
hafa hlutina nákvæma fetti
fingur út í þýðingu á nafni sögu
Maughams og segi sem svo, að
„sixpence‘‘, sje meira en tíeyr-
ingur og rjett er það, að þýðing-
in er ekki nákvæm. En það er
ekki nafnið heldur efnið, sem er
aðalatriðið.
Skautasvellið á
Tjörninni.
SKAUTASTÚLKA skrifar mjer
og er áhyggjufull út af heita
vatninu, frá Hitaveitunni, sem
rennur í Tjörnina og eyðilegg-
ur skautasvellið fyrir unga fólk-
inu. Hún spyr hvar Reykvíking-
ar eigi að fara á skauta, ef að
Tjörnin verði eyðilögð fyrir
þeim.
Eins og jeg hefi áður sagt, þarf
hvorki þessi skautastúlka eða
annað skautafólk að hafa neinar
áhyggjur út af skautasvellinu.
Það er aðeins í nokkra daga, sem
heitt vatn rennur út í Tjörnina.
Þegar Hitaveitan hefir tekið til
starfa verður hætt að láta vatn-
ið renna í Tjörnina og þá er það
bara undir forsjóninni komið
hvenær skautasvellið kemur,-
©
Hverjir töfðu Hitaveit-
una?
SKATTBORGARI sendir mjer
eftirfarandi uppástungu:
„Jeg sá nýlega í einhverju
blaði að kostnaður við hita-
veituna mundi verða um það bil
fjórfaldur við upprunalega áætl
un. Allir vita að þessi gífurlega
hækku* stafar af því að málið
var vísvitandi tafið af ýmsum
svonefndum forystumönnum. —
Þar sem þessir menn eru stælt-
astir í munninum, en ófærir að
bera fjárhagslega ábyrgð á gjörð
um sínum, vil jeg mælast til að
nöfn þeirra og öll afskifti af mál
inu frá fyrstu tíð, verði birt, svo
borgararnir flaski ekki á að end-
urkjósa þá hina sömu í ábyrgð-
ar- og trúnaðarstöður bæjarfje-
lagsins“.
59.000 herfangar
í Noregi.
Fregn frá norska blaðafull-
trúanum segir, að samkvæmt
tilkynningum Þjóðverja sjálfra,
sjeu nú alls 59.000 herfángaT
f Noregi. Flestir þessara
manna eru Rússar. *** •*’*