Morgunblaðið - 05.12.1943, Síða 7

Sunnudagur 5. des. 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
7

Yfírlýsing flokkanna.
VEL VAR það til fundið hjá
þingflokkunum þrem, að senda
út yfirlýsing sína l. desember
um það, hvernig eða hvenær
sjálfstæðismálið yrði afgreitt.
Nú er ekki lengur neinn vafi á
afgreiðslu málsins. Þing kem-
ur saman 10. janúar, til að af-
greiða stjórnarskrárfrumvarp
milliþinganefndar, sem lagt var
fram í apríl í vor og lýðveldi
stofnað ekki síðar en 17. júní
1944.
Afstaða forystumanna Al-
þýðuflokksins er líka greinileg.
Alþýðublaðið kallar yfirlýsingu
þingflokkanna þriggja frum-
hlaup, sem gert sje til sundr-
ungar þjóðinni.
En hvernig hafa forystu-
menn Alþýðublaðsins yfirleitt
hegðað sjer í þessu máli? —
Undirskrifuðu þeir ekki nefnd-
arálit milliþinganefndarinnar í
vor, Haraldur Guðmundsson og
Stefán Jóhann Stefánsson og
hlupu síðan frá undirskrift
sinni í sviksamlegum tilgangi
við helgasta mál þjóðarinnar?
Svo heldur veslings Alþýðu-
blaðið að hægt sje að tala um
að flokkarnir þrír, sem standa
saman um afgreiðslu málsir\s, *
sjeu að sundra þjóðinni af því
að þeir vilja ekki hnýta sjer
aftan í þá menn, sem af ráðn-
um hug vilja fresta afgreiðsl-
unni í þeim eina tilgangi, að
þeir geti fundið einhverja leið
til að spila málinu, áður en lýk-
,ur.
Ræða ríkisstjóra á fullveldis-
daginn hnje mjög að því, að
þj$ðin yrði að standa sameinuð
í þessu máli. Og það er rjett.
En ef undanhaldsmenn ætla að
taka þau orð ríkisstjórans sjer
til inntekta, þá fara þeir villur
vegar, því það er vitað mál, að
þeir eru ekki nema fámennur
hópur samanborið við hinn
mikla meirihluta, er vill af-
greiða málið á næsta ári. Eng-
inn getur ætlast til þess, að lýð-
ræði verði túlkað á þann hátt,
að lítill meirihluti fái að ráða
gangi höfuðmála, fjöldinn að
beygja sig fyrir dutlungum'
hinna fáu.
Þjóðleg vcrðniæti.
í HINU MIKLA styrjaldar-
umróti er mikið talað um þjóð-
leg verðmæti, og við smáþjóðin
verðum að leggja kapp á að
varðveita þjóðareinkenni okk-
ar.
Manni sýnist það ætti að tak-
ast í afgreiðslu sjálfstæðismáls-
ins. Það er ekki líkt íslend-
ingum að vera sammála. Tækj-
um við upp á því, þá er í burtu
máð eitt af sjerkennum okkar.
Það kann að vera að menn
kæri sig ekki mikið um varð-
veislu þessa sjerkennis. En yrði
þjóðlífið ekki svipdaufara, ef
við hættum að rífast?
Ekki vil jeg mótmæla þeim
orðum ríkisstjóra, að best færi
á því útí frá, að þjóðin stæði
sameinuð sem einn maður, við
endanlega afgreiðslu og at-
kvæðagreiðslu sjálfstæðismáls-
ins. Þetta getur orðið enn. Und-
anhaldsmennirnir hafa nægi-
legt ráðrúm til þess að sjá, að
þeim og þjóðinni er fyrir bestu
að ekki sje gerður ágreiningur,
þegar til atkvæðagreiðslunnar
kemur.
En úlfaþytur undanhalds-
manna heíir að vissu leyti gert
málinu gagn. Á annan hátt en
REYKJAYÍKURBRJEF
4. desember.
þeir ætluðust til. Ef forystu-
menn ÁlþýðUflokksins hefðu
ekki skorist úr leik, eftir að
fulltrúar hans í milliþinganefnd
höfðu þó með undirskrift sinni
látist sem þeir væru á sama
máli og hinir flokkarnir, þá
hefði ríkt óeðlileg þögn um
málið. Almenningur hjer í landi
kann ekki við slíka þögn um
mikilvægustu mál þjóðarinnar.
Þögnin hefði útí frá verið virðu
legust. En ósamkomulagið hefir
orðið til þess að almenningur
skilur betur en ella hvað um er
að vera.
I framtíðinni.
EFTIR AÐ stofnað er íslenákt
lýðveldi að nýju, þá væri rjett
að fá því þjóðareinkenni smátt
og smátt breytt, er vanið hefir
okkur á að vera altaf að ríf-
ast.
Mælt er að fámennir hópar
heimskautafara eigi* það á
hættu að stæk úlfúð rísi á milli
þeirri, í einangruninni geti þeir
orðið svo leiðir á því, að sjá
altaf sömu andlitin i kringum
sig. Rifrildishneigð íslendinga
er af líkum toga spunnin. Hún
á að einhverju leyti rót sína að
rekja til einangrunarinnar.
Menn hafa leiðst út í deilur við
náungann, til þess að láta eitt-
hvað gerast í kringum sig. Gáf-
aðir atorkumenn höfðu fyrr á
tímum ekki nægileg verkefni til
að glíma við í daglegu lífi sínu.
Atvinnurekstur þeirra gekk í
viðjum vanans. Vísindalegui
áhugi var ekki vakinn fyrir
einu njé neinu. Menn þurftu
að brýna mátt sinn og vilja
á einhvern hátt. Og það var
gert með málaferlum, deilum
og þjarki um lítilsverða hluti.
Þetta breytist, þegar einangr-
un þjóðarinnar hverfur. Menn
fá fleiri áhugamál, fleiri hugð-
arefni. Og aukin mentun opnar
augu manna fyrir viðfangsefn-
um, sem áður lágu niðri. Viðs-
vegar um land eru nú t. d.
menn, sem eyða öllum frístund
um sínum til rannsókna á nátt-
úru landsins. Hjer þarf að hefj-
ast ný náttúrufræðiöld. Þjóðin
þarf að beina kröftum sínum ti'
þess að rannsaka sem besc náti-
úru landsins. Af þeirri þekking
skapast nýir lífsvegir, meiri
lífsánægja, hollara líf.
Heita vatnið.
UNDANFARNA DAGA, sið-
an heita vatnið fór að streyma
frá Reykjum í Mosfellssveit til
bæjarins, er verið að prófa
bæjarkerfið, svo vatnið hefir
ekki dreifst í hitalagnir hús-
anna. Hefir oft staðið heit vatns
buna út í Tjörnina, svo þar hafa
risið miklir gufubólstrar eins
og úr hver. Vegfarendum, sem
ganga fram hjá Tjörninni, finst
til um það, að láta hitann fara
svona til ónýtis. Sem betur fer,
verður það ekki lengi. Því nú
er farið að setja hitalagnir hús-
anna í samband við veituna.
En hversu mikið er það ekki,
sem enn fer til spillis og ónýtis
hjer á landi. Meðan gufustrók-
arnir stigu upp úr jörðinni á
Reykjum i Mosfellssveit, fann
maður ekki til þess, að hitinn
fór þarna til ónýtis. Og meðan
fossar eru óvirkjaðir, fallvötn
renna lausbeisluð til sjávar,
meðan hjer eru ekki verksmiðj-
ur eða tæki til að fullvinna
afurðir landsmanna, eða vinna
sjer upp nauðsynjavörur, eins
og áburðarefni fyrir landbún-
aðinn, þá hafa menn það ekki
fyrir augunum, hve mikil verð-
mæti eru látin ganga þjóðinni
úr greipum.
Til þess að nema landið til
fulls, þarf fjármagn, og það
ekki lítið. Hitaveitan hefir t. d.
orðið dýr. Þó hefir stofnkostn-
aður hennar, þrátt fyrir dýrtíð
og styrjaldarálag á allan kostn-
að, ekki orðið meiri en svo, að
ef vatnið sem hitagjafi væri
reiknað með kolaverði eins og
það var fyrir stríð, þá myndu
hitagjöld þau greiða vexti af
stofnkostnaði og rekstur allan.
Svo Hitaveitan jafngildir því
að bærinn hafi eignast kola-
námu er veltir upp úr sjer
35—50 þúsund tonnum af kol-
um á ári, fyrir verð, sem er hið
sama og var á kolum fyrir
stríð.
En vegna fjárhagsaðstöðu
bæjarins er sjálfsagt að greiða
niður stofnkostnað veitunnar,
eftir því sem kringumstæður
frekast leyfa. Því að eiga veit-
una fyrir lægra verð, eða borga
niður stofnkostnað og ljetta
vaxabyrði af rekstrinum, er
sama sem að leggja fje í spari-
sjóð.
í Noregi
ÞAÐ MÁTTI EKKI minna
vera, en stúdentarnir notuðu
sjer tækifærið 1. desember og
vottuðu norskum stúdentum
samúð sína í hörmungum
þeirra. Handtaka stúdenta og
prófessora Oslóarháskóla er eitt
hvert stórfeldasta gerræði sem
Þjóðverjar bafa enn framið í
Noregi. Og er þá mikið sagt.
En þessi atgangur þeirra er
líka táknrænn fyrir stefnu og
starf núverandi forráðamanna
Þýskalands, er telja alla menn
rjettlausa, sem snúast gegn.
tryllingslégum ofbeldisverkuni
þeirra.
Þjóðverjar vita sem er, að
þeir fá aldrei tortýmt norskri
þjóðarsál, af því hún verður
ekki skotin upp við vegg, eða
myrt á næturþeli. En þetta
kemst ofbeldið lengst í blindu
hatri á menningu og menning-
arverðmætum norsku þjóðarinn
ar, að handtaka alla kennara og
nemendur háskólans í Osló,
þurka þannig út alla kenslu,
allar rannsóknir, vísindastörf og
andlegt líf þessarar stofnunar,
en hneppa þá í fangabúðir, sem
eru leiðtogar í mentalífi lands-
ins og þá, sem undirbúa sig til
slíkrar leiðsögu í framtíðinni.
Terboven landstjóri Þjóð-
verja ljet skila því til prófess-
ora og stúdenta, að þetta spor
væri stigið nú, vegna þess, að
nýlega hafði kviknað í hátíða-
sal Háskólans. Slík skemdar-
starfsemi hefði ofboðið þolin-
mæði hinna þýsku valdhafa(!)
Ekkert er vitað um hver var
valdur að þessari litilfjörlegu
íkviknun. En ef ráðið er af
fyrra framferði nasista, er lík-
legt, að engir hafi verið þar að
verki, aðrir en þeir sjálfir. Það
eru þeirra ær og kýr. Að fremja
glæpi og refsa andstæðingum
sínum fyrir alt saman.
Hörmungar Norðmanna eru
miklar, og Dana sömuleiðis síð-
ustu 3 mánuði. En það er hugg-
un í öllum þeim vanda, að allir
vita, að þessar frændþjóðir láta
ekki bugast, en vilji þeirra og
andstaða styrkist við hverja
raun, gegn hinni glórulausu
harðstjórn Þjóðverja.
Guðrún Kristmundsdóttir frá Smyrlabergi
Guðrún Kristmundsdóttir frá
Smyrlabergi á sextugsafmæli í
dng. Á þeim tímamótum getur
hún horft ura öxl yfir dáðríkt
æfistarf í öruggri vissu þess, að
þótt það starf væri unnið í kyr-
þey, verður þó minning þess
geymd með þakklæti í hugum
allra, sem henni kyntust.
Guðrún er fædd að Ásbjarn-
arnesi í Vestur-Húnavatns-
sýslu, 5. desember 1883,.dóttir
Kristmundar bónda Guðmunds
sonar, er síðar bjó í Melrakkar
dal. Átta ára gömul misti hún
móður sina, en skömmu síðar
kvæntist faðir hennar aftur. —
Þau systkinin voru alls 21, og
var Guðrún elst þeirra. Var því
snemma þörf á hjálp hennar við
búskapinn og önnu heimilis-
störf. Gekk hún að staðaldri að
ýmsum útistörfum, jafnvel
skepnuhirðingu á vetrum, til 19
ára aldurs ög geta þeir einir
gert sjer hugmynd um hvílík
þrekraun það hefir verið fyrir
barnunga stúlku, sem kynst
hafa norðlenska vetrinum
Guðrún var snemma námfús,
en þeirri löngun sinni varð hún
að fórna fyrir velferð þeirra, er
henni voru kærastir.
Árið 1907 hóf Guðrún bú-
skap með Stefáni Jónssyni írá
Sauðanesi. Bjuggu þau fyrst að
Litla-Búrfelli, en síðar lengst
af á Smyrlabergi í Torfulækj-
arhreppi, V.-Húnvatnssýslu. —
Áttu þau hjónin að staðaldri við
þröngan kost að búa, en þó
munu margir minnast með
þakklæti hinnar dæmafáu gest
risni þeirra. Var að jafnaði tal-
ið sjálfsagt, þegar farið var i
kaupstaðarferðir úr Svartár-
dalnum, og fremri hluta Langa
dalsins. að komið var við á
Smyrlabergi og greiði þeginn af
hinum gestrisnu húsbændum.
Árið 1920 misti Guðrún mann
sinn, eftir langvarandi van-
heilsu. Stóð hún þó ein uppi
með hinn stóra þarnahóp þeirra
Alls höfðu þau hjón eignast 10
börn og var hið yngsta tveggja
ára, en hið elsta 16, er faðir
þeirra dó.
Á þessum örlagatimum sýndi
Guðrún fyrir alvöru, hvað í
henni bjó. Með dæmafárri
þrautseigju tók hún ein upp þá
baráttu, sem áður hvíldi á herð
um tveggja. Hún hjelt búskapn
um áfram og greiddi smám sam
an að fullu hinn þunga skulda-
bag'ga, sem fallið hafði á heim-
ilið eftir heimsstyrjöldina,
vegna margskonar örðugleika,
sem þá höfðu steðjað að. Má
slíkt afrek teljast eindæmi, þeg
ar jafnframt er tekið tillit til
hinnar miklu ómegðar, er fyrir
var að sjá. Slík afrek vinna þeir
einir, sem aldrei líta á eigin
hag, en fórna kröftum sínum ó-
skiftum í annara þágu. En á-
vexti þeirrar baráttu hefir Guð
rún fengið að sjá í hinum mann
vænlega barnahóp sínum. Tvö
þeirra eru búsett í Reykjavík,
Jón og Helga, þrjú á Blönduósi,
Kristmundur, Páll og Hjálmar,
Steinunn á Reykjarhóli í Þing-
eyjarsýslu, Sigurlaug í Búðar-
dal, Sigríður að Glæsibæ í Fljót
um i Skagafirði, Unnir í IJtla-
dal í Húnavatnssýslu og Gísli
veitingamaður í Siglufirði, en
hjá honum dvelur Guðrún nú.
Ættingjar óg vinir senda Guð
rúnú í dag hugheilar árnaðar-
óskir með þakklæti fyrir liðin
ár. Kunnugur,
í Þýskalandi.
HVE LENGI þolir þýska þjóð
in sjálf þá kúgun og harðstjórn,
sem hún á við að búa. Menn
hafa verið að búast við því, að
bylting brytist út innan Þýska-
lands, og herstyrkur þeirra
fjelli við það saman eins og
spilaborg.
KÚnnugir menn eru vantrú-
aðir .á, að nokkuð slíkt get átt
sjer stað. í Þýskalandi er Gesta
po einvöld. Enginn þorir að
hreyfa andmælum gegn yfir-
völdunum. Hver maður, sem
sýnir minstu óhlýðni, er tafar-
laust tekinn fastur. Menn þurfa
ekki annað en sýna áhugaleysi
við vinnu, þá eru þeir teknir
í fangabúðir og lamdir með
svipum til auðsveipni gagnvart
valdhöfunum. Fólk má ekki
hlusta á erlent útvarp. Dauða-
hegning liggur við þvi. Svo
er innilokun þjóðarinnar full-
komin, og vantrú nasistanna
sjálfra á sigurmátti stefnu
sinnar, ef frjáls vilji manna og
dómgreind fengi að ráða.
Þegar á hörmungar þjóðar-
innar er minst, hið vegalausa
fólk, sem mist hafa heimili sín
í loftárásum bandamanna, harð
rjetti og skort, sem margir hafa
við að búa, þá er þjóðinni lofað
því, að úr öllu þessu rætist,
þegar þýska herstjórnin er til-
búin að táka í notkun „leyni-
voþnið“, sem á að leggja Eng-
land í auðn og tortíma Bretuni.
Þá er sigurinn unninn, segir dr.
Göbbels.