Morgunblaðið - 07.01.1944, Blaðsíða 5

Föstuclagur 7. janúar 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
5
- HVAÐ AFREKAÐI ÞINGIÐ? -
ALÞINGI stóð að þessu sinni
frá l.*sept.—17. des. eða rúm-
lega 15 vikur s.l. vor. Og s.l.
vor hafði það staðið í 1 viku.
Saga þess í aðal-
atriðum hefir verið sögð: Hve
það afgreiddi mörg lög, hafði
mörg mál til meðferðar, sam-
þykti mikið af þingsályktun-
artillögum og annað því um
líkt. En með þeirri upptalningu
er í raun og veru ekki mikið
sagt. Hitt er meira virði hvern
ig öll lögin og tillögurnar voru,
hvað var leyst af þeim verk-
efnum sem þinginu v.oru ætl-
uð, hvernig var sú lausn, og
hvað var látið ógert af nauð-
synlegum verkum. Væri öllu
þessu svarað, þá væri starf-
semi þingsins að fullu lýst, hin
eiginlega saga þess skrifuð. Að
gera þetta að fullu yrði oflangt
mál sem blaðagrein, enda ætla
jeg mjer eigi þá dul að takast
það verk á hendur. — Fáeina
þætti úr sögu þessa liðna þings
er hinsvegar vert að minnast
á til umhugsunar og leiðbein-
inga fyrir ókunnugt fólk, sem
eðlilega er í þeirri hættu, að
sjá eingöngu kosti og galla.
Þetta þing var kallað saman
á óvenjulegum tíma og óhent-
ugum. Það byrjaði á aflíðandi
slætti, þegar einna örðugast er
fyrir sveitamenn að fara heim
an að. En þeir eru nú orðnir
svo fáir á þingi, að tillit þykir
ekki nauðsynlegt að taka til
þeirra. En orsökin til þessarai
ráðabreytni var aðallega vænt
anleg afgreiðsla dýrtíðarmála.
Menn voru í vafa um árang-
ur af starfi 6 manna nefndar-
innar svonefndu, og þær heim-
ildir sem ríkisstjórninni voru
gefnar með dýrtíðarlögunum
frá 4. apríl miðuðust að nokk-
uru við 15. sept sem takmark.
Auk þess varð að ákveða verð
á sláturfjárafurðum í byrjun
sláturtíðar, og mátti ætla, að
ákvarðanir þingsins kæmu til
greina á því sviði.
Þau verkefni, sem ætlast var
til að þetta þing afgreiddi voru
aðallega þrjú:
1. Afgreiðsla fjárlaga.
2. Ráðstafanir gegn dýrtíð-
inni.
3. Akvarðanir í sjálfstæðis-
málinu.
Fjárlög.
AFGREIÐSLA fjárlaga er
jafnan eitt af aðalverkum
hvers reglulegs Alþingis og
hvernig um það fer, er jafn-
vel sannasti mælirinn á það
hve vel þingið gefst og Itversu
vel reynist sú stjórnarforusta
sem þjóðin hefir við að búa á
hverjum tíma.Þannig var þetta
nú og svo verður áfram. — Áð
þessu sinni fór í aðalatriðum á
þessa leið:
Þegar stjórnin Iagði fjárlaga
frumvarpið fyrir í byrjun
þings, þá voru tekjur áætlað-
ar tæplega 67 milj. kr. og
rekstrar afgangur tæplega 4.5
milj. kr. — En það þurfti eigi
lengi að líta yfir þetta frum-
varp til að sjá, að í þessari
mynd mundi það tæplega ná
samþykfci. Verklegar frám-
kvæmdir svo sem haínar- og
lendingarbætur voru hálega
þurkaðar út. Framlög tii vega
vorú 'lækkuð til verolegra
muna o. fl.‘— Hihsvegar höfðú
launagreiðslur og annar rekstr
arkostnaður hækkað gífurlega
vegna hækkandi verðlagsupp-
bóta og verðhækkunar. Til dýr
tíðar ráðstafana var ekkert
ætlað í frumvarpi stjórnarinn-
ar. Á heimildargrein stóðu að
eins 5 liðir sem eigi hafði þótt
fært að strika burt o. s. frv.
Þegar þingið gekk frá fjár-
lögunum voru \ekjurnar áætl-
aðar rúmlega94 milj. kr. og
gjöldin um 90 milj. Áætlaðar
tekjuafgangur á rekstarreikn-
ingi er 4.5 milj. en á sjóðyfir-
liti er áætlaður greiðsluhalli
að upphæð 350 þús. kr.
Með þessu er þó ekki sagan
öll, því á heimildargrein fjár-
laganna eru milli 50 og 60 lið-
ir og mundu þær greiðslur
nema 15—20 milj. króna, ef
allar heimildirnar yrðu notað-
ar. Mikið af þeim er óhjá-
kvæmilegt að nota eins og í
pottinn er búið, en hve langt
gengur, er auðvitað í óvissu.
Auk þessa eru heimildir rikis-
stjórnarinnar til niðurgreiðslu
á dýrtíðinni og mundi þar
verða um ærið háar upphæð-
ir að ræða. Verður nánar vikið
að þeim málum síðar í þessari
grein.
★ *
ÞÁ ER að lokum þess að geta,
að á þingi þessu voru samþyfct
ýms lög sem hafa útgjöld í för
með sjer fyrir ríkið. Sumt af
þeim var ekki hægt að taka á
fjárlög af því lögin voru sam-
þykt eftir að fjárlög vorú af-
greidd.
Má þar einkupi nefna þrenn
lög um lífeyrissjóði opinbers
starfsfólks: 1. embættis- og
starfsmanna ríkisíns, ríkis-
stofnana bæjarfjelaga o. fl. 2.
barnakennara og 3. hjúkrun-
arkvenna.
Þessi lög voru knúin fram í
þinglok og munu þau hafa í
för með sjer 2—3 milj. króna
aukin útgjöld fyrir ríkissjóð.
Það eru því ekki fjárlögin ein
sem hafa áhrif á það hver verð
ur fjárhagsafkoma ríkisins á
árinu 1944. Sú ein bót er í máli
að nokkrir tugir miljóna af
tekjunum eru áætlaðar til
verklegra framkvæmda og sem
ríkisstjórnin getur eitthvað tak
markað ef nauðsyn ber til,
enda í algerri óvissu að verka*.
menn sjeu fáanlegir til allra
þeirra framkvæmda. Að hinu
leytinu er ekki ólíklegt að tekj
ur fari nokkuð fram úr áætlun
ef sæmilega gengur fyrir okk-
ar atvinnuvegum. Eins og nú
horl'ir má jafnvel gera ráð fyr-
ir að helst verði umframtekj-
ur af áfengissölu. Eru þær þó
áætlaðar á fjárlögunum fullar
10 miljónir kr. nettö.
Þrátt fyrir þetta er afgreiðsla
fjármála á þessu þingi slík, að
ekki er líklegt að nokkur þing-
ræðisstjórn hefði látið svo
fram fara og setið róleg samt.
Varðandi þingflokkana er það
sjerstaklega athyglisvert, að
núverandi stjórnarástand býð-
ur þeim beinlínis upp á þá
ógætni, að hafá engin samtök
sín á unilli til vamar því tak-
markalausa fjárkröfuflóði, er
yfir þingið streymir úr ölhim
áttum. Þess ber þó að geta, að
úfÍjaldatiIÍÖ^ur íúþpi*á riökkiá
trigi ’ rniljóriá rtrörú drepnar' á
þinginu og er nú þegar hafinn
áróður meðal fólksins út af því
að slíkt skyldi gert, því alltaf
hafa einhverjir um sárt að
binda. En að þetta fór ekki alt
í gegn, bygðist aðallega á starf
semi einstakra manna í fjár-
veitinganefnd og svo á persónu
legri ábyrgðartilí'inningu þeirra
þingmanna, sem að því studdu
með atkvæði sínu og viðtali við
aðra að ekki var meira sam-
þykt. Þessi takmörkun er að
vísu mikils virði, en þá er frá
gang.ur þingsins á þessum mál-
um sá, að útgjöldin næsta ár
geta orðið 110—120 miljónir
króna. Er það ekki gætilega
stefnt og litlar líkur til að
þannig geti lengi haldið áfram.
Ðýrtíðarmálin.
VEGNA þess að Alþingi var
kallað svo snemma saman í til-
efni af dýrtíðarráðstöfunum,
var búist við miklum átökum
um þau mál og ef til vill rót-
tækum ráðstöfunum. Reynsl-
an varð sú, að meira varð um
deilur og ráðagerðir, en hag-
nýtar framkvæmdir og þegar
um það er rætt, hverjir eigi
sökina, þá ganga „klögumálin
á víxT’.
Þegar tillögur 6 manna nefnd
arinnar urðu kunnar, sló óhug
nokkrum á þá menn, sem áður
höfðu haldið, að hægt væri að
lækka dýrtíðina á kostnað
bændanna. Sú leið var nú lok-
\
uð og verðið á afurðum land-
búnaðarins lögfest á innlend-
um markaði. Það kom þá strax
í ljós í þingbyrjun, að mjög
misjafnar skoðanir ríktu um
framkvæmd þeirrar löggjafar.
Snerti það einkum kjötið sem
að nokkru leyti er selt innan-
lands, en að nokkru leyti er-
lendis. Um það var enginn á-
greiningur að mjólkurfram-
leiðendur ættu að fá það verð
sem nefndin ákvað fyrir
mjólkina.
Unt gærur og ull hefði naum
ast orðið ágreiningur ef þær
vörur einar væru fluttar út,
enda virðist augljós skylda
hvíla á því opinbera að bæta
nokkuð úr því áfalli, sem lok-
un venjulegra markaða fyrir
þær vörur hefir i för með sjer.
Stafar það af því, að Bretar
töldu sjer skylt í stríðsbyrjun
að bæta nokkuð fyrir markaðs
töp beinlínis, en síðar hafa þeir
tglið sig gera það á óbeinan
hátt með betri samningum en
ella, varðandi sölu annara af-
urða. Sama ætti að gilda um
kjötið, en sú er þó raunin, að
nokkuð af því var selt í Bret-
landi áður og því ekki um ein-
hliða markaðstöp að ræða fyrir
þá vöru. En hjer er annað að
athuga. Bretar og Bandaríkja-
menn hafa með veru sinni hjer
á landi aukið allan framleiðslu
kostnað innlendra afurða. Þeg-
ar stjórnskipuð nefnd með hag
stofustjóra ríkisins í formanns
sæti hafði reiknað út hvað kost
aði að framleiða aðal fram-
leiðsluvöru landbúnaðarins,
kjötið, þá hefði mátt ætla, að
þeir erlendu menn, sem hafa
orsakað dýrtíðina, teldu sjer
eigi annað samboðið, en borga
það af henni, sem þeir keyptu
með tilkostnaðarverði. u- Hvatð '
verður er ekki að fulhi Veýnf,
en flestir samningsaðilar ís-
lands hafa gert ráð fyrir, að
þetta mundi ekki verða. Við
fengjum ekki á þessu sviði að
njóta eðlilegrar sanngirni, og
hvað var þá annað fyrir hendi
en að ríkið bætti mismuninn.
Einstaka þingmaður leit svo á,
að hitt væri rjettara, að setja
verðið svo hátt innanlands, að
hægt væri að verðbæta þar af
það kjöt, er selja þurfti undir-
málsverði erlendis. Með því
hefðu neytendur á íslandi bein
línis greitt fje til þess að er-
lendir menn fengju ódýrari
vöru en ella.
Þessi deila var leyst á þann
veg eins og kunnugt er, að
meiri hluti þingmanna ákvað
að ríkissjóður ábyrgðist mis-
muninn hver sem hann yrði.
•Með það fyrir augum var inn-
lenda verðið ákveðið.
Þetta snérti hina innlendu
dýrtíð, miðað við hina aðferð-
ina en annars ekki. Og þá var
eftir sá aðalþáttur málsins, að
halda verðlagsvísitölunni ó-
breyttri innanlands. Þar sem
ríkisstjórnin hafði frá upphafi
talið það sitt aðalhlutverk, að
halda dýrtíðinni í skefjum,
bjuggust þingmenn eðlilega
við nýjum tillögum frá henni í
þingbyrjun, er hefðu í sjer
fólgnar nýjar heimildir til dýr
tíðarráðstafana, tekjuöflun í
því skyni og einhverjar reglur
um framkvæmdir. Þetta brást.
Það eina, sem stjórnin ákvað
var að hækka verð á tóbaki og
áfengi og kvaðst hún mundi
verja ágóðanum til dýrtíðar-
ráðstafana. Hinsvegar fór hún
fávíslega þrætu við þingið um
það, hvort hún hefði sam-
kvæmt gildandi lögum heimild
til að borga niður dýrtíðina
áfram. Taldi hún ótakmarkaða
heimild felast í lögunum frá
4. apríl fyrra árs, um þetta at-
riði. Fekk hún í því stuðning
Framsóknarmanna, en allir
aðrir flokkar þingsins bundu
sig eðlilega við það, sem til var
ætlast með þeim lögum, að
heimíldin væri einskorðuð við
þær tekjur, sem inn kæmu sam
kvæmt þeim sömu lögum. —
Sjálfstæðismenn ætluðu sjer að
bera fram frumvarp, er setti
niður þessa deilu, en formaður
Sósíalistaflokksins varð fyrri
til og skifti það í sjálfu sjer
litlu máli. Frumvarpið gekk í
gegnum efri deild og tvær um-
ræður í neðri deild. Varð lok-
um að samkomulagi að sam-
þykkja þingsályktun er hgim-
ilaði ríkisstjórninni greiðslur í
þessu skyni. Fólst í því full
staðfesting og viðurkenning á
því, að stjórnin hefði eigi leng-
ur neina dýrtíðarráðstafana
heimild. Var frumvarpið þá
orðið óþarft og var látið daga
uppi. Annars er til þess ætlast,
að þessi ákveðna heimild gildi
aðeins skamma stund. Næsta
reglulegt þing kemur saman
innan skamms og nefir á valdi
sínu að samþykkja ný dýrtíð-
arlög, þar sem kveðið er skýrt
á um öll <þau atriði, er til
greina koma. Aðferðin, sem
notuð hefir verið, er flestum
stjettum þjóðarinnar ógeðfeld
og fullkomið neýðarúrræði. —
Gæti vel komið til greiria, 'að
-borgá 1 niðtir' 1 éiha þýðíngar-
mikla neysluvöru t. d. kjötið
og það svo mikið, að verulega
skifti til aukinnar neyslu og
nægilegrá áhrifa á vísitölu, cn
að beita aðferðinni á margar
vörur eftir jafn vafasömum
reglum, sem gert hefir verið,
er fráleit frambúðar ráðstöf-
un. Hitt er og ljóst, að Varan-
leg dýrtíðarráðstöfun er ekki
til önnur en sú, að hægt sje að
lælcka vöruverð beinlínis
vegna lækkaðs framleiðslu-
kostnaðar.Að gera það, er fram
tíðarinnar mál. En það verður
ekki gert nema með sterkum
samtökum og sameiginlegu
átaki þeirra manna, er hlut
eiga að máli. Verður fjelagsleg
viðleitni að beita sjer að því
marki á næsta tímabili. Saga
dýrtíðarmálanna á þessu síð-
asta þingi gefur ótvírætt til
kynna, að árangurs er ekki að
vænta á neinn hátt.
Sjálfstæðismálið.
ÞAÐ MÁL er nú orðið svo-
þrautrætt á undanförnum mán
uðum, bæði í þessu blaði og
öðrum, að eigi er þörf að hafa
um það mörg orð. Þegar Al-
þingi kom saman, þá vonuðust
bæði þingmenn og aðrir eftír
að þing og þjóð bæri gæfu til
að standa saman í því máli,
enda þótt nokkur óheillamerki
hefðu komið í Ijós. Þetta fór
eins og kunnug er orðið á þá
leið, að þingið afgreiddi málið
ekki, en frestaði því fram yfir
áramót. Þrír stærstu flokkar
þingsins ákváðu hinsvegar að
ganga frá málinu á þá leið, að
stjórnarskrá hins væntanlega
íslenska lýðveldis gæti gengið
í gildi 17. júní næstkomandi.
Einn flokkurirm, Alþýðuflokk-
urinn, skarst úr leik, illu heilli.
Lítur út fyrir að nokkrir ut-
anþingsmenn annara flokka,
fylgi honum að málum í þessu
efni.
Um málið er í stuttu máli
það að segja, að þeir íslending-
ar munu vera fáir, sem ætluð-
ust til að samningarnar við
Dani væru endurnýjaðir. —
Ákvarðanir var búið að taka
áður en striðið hófst, þó form-
legar samþyktir væru eigi
gerðar. Málið er því ekki stríðs
mál. Samningstiminn er út-
runninn og að þeirra manna
áliti, sem trilja ganga hiklaust
til verks, er skilnaðurinn jafn
sjálfsagður eins og það að af-
Iýsa skuldabrjefi sem búið er
borga. Þeir sem á móti stánda,
hafa eina röksemd fyrir sig að
bera, en sem þeir hreyfa lítt
við og hún er sú, að þjóðinni
sje ekki treystandi til að ráða
sjer sjálf, henni sje betra að
hafa erlendan en innlendan
þjóðhöfðingja o. s. frv. Þetla
er athugunarefni, sem er tal-
andi um. En sjálfstæðishvöt og
frelsisþrá íslensku þjóðarirnar
er svo sterk, að enda þótt menn
sjái skugga á þeirri leið, að
ráða sjálfir, þá treysta flestir
öðrum þjóðum ver. Þetía mal
er ekki illviljamál til eins eða
neins. Það stendur ofan vlð
persónulegar og flokkslegar
þrætur. Þess vegna skulum við
öll vöriá, að þeir, se'm hingað til
hafa verið andófsmerin, ‘ stándi
líka með, þegar til álvöfunnar
kemurt 'En á það feýniý Tfrátt.
.1;:. í lli 3