Morgunblaðið - 15.01.1944, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 15. janúar 1944,
Skilnaðarmálið rætt á Alþingi
Hvað breytti afstöðu
Alþýðuflokksins?
Kauptaxtar, Kjara-
bætur og skóli
reynsiunnar
Alit verkamanns á
atkvæðagreiðslu
Dagsbrúnar
SAMÞYKT var nýlega í Verkamannafjelaginu Dags-
brún að efna til allsherjar atkvæðagreiðslu innan fje-
lagsins, hvort segja skuli upp núgildandi kaupsamningi
eður eigi. Sú atkvæðagreiðsla stendur yfir þessa daga.
ÞINGSALYKTUNARTIL-
LAGAN ,,um niðurfelling
dansk-íslenska sambandslága-
samningsins og um rjett
danskra ríkisborgara, heimilis-
fastra á Islandi“, kom til um-
ræfðu í Sameinuðu Alþingi í
gær'
Tvær umræður voru ákveðn-
ar um tillöguna, en fjölmenn
þingnefnd fjallar um hana
milli umræðna.
Forsætisráðherra, dr. juris
Björn Þórðarson fylgdi tillög-
unni úr hlaði. Birtist hjer orð-
rjett ræða hans.
F ramsöguræða
forsætisráðherra.
Samkvæmt ósk þriggja
flokka þingsins, Sjálfstæðis-
flokksins, Framsóknarflokks-
ins og Sósíalistaflokksins, er
þetta þing, sem er hið reglu-
lega þing ársins 1944, kvatt
saman rúmum mánuði fyrir
lögmæltan dag, til þéss að það
geti afgreitt hæfilega snemma
á árinu ályktun um dansk-ís-
lenska sambandslagasamning-
inn og stjórnskipunarlög sök-
um áformaðrar breytingar á
stjórnarformi ríkisins úr kon-
ungdæmi til lýðveldis, .er ráð-
gert er að taki gildi á fyrra
missiri þessa árs.# að undan-
genginni þjóðaratkvæða-
greiðslu um bæði málin.
Milliþinganefnd, skipuð átta
mönnum, tveimur frá hverj-
um þingflokki, sem þeir höfðu
sjálfir valið, hefir undirbúið
málin. Nefndin lauk starfi 7.
apríl s.l. og ljet prenta nefnd-
arálit ásamt tillögum sínum,
er útbýtt var hjer í þinginu á
síðastliðnu vori, en frumritið
var samtímis sent ríkisstjórn-
inni til geymslu, án þess að
nefndin eða þingið óskaði þá
neinna aðgerða af stjórnarinn-
ar hálfu í málunum, enda var
þeim ekki hreyft er þingið kom
aftur saman til funda síðast-
liðið haust.
Með yfirlýsingu hjer í þing-
,inu 1. nóv. s.l., lýsti stjórnin
í meginatriðum afstöðu siuni
til þessara mála, ef til henn-
ar kasta kynni að koma að
sýsla um þau. í samræmi við
þessa yfirlýsingu og í samráði
við áðurnefnda þingflokka ber
stjórnin fram tillögu þá til
þingsályktunar, sem hjer ligg-
ur fyrir, óbreytta frá því, sem
milliþinganefndin gekk frá
henni, enda þótt stjórnin telji
ekki æskUegt að tillagan verði
samþykt óbreytt.
Um tillöguna hafa verið á-
ltveðnar tvær umræður, og
stjórnin óskar, að þingið skipi
■sjerstaka nefnd til þess að
fara með málið og íhuga til-
löguna. Þegar nefndin hefu
tekið til starfa, mun stjórnin
koma athugasemdum sírium og
tillögum til breytinga á fram-
færi. Tel jeg því óþarft á þessu
stigi málsins, að vekja umræð-
ur um þau atriði, sem stjórnin
telur æskilegt að breytt væri I
tillögunni. Ennfremur tel jeg
ekki nauðsynlegt að rekja nú
aðdraganda þessa máls, því að
hann er þingheimi og öllum
almenningi kunnur.
Að lokinni þessari umræðu
óska jeg að tillögunni verði
vísað til annarar umræðu og
hinnar væntanlegu sjerstöku
nefndar.
Stjórnin væntir þess, að tek-
ist get.i einlæg samvinna milli
allra flokka þingslns um mái-
ið, enda vill hún leggja allt
sitt fram til þess að svo megi
verða.
Þegar forsætisráðherra hafði
lokið framsöguræðu sinni, tóku
formenn flokkanna til máls.
Omurlegt hlutskifti for-
manns Alþýðuflokksins.
Stefán Jóh. Stefánsson for-
maður Alþýðuflokksins tók
fyrstur til máls. Hann hafði
skrifaða ræðu og tók það full-
áh klukkutíma að flytja hana.
Svo sem kunnugt er, hafði
Alþýðuflokkurinn jafnan fylgt
hinum flokkbnum í sjálfstæðis-
málinu, alt- fram til s.l. árs.
Meira að segja sat form. Al-
þýðuflokksins (Stef. Jóh.
Stef.) í milliþinganefnd stjórn-
arskrármálsins og var í öllu
sammálajöðrum nefndarmönn-
um þar. En það var þessi nefnd,
sem samdi lýðveldisstjórnar-
skrárfrv.,' sem þingið hefir nú
til meðferðar. Og hún samdi
þingsályktunart'ill., sem rædd
er nú í .Sþ.
Þrátt fyrir þetta eyddi form.
Alþýðufl. öllum ræðutíma sín-
um til þess að reyna að sanna
þingheimi, að Alþingi væri
hjer á alrangri braut. Þingið
væri með þessu að rjúfa samn-
mga, frenya drengskaparbrot
o. fl. af svipuðu tægi, sem Al-
þýðubl. hefir verið að stagast
á að undanförnu.
I lok ræðu sinnar kvaðst
Stef. Jóh. Stef. til samkomulags
vilja ganga inn á, að sambands-
lagasamningurinn yrði feldur
úr gildi 19. eða 20. maí n.k., en
lýðveldi þó ekki stofnað fyr en
konungi væri gefinn kostur á
að afsala sjer konungdómi á
Islandi!
Þrír þingflokkar
einhuga.
Næst talaði Ólafur Thors og
Jýsti einhuga fylgi Sjálfstæð-
isflokksins við þessa þáltill.
Fulltrúar flokksins í milli-
þinganefndinni, sem gengið
hefði frá þessu máli, hefðu í
öllu unnið í samræmi við vilja
flokksins.
Þessu næst svaraði Ólafur
Thors ræðu Stefáns Jóh. og
var all-þungorður með köflum.
Hann rakti forsögu sjálfstæðis-
málsins, þar sem allir flokkar
hefðu verið einhuga — líka Al-
þýðuflokkurinn. Hann minti á
yfirlýsingar allra flokka á
þingi 1928 og 1937. flann minti
á einhuga aðgerðir Alþingis 10.
apríl 1040 og 17. maí 1941.
Hann minti á, að allir flokkar
hefðu ætlað að standa saman
um stofnun lýðveldis haustið
1942, enda þótt ekki hefði orð-
ið af þeirri fyrirætlan, vegna
breytts viðhorfs. Loks minti
Ólafur á störf milliþinganefnd-
arinnar, þar sem sæti áttu (og
eiga enn) tveir fuiltrúar frá
hverjum flokki, þ. á. m. Stef.
Jóh. Stefánsson. Nefndin hefði
skilað sameiginlcgu áliti og til-
lögum 7. apr. 1943. Og nú væru
málin lögð fyrir Alþingi, ná-
kvæmlega eins og nefndin varð
sammála um.
Svo spurði Ólafur: Hvað hef-
ir komið fyrir, sem breytt hef-
ir afstöðu formanns Alþýðu-
flokksins til þessa máls? Sjálf-
ur hefir hann ekkert sagt um
þetta, en eitthvað hlýtur það
að vera.
Jeg tél, sagði Ólafur ennfr.,
að með málflutningi þeim, er
Stef. Jóh. Stefánsson hafði
hjer nú, sje gengið langt úr hófi
fram gegn íslenska málstaðn-
um, þar sem hann beinlínis
boðaði refsiaðgerðir frá okkur
vinveittum þjóðum, ef það
spor yrði stigið, sem nú verður
gert. Slík málfærsla er ósæmi-
leg og algerlega tilefnislausT
Er það virkilega svo, spurði
Ólafur, að Alþýðuflokkurinn
hafi altaf verið fylgjandi stofn-
Oin lýðveldis — þar til ákveðið
pr, að skrefið skuli stigið?
Enn spurði Ólafur: Hvað
hugsa þeir menn, sem nú taka
upp baráttu gegn lýðveldinu?
Myndu þeir fagna sigri, ef þeir
fengju vilja sinn fram, t. d. að
þjóðin feldi lýðveldisstjórnar-
skrána? Myndi slík þjóð nokk-
urntíma fá tækifæri aftur? Jeg
held, að enginn þessara manna
mundi æskja slíks „sigurs“.
Eysteinn Jónsson talaði f. h.
Framsóknarflokksins og lýsti
yfir þvi,. að flojckurinn stæði
einhuga að þessu máli. Hann
kom einnig inn á sögu malsins
og fyrri aðgerðir Alþingis. Þvi-
næst sagði Eysteinn: Nú er far-
ið svo hóflega í þetta mál, þar
sem öllu er frestað til ársins
1944, þegar við íslendingar
höfum ótvíræðan rjett til ein-
hliða sambandsslita, þá skil jeg
ekki, að nokkur íslendipgur
geti skorist úr leik. Og jeg tel
óhæfu, að nú sje verið að
bregða Alþingi um flan eða ó-
drengskap.
Einar Olgcirsson lýsti og ein-
huga fylgi Sósíalistaflokksins
til þessa máls. Þessu næst lýsti
hann afstöðu Alþýðufl. til
skilnaðarmálsins og þeirri breyt
ingu, sem orðið hefði eftir
hingaðkomu Staunings fyrvi;
forsætisráðherra Dana sumarið
1939. Hann las upp úr dönsk-
um blöðum (frá þeim tíma);
viðtöl við Stauning og Stefán
Jóh. Stefánsson, þar sem
greinilega kom fram stefnu-
breyting hjá form. Alþýðu-
flokksins. Var hlegið á áheyr-
endapöllum, er Einar var að
lesa úr þessum gömlu blaðaúr-;
klippum.
★
Kl. 6V2 var fundi og ,imr.
frestað. Sagði forseti, að Har-
aldur Guðmundsson væri næst-
ur á mælendaskrá, en hann
mun ekki fylgja form. Alþýðu-
flokksins í þessu málí.
Næsti fundur verður á mánu
dag.
Þjóðviljinn og Alþýðublaðið
eru mjög sammála um, 1 að
verkamenn verði að „fá kjör
sín bætt” með því að knýja
fram kauphækkun. Blöð þessi
hafa ekki verið sjerstaklega
samrýmd í verkalýðsmálum.
En þarna virðist á yfirborðinu
sem einn vilji ráði meðal for-
ystumanna Alþýðuflokks og
kommúnista.
Jeg spurði verkamann einn
að því í gær, hvernig afstaða
hans væri til atkvæðagreiðslu
þessarar. Honum fórust orð á
þessa leið:
Jeg þykist alveg vita hvern-
ig atkvæðagreiðsla þessi fer í
Dagsbrún. Þeir, sem vilja upp-
sögn samninganna og kaup-
skrúfur og alt sem af þeim leið
ir, þeir greiða atkvæði og verða
í miklum meirihluta. En þeir
sem líta öðru vísi á málin, sitja
heima og koma hvergi nærri.
— Lítur þú þá þannig á, að
best færi á því, að samning-
unum verði ekki sagt upp?
— Jeg segi fyrir mitt leyt.i
ekkert um það. Það er eðlilegt,
að hver maðiy fylgi sínum
hagsmunamálum. Þeir sem á-
líta, að afkoma þeirra batni í
framtíðinni, með því að fá
tímakaupið hækkað frá því sem
nú er, þeir fara eðlilega inn á
þá braut. Err reynslan á kann-
ske eftir að kenna þeim eir.t-
hvað annað. Jeg er eins cg
kerlingin, sem hafði ekki ver-
ið nema í einum skóla á æf-
inni, og það var skóli reynsl-
unnar. Þar lærðí jeg hjer á
árunum, að það er okkur fyrir
bestu að atvinnan geti verið
nokkurn veginn trygg. Við
fengum nóg af hinu, árin fyrir
stríð, er atvinnuvegirnir voru
að doðna út af og lítið að fá
nema opinbera atvinnubóta-
vinnu.
— Eru margir á sömu skoð-
un og þú, af þeim sem þú þekk
ir til?
— Jeg veit það ekki. Tala
ekki svo mikið um það, en einu
.hefi jeg veitt eftirtekt. Að þeir
sem eru ólmastir í uppsögn og
kauphækkanir, það eru mcr.n,
sem hafa fasta atvinnu og'
þurfa engu atvinnuleysi að
kvíða, hvernig sem tímakaup-
ið verður og framboð á vinnu
fyrir verkamenn. Það gildir
einu hvort þeir eru í Alþýðu-
eða Sósíalistaflokki.
Þeir prjedika um kjarabæt-
ur fyrir okkur verkamenn yf-
ir vinnutímann, í sömu and-
ránni, sem þeir þykjast vera
eða eru kannske líka áhyggju-
fullir út af því, að nú sje at-
vinnuleysi alveg á næstu grös-
um. Hvernig á að samrýma
þetta? Jeg segi fyrir mig, að
mjer er alveg sama um þaS
hvað tímakaupið er, þá tíma,
sem jeg hefi ekkert að gera
og fæ ekkert kaup. Þetta er
mín reynsla. Það er talað um
að bændur hafi hærra kaup
eða meiri tekjur en við. Og
þeir hafi betri aðstöðu, að geta
framleitt sjálfir mikið af lífs—
nauðsynjum sínum. — Þetta
kann að vera rjett. En það
hjálpar okkur lítið, sem á möl-
inni vinnum. Jeg get ekki í-
myndað mjer, að bændur fjölgi
starfsliði sínu með fullu kaupi,
þegar fer að sverfa að við sjó-
inn. En sem sagt, þeir sem
treysta því, að betri verði af-
koman næstu missiri, ef haf-
in verður sú kjarabótabarátta,
sem fyrirhuguð er, þeir greiða
sitt atkvæði eftir því, og læra
svo, eins og aðrir í skóla reynsl
unnar.
— Hefir þú heyrt nokkuð
um það, að Alþýðuílokksbrodd
arnir ætli með atkvæðagreiðsl-
unni að koma kommúnistaleið-
togum Dagsbrúnar í bobba?
— Ekkert má jeg fara með
það. Getur verið og getur ver-
ið ekki. Refskákin á milli þess-
ara tveggja flokka er stunaum
nokkuð snúin. En jeg segi það
fyrir mig, að þegar þeir þykj-
ast vera sem mest sammála í
því að vinna að kjarabótum
verkalýðsins, þá finst mjer alt
af hætt við, að upp gjósi ein-
hver ólykt af þeim. Við verka-
menn finnum ógn vel til þess,
að meðal leiðtoga beggja flokkí
anna eru fáir, sem vinna
sjálfir með skóflu og haka. Og
það er með þá, alveg eins og
okkur verkamenn, persónuleg
hagsmunavon ræður miklu um
aðgerðir þeirra. Kauphækk-
anir á pappírnum eru hattfjaðr
ir fyrir þá. En fyrir okkur, sem
höfum ekki annað á að treysta
en vinnuafl okkar, eru papp-
írsblöð kauptaxtanna ljett í
maga þegar.á reynir.
VESTUR-ÍSLEND- I
INGUR FELLUR. I
Lögberg frá 23. des. s.l. skýr-
ir frá því, að Vestur-íslending-
urinn William H. Eager, sonur;
Jóhönnu Eager, hafi fallið i or-
ustu þann 16. des. William var
frá Winnipeg,