Morgunblaðið - 15.01.1944, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 15. janúar 1944.
Brjeí írá Mþingi
Verksvið Alþingis fyrr og nú — Sjdlf-
stæðismdlið
ÁT
Ahrif stj ettabardttunnar
Sigurður Bjarnason alþm. frá Vigur mun að
beiðni blaðsins rita framvegis öðru hverju grein-
ar um landsmál o. fl., einkum þau mál, sem koma
til kasta Alþingis á hverjum tíma^
Alþingi hefir nú verið kvatt
saman til þess að ganga frá
stofnun lýðveldis á Islandi á
þessu ári og framkvæma skiln-
að við Dani.
Þegar slík örlagaspor eru
stigin, sæmir vel að nokkuð
sje skygnst um í fortíð og nú-
tíð þings og þjóðar.
Sjálfstæðisbaráttan
og Alþingi.
Alt frá því að Alþingi var
endurreist, árið 1845, hefir
starf þess og barátta fyrst og
fremst verið tengd sjálfstjórn-
arkröfum íslensku þjóðarinn-
ar. Sjálf endurreisn Alþingis
fyrir tæpum 100 árum átti rót
sína að rekja til þeirrar nauð-
synar, sem á því var, að þjóð-
in gæti háð sjálfstæðisbaráttu
sína við yfirþjóðina með mark-
vissum hætti og tilætluðum
árangri.
Kringum aldamótin 1800
hafði hið erlenda vald leikið
Islendinga svo hart, að þeim
hornstein, sem þeir höfðu bygt
stofnun rjettarríkis síns árið
930 á, var á brottu kipt. .Al-
þingi var lagt niður.
En þegar svo var komið,
leystust ný öfl úr læðingi með-
al þjóðarinnar. Þróttmiklir og
djarfhuga íslenskir menta-
menn tóku upp markvissa bar-
áttu fyrir auknu stjórnarfars-
legu frelsi ísleodingum til
handa og þrautpínd og merg-
sogin alþýða landsins, buguð af
verslunaráþján og harðærum,
kunni fljótlega skíl á boðskap
þeirra og skipaði sjer undir
merki þeirra. Alþingi var end-
urreist.
Sjálfstjórnarkröfurnar fengu
nú ákveðnara form. Skarp-
skygnir forystumenn hlóðu
fram sögulegum og óvjefengj-
anlegum lagalegum rökum
fyrir rjetti landsmanna til
sjálfstæðis. En þrátt fyrir öll
þessi rök var þó þungt undir
fæti. Engu að síður þokaði bar
áttunni skref fyrir skref áleið-
is. Stjórnarskráin 1874 vannst
á þúsund ára afmæli bygðar
landsins. Árið 1904 tók ís-
lenskur maður, búsettur í land
inu sjálfu, við ráðherraem-
bætti, landshöfðingjavaldið var
úr sögunni. Þingræðisskipu-
lagið efldist. Og árið 1918
hlaut þjóðin fullv.ddisviður-
kenningu, og það, sem þó var
mest um vert, ákveðið heit um
fullkomið sjálfstæði að 25 ár-
um liðnum.
En sá árangur, er vanst 1918,
hafði kostað þrotlausa baráttu
þings og -þjóðar. Yfirleitt mót-
aðist sú barátta qf miklum
einhug, þótt nokkuð greindi á
um leiðir. Meginþorra íslend-
inga var Ijós kjarni barátt-
unnar, sem óskoraðast sjálf-
stæði landsins. Það takmark
var hin þunga undiralda í öllu
starfi Alþingis á þessum ár-
um. Samvinna Alþingis og sam
band við þjóðina var því eink-
ar náið og lifandi. Sjálfstæðis-
málið var íslendingum á þeim
árum það mál, sem gnæfði
öllum öðrum málum ofar í hug
þeirra. Við sigur í sjálfstæð-
isbaráttunni voru allar fram-
fara- og umbótavonir tengdar.
Virðing þjóðarinnar fyrir Al-
þingi var þess vegna virðing
hennar fyrir framtíðarfullveldi
og efnalegu og andlegu frelsi
landsmanna.
En afleiðing þess, að Alþingi
varð að einbeita starfi sínu að
sjálfstæðisbaráttunni út á við,
hlaut að verða það, að ýmsum
öðrum viðfangsefnum, er lutu
að innri umbótastarfsemi, varð
síður sint. En þrátt fyrir það
hófust þó þegar á árum sjálf-
stæðisbaráttunnar verulegar
umbætúr og framfarir í land-
inu. Atvinnuháttum fleygði
fram, lífskjör manna bötnuðu
og jöfnuðust, mentun og menn-
ing dafnaði, sumpart í skjóli
fenginna rjettinda, sumpart á
grundvelli vonanna um full-
komið sjálfstæði.
Starfsvið Alþingis
víkkar.
En 1918 verða þáttaskifti í
sögu þings og þjóðar. Sjálf-
stæðisbaráttan lá að baki,
framundan 25 ára tímabil til
þess e'r fullkomin frelsistaka
gæti farið fram. Þjóðinni fanst
sem hinni ytri sjálfstæðisbar-
áttu væri lokið, að fenginni
f ullveldisviðurkenningunni.
Það, sem að á skorti til full-
komins sjálfstæðis, kæmi af
sjálfu sjer.
Enda þótt hjer verði ekki
fallist á það að sjálfstæðisbar-
áttu íslendinga hafi lokið 1918,
verða þær breytingar, sem þá
urðu á viðfangsefnum þings og
þjóðar, að teljast eðlilegar. í
stað sjálfstæðismálsins, þar
sem Alþingi hafði alla þjóðina
á bak við sig, komu nú margs-
konar ný verkefni til kasta
þess. Og upp úr þessu tekur
þjóðin að skipa sjer í flokka
eftir alt öðrum reglum en áð-
ur. Stjettaskiftingin markast
greinlegar en áður.
Hjer verður ekki rakin saga
þessa tímábils. Óefað má telja
það mjög merkilegt í íslenskri
sögu. í sögu Alþingis er það
einnig mjög merkilegt, enda
þótt segja megi, að vegur þings
ins á þessum árum hafi orðið
æ minni með þjóðinn.Enda þótt
Alþingi hafi á þessu mesta fram
fará- og þróunartímabili í sögu
þjóðarinnar, haft þyðingar-
mikla forystu í öllum framför-
um og umbótum, hlutu hin
auknu afskifti löggjafarvalds-
ins af högum hvers einasta
borgara að leiða til þess að
gagnrýnin á hinum fjölþættu
störfum þess harðnandi. Þegar
svo er komið, að við það ligg-
ur, að Alþihgi ákveoi með sam
þyktum sínum, hversu miklar
I tekjur hver einstakur borgari í
I landinu skuli hafa af vinnu
sinni, sætir það engri furðu
þótt um það ríki ekki sá ein-
hugur, er raun var á meðan
það fyrst og fremst sinti for-
ystunni í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar gégn óþokkuðu er-
lendu valdi.
Ahrif stjettabaráttunnar
á störf þingsins.
En það sem þó á stærstan
þátt í hinum hörðu dómum
þjóðarinnar, irtn Alþingi og því
ófremdarástandi, sem þar hefir
ríkt um skeið, er þó ekki það,
að starfssvið þess hefir orðið
stórum víðtækara og störf þess
snerta í ríkara mæli en áður
hagsmuni hvers einasta manns
í landinu. Það, sem nú á stærst
an þátt í því að Alþingi er
naumast starfhæft, er hin
skefjalausa stjettabarátta, sem
nú er háð í landinu.
Vegna þessarar stjettabar-
áttu er. nú svo komið, að stór
hluti alþingismanna lítur fyrst
og fremst á sig sem fulltrúa
einstakra stjetta, meira eða
minna takmarkaðra hagsmuna
heilda, en ekki fulltrúa þjóð-
arheildarinnar. Meðan stjetta-
baráttan geisar meðal þjóðar-
ínnar, meðan eldur ímyndaðra
stjettaandstæðna brennur æ
heitar, þverra stöðugt möpu-
leikar þeirra alþingismanna,
sem telja sig fulltrúa þessera
stjetta á Alþingi, til þess að
geta litið á hagsmuni þjóðar-
heildarinnar. Þeir hafa taiið
sjálfum sjer trú um það, og
kjósendur þeirra hafa kraíist
þess af þeim, að þeirra hlutverk
sje það eitt, að toga í einhv.rn
ákveðinn skækil fyri: stjett
sína.
Afleiðing þessa ástands er
auðsæ. Alþingi hefir brugðist
þeirri grundvallarskyldu sinni,
að mynda ríkisstjórn. Það
hefir ekki heldur getað stjórnað
með ríkisstjórn skipaðri með
annarlegum hætti. Kjósenda-
hræðsla stjettafulltrúanna á A1
þingi situr þar í öndvégi og
ræður í ráðleysi sinu lögum og
lofum. Það er ekki hægt að
gera.neitt vegna þess að éin-
hverri stjett kann að falla það
miður vel í geð, enda þótt hags
munir þjóðarheildarinnar krefj
ist þess.
En um leið og Alþingi or
rjettilega • vítt fyrir ráðleysi
sitt, sundurlyndi og stjettatog-
streytu, magnast stjettabaratt-
an með þjóðinni sjálfri. Það,
sem að helst hann varast vann,
varð þó að koma yfir hann.
Alþingi er þá að lokum orðinn
spegill af þjóð, sem lítt hirðir
um annað en meting milli
stjetta pm það, hver hafi rje(t
mest úr kútnum. I þessum
staðreyndum felst mikil ógæfa.
Hversu mikils metur Alþingi
sjálfstæðismálið?
Islendingar hyggjast nú að
stofna lýðveldi á komandi
sumri og gera þar með að veru-
> leika draum margra kynslóða
um algerlega frjálst og full-
valda Island. Vonir standa til
þess að Alþingi stigi þetta skref
nær einhuga. Afstöðu þjóðar-
innar mun háttað á s.vipaða
lund.
Alþingi hefir á ný fengið
sjálfstæðismálið til meðferðar,
í þetta skiftið til þess að leggja
smiðshöggið á það verk, sem
var meginviðfangsefni þess alt
frá endurreisn þess, fram til
1918.
Á það hlýtur því að reyna
nú, hversu mikils Alþingi met-
ur sjálfstæðismálið. Verður það
til þess að sameina hið sundr-
aða, eða verður það hlutskifti
Islendinga á einu merkilegasta
ári íslenskrar sögu, að sjá óöld
og forystuleysi ríkja á Alþingi?
Að sinni verður þetta atriði
ekki nánar rætt hjer.
Lýðveldisstjórnarskráin og
niðurfelling sambandslaga-
samningsins.
Ríkisstjórnin hefir nú lag't
fyrir neðri deild Alþingis fruni
varp til stjórnskipunarlaga um
stjórnarskrá lýðveldisins ís-
lands. Þá hefir ríkisstjórnin
lagt fyrir sameinað Alþingi til-
lögu til þingsályktunar um
niðurfelling dansk-íslenska
sambandslagasamningsins og
um rjett danskra ríkisborgara,
heimilisfastra á íslandi.
Hvorttveggja þessara mála
eru undirbúin af stjórnarskrár-
nefnd þeirri, sem Alþingi kaus
til undirbúnings þeim.
En enda þótt víðtæk athug-
un og undirbúningur hafi far-
ið fram varðandi hina nýju
stjórnarskrá, mun hún þó sær.a
vandlegri meðferð í de'Vlum
Alþingis. Má vænta þess að
kosnar verði sjerstakar stjórn-
arskrárnefndir í báðum deild-
um, er taki málið til náinnar
athugunar. Um ýms atriði í
frv. rík-isstjórnarinnar hafði
ekki orðið endanleg niðurstaða
í stjórnarskrárnefnd, en ríkis-
stjórnin flytur frv. óbreytt frá
nefndinni.
Þau atriði, sem einkum má
ætla að komi til athugunar, eru
ákvæðin um kjör og valdsvið
forseta, en, eins og kunnugt er.
er i frv. gert ráð fyrir, að for-
setinn sje kjörinn af Alþingi.
Til þess ákvæðis var þó ekki
tekin endanleg afstaða í nefnd-
inni. Hinsvegar hafa utan
stjórnarskrárnefndar og Ai-
þingis komið fram yfirlýsing-
ar flokka um það, að rjett sje
að forseti lýðvfeldisins skuli
vera þjóðkjörinn. Hafa bæöi
Alþýðuflokkurinn og Kommun
istaflokkurinn geíiö slíkar yf-
irlýsingar. Ætla má, að einrig
í öðrum flokkum sje sú stefn i
efst á baugi.
Til þess að ályktunin um
niðurfellingu sambandslaga-
samningsins og um rjett
danskra ríkisborgara á íslancll
fái gildi,. skal þjóðaratkvæða-
greiðsla fara fram um hane ti!
samþyktar eða synjunar. Raið
ur einfaldur meiri hluti at-
kvæða um samþykki hennar.
Ennfremur þarf Alþingi að
samþykkja hana að nýju að lok
inni þjóoaratkvæðagreiðslunni.
Stutt þing.
Þau tvö mál, sem nú var
lýst, munu verða höfuðvið-
fangsefni þess Alþingis, er nú
situr. Enda þótt hjer sje um
stórmál að ræða, sýnist þess
ekki þörf að Alþingi eigi yfir
þeim langa setu. Bæði málin
liggja glögt fyrir og þar sem
stjórnarskrárbreytingin felst
aðeins í breytingu þeirra á-
kvæða, er lúta að sambandinu
við Dani og hinni æðstu stjórn
landsins, er ekki um heildar-
endurskoðun allra ákvæoa
stjórnarskrárinnar að ræða. Sú
heildarendurskoðun bíður síð-
ari tíma og verður mikið vanda
mál, er að henni kemur.
Því ber nú mjög að fagna,
að Alþingi og ríkisstjórn hafa
markað skýra stefnu í skiln-
aðarmálinu.
Lýðveldisstofnunin er ákveð
in í sumar. Um þá ákvörðun,
sem byggist á skýlausum rjett-
argrundvelli, hljóta nú allir
þeir íslendingar að fylkja sjer,
sem í raun og sannleika vilja
sjálfstæði lands síns. Smávægi-
legur Jgreiningur um það, hve-
nær sporið skuli stigið, getur
ekki leitt þá smán yfir þjóð-
ina, að hún hefji frekari deil-
ur um sjálfstæðismál sín. Er
og vitað að margt þeirra
manna, sem af einlægri samúð
með sambandsþjóðinni, vildu
fresta skilnaðj, hafa tekið á-
kvörðun um að fylgja skilnaði
og lýðveldisstofnuninni, er
föst ákvörðun hefir verið um
þau atriði tekin.
Ef til vill má þó vænta þess
að nokkrir utangarðsmenn,
sem altaf hafa verið andvígir
skilnaði við yfirþjóðina, muni
kyrja undanhaldssón sinn á-
fram. En sú iðja mun verða
þeim mönnum sjálfum til verð-
ugs sóma og hljóta sama dóm
og slík starfsemi jafnan hefir
hlotið, fyrr og síðar.
S. Bj.
CITRÓNUR
margar stærðir nýkomnar.
Heildv. Landsstjarnan
Sími 2012.1 ’ ■ U.M.I n