Morgunblaðið - 20.01.1944, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLADIÐ
Fimtudagur 20. janúar
Haraldur Guðmundsson fylgir ekki flokks-
forysfu Alþýðuflokksins í lýðveldismálinu
FRAMHALDSUMRÆÐUR
fóru fram á þriðjudag í sam-
einuðu Alþingi um sambands-
slitin.
Haraldur Guðmundsson lýsti
sjerstöðu sinni innan Alþýðu-
flokksins og sagðist eindregið
.fylgja ÞVL að lýðveldisstofnun
kæmi til framkvæmda eigi síð
ar en 17. júní næstkomandi.
Vill stofna lýðveldið 17. júní n.k.
Ekki er enn vitað nema, þingjs ag lýðveldi verði stofn
fleiri þingmenn Alþýðuflökks-
ins fylgi Haraldi.
tók
Úr ræðu Haraldar
Guðmuntlssonar.
Haralduf Guðmuntlsson
fyrstur til máls.
Honum fórust orð eitthvað
á þessa leið:
Mjer þykir orðið tímabært
að gera grein fyrir afstöðu
minni til þessa máls. Þrír þing
flokkar hafa lýst því yfir, að
þeir hafi bundið sig við að
vinna að gildistöku lýðveldis-
stj órnarskrárinnar eigi síðár
en 17. júní næstkomandi. Al-
þýðuflokkurinn hefir ekki tal-
ið rjett að gera að flokksmáli,
hvenær málið skyldi tekið upp
og hvenær sambandsslitin og
lýðveldisstofnun skyldu taka
gildi. Jeg tala hjer fyrir sjálf-
an mig persónulega. Afstaða
mín kom nokkurnveginn glögt
fram í bókun í fundargerðabók
milliþinganefndarinnar í stjórn
arskrármálinu þ. 27. nóv. s. 1.
Ljet jeg þar í ljós það álit mitt,
að rjett væri að stjórnarskrár-
málið verði afgreitt á Alþingi
ftægilega snemma til þess að
þjóðaratkvæði verðif lokið í
tíma, svo að gildistaka fari
fram 17. júní. Jeg taldi rjett
að freistað væri til hins jtrasta
að sameina sem flesta og þvi
ekki rjett að flýta endilega
upptöku málsins á þingi, svo
sem nú hefir orðið.
Jeg skal gera grein fyrir því,
hvers vegna jeg tel rjett að
miða gildistöku sambandsslita
og lýðveldisstofnunar við 17.
júní.
Jeg tel að megin ástæðan
til þess að sambandslögin voru
samþykt hjer 1918, hafi verið
sú, að með þeim fengu Islénd-
ingar skýlausan rjett eftir árs-
lok 1943 til þess að taka öll sín
mál í eigin hendur. Að vísu er
mjerHjóst, að agnúar voru hjer
á, þar sem voru uppsagnar-
skilyrði 18. gr. sambandslag-
anna. *
Fyrir liggja margsinnis ítrek
aðar viljaj'firlýsingar um upp-
sögn af okkar hálfu, jafn
skjótt og samningstímabilið
væri útrunnið. Minni jeg á sam
þyktirnar á Alþingi 1928 og
1937. Einnig samþyktinu í apríl
1940, um að taka þá í okkar
hendur meðferð allra okkar
mála, Um alt þetta var full-
komin eining.
Á Alþingi 1941 var svo kom-
ið, að í meira en ár var sam-
bandinu milli íslands og Dan-
merkur raunverulega búið að
vera slitið. Engar líkur fyrir
breytingar á næstunni. Þá sam
þykti Alþingi, 17. maí 1941, að
lýsa yfir, — að það telur ísland
hafa öðlast rjett til fullra sam-
bandsslita við
að af íslands hálfu verði ekki
um að ræða endurnýjun á sam
bandslagasáttmálanum, — að
sambandsslitum verði ekki
frestað lengur en til styrjald-
arloka, og að það sje vilji Al-
að á íslandi jafnskjótt og sam
bandinu við Danmörku verður
formlega slitið.
Um þetta voru allir sam-
mála.
Jeg skal ekki blanda mjer
inn í þær umræður, er fram
hafa farið um það, hvort sá
rjettur, sem Alþingi lýsti þann
ig yfir okkur til handa, sje
óvjefengjanlegur. En það var
rannsakað þá og þá talið ótví-
rætt af öllum. En höfum við
haft fullan rjett 1941, leikur
ekki á tveim tungum, að því
fremur er rjetturinn ótvíræð-
ur nú, eftir þrjú ár, og eftir
að samningstímabil sambands-
laganna er á enda.
Jeg hefi haldið, að um það
ríkti einhuga skilningur, hvað
í því fólst, er Alþingi 1941
lýsti sambani^slitarjetti okk-
ur til handa, en framkvæmd
frestað, þó eigi síðar en til
stríðsloka. Þrent gat'verið um
að ræða. I fyrsta lagi það eitt,
að sgmbandsslit færu aldrei
síðar fram en í stríðslok. í öðru
lagi, að ef samningstímabil
sambandslaganna væri áður út
runnið, þá, færu sambandsslit
fram á þeim tímamörkum. I
þriðja lagi gætu þær brevting-
ar orðið t. d. á stjórnarháttum
í Danmörku, að fyrr þyrfti að
hefjast handa. Og loks, ef
styrjöld hefði lokið fyrir árs-
lok 1943^ gat ekki verið um-
deilt, að þá þegar væru sam-
bandsslit látin fara fram.
Með öðrum orðum, 1941 lýsti
Alþingi því yfir, að samband-
inu yrði slitið, þegar íslend-
ingum sýndist tími til kominn.
Um lýðveldisstofnunina var
því lýst yfir 1941, að hún myndi
fara fram jafnhliða sambands-
slitum.
Að við sjeum að framkvæma
einhvern „hraðskilnað”, fæ jeg
ekki skilið.
Fæ ekki sjeð annað en til-
lögurnar nú um sambandsslit
og lýðveldisstofnun eigi síðar
en 17. júní næstkomandi, sjeu
beint og rökrjett áframhald af
aðgerðum Alþingis fram til
þessa og sje enga ástæðu til
að hvika frá því.
Það er ein hætta í þessu
máli: Sundrung landsmanna í
tvær fylkingar. Það er Ijóst,
hversu stórum veikari aðstað-
an út á við verður. Ef aðrir,
t. d. einhverjir Danir, vildu
vjefengja rjett okkar, hversu
veikari værum við ekki fyrir,
ef svo og svo mikill hluti þjóð-
arinnar sjálfrar hefir greitt at-
kvæði' móti sambandsslitum,
með þeim rökum, að þau sjeu
ólög af okkar hálfu?
Andstaðan er til, — vitum
það, — verðum að játa það, —
því miður.
Jeg vil beina því til nefnd-
arinnar, er fjallar hjer um
þetta mál, hvort ekki væri
hægt að ná allsherjar sam-
komulagsgrundvelli, í því
formi, að þjóðaratkvæðagreiðsl
an fari ekki fram fyrr en eftir
17. eða 19. maí, og þá þó nógu
snemma til þess að gildistaka
fari fram eigi síðar en 17. júní,
sem jeg sje ekki ástæðu til að
hvika frá.
Jeg' á bágt með að hugsa
mjer, að það verði hlutskifti
ýmsra ágætismanna, sem nú
eru á móti-okkur hinum um
gildistökuna, að þeir greiði at-
kvæði móti sambandsslitum og
lýðveldisstofnun við þjóðarat-
kvæðagreiðsluna.
★
Næstur tók til máls Stefán
Jóh. Stefánsson, en ekkert nýtt
kom fram í hans ræðu. Að svo
búnu var fundi frestað.
Umræður hjeldu
áfram í gær
I GÆR hjeldu umræður enn
áfram í sameinuðu þingi um
sambandsslitin.
Fyrstur talaði Bjarni Bene-
diktsson, borgarstjóri. Flutti
hann skörulega ræðu og rök-
fasta.
Bjarni Benediktsson benti á,
að undanhaldsmenn í sjálf-
stæðismálinu, og þar á meðal
Stefán Jóhann Stefánsson í
frumræðu sinni um þetta mál,
gerðu sjer mjög far um að
vjefengja rjeft okkar til sam-
bandsslita. Væri næsta furðu-
legt ýmislegt, sem í því efni
væri haldið fram. I raun og
veru mætti segja að yfirráð
Dana hjer hefðu altaf verið
löglaus, hvílt á valdi þess meiri
máttar yfir þeim, sem minni
máttar er. Benti ræðumaður á
mörg dæmi sögunnar til stuðn-
ings máli sinu.
Þá vjek ræðumaður að því,
að sjálf reynslan, — sjálft líf-
ið, — hefði altaf staðfest, þegar
á hefði reynt, að fyrir sambandi
íslands og Danmerkur væru í
sjálfu sjer hvorki lögfræðileg
nje siðferðileg rök.
Fyrir 1940 voru sjálfsagt
nokkrir, og e. t. v. fleiri en
þorðu að segja það, sem töldu,
að vinningur væri að því að
halda sambandinu áfram. En
jeg var svo bjartsýnn, sagði
ræðumaður, að jeg hjelt að síð
ar hefðu allir öðlast hinn rjetta
skilning. Og sannleikurinn er
sá, að sumir sáu áður, þótt þeir
sjeu nú blindu slegnir.
Vinnuhæli S. I. B. S.
reist d þessu dri
Gjaíir til þess skattfrjálsar
Hælinu gefnar20 þús. kr.
Sambandi ísl. berklasjúkl-
inga hefir borist höfðingleg
gjöf 20.000 krónur, til bygg-
ingar vinnuhælis, sem ákveðið
er að reist verði á þessu ári
í nágrenni Reykjavíkur, gjöf-
in er fi'á ödtli Helgasyni út-
gerðarmanni hjer í bæ.
Þetta er fyrsta gjöfin, sem
<fP
Sambandinu berst síðan lögin
.um gjafir til vinrrahælis berkla
sjúklinga voru samþykt á Al-
þingi í des. s.l.
í tilefni gjafarinnar, boðaði
formaður >S.Í.I>.S. frjettarit-
ara blaða og útvarps til fundar
vð sig í gær.
Þar tók fýrstur til máls
Andrjes Straumfjörð, formað-
Danmörku, — ur S.Í.I’.S., Skýrði hann frá
Þá vjek ræðumaður að Þvl’
hversu Stefán Jóhann StefánS-
son hefði' í sinni ræðu gert tu"
því, ag stjórn S.Í.B.S. hefði
ráðið tvo menn, þá sjera Eirík
Albertsson og Skúla Sigurz
er hafa skyldu á hendi
framkvæmdir um fjáröflun fyr
ir hæliö, með tilliti til hirma
nýju laga er samþykkt vorit
á Alþingi í desembermánuði
s.l. Nú er þessi fjáröflun að
komast \ gang og Sambandinu
hefir þegar borist fyrsta gjöf-
in eftí rað lög þessi öðluðust
gildi, en lög þessi hljóða svo:
„Gjafir til vinnuhælis berkla
sjúklinga skal gefanda heimilt
að telja iil frádráttar skatt-
skyldum tekjunr sínum það
ár, og reiknast gjöfin sem
annar löglegur frádráttur, áð-
ur en lagðir eru skattar á til
ríkis, bæja eða sveita“. Lög
þessi öðlast þegar gildi og
gilda til ársloka 1944.
Því næst tók til máls sjera
Eiríkur Albertsson. Talað Ei-
Framh. á 8. síðu.
raunir til þess að draga
úr
' 1?
gildi ályktana Alþingis fra 1
maí 1941, og talið að í þ6’01
fælist raunar samkomulags,
grundvöllur, sem allir hefð11
ekki verið jafn ánægðir rne®*
Þessi maður, Stefán Jóhafl0
Stefánsson, var þó utanríklS.
ráðherra á þeim tima, sagðt
ræðumaður, og mætti þvl
síst
að
allra gera sig sekan um
reyna nú að draga úr gi^*
þeirra ótvíræðu ályktana. Enóa
er svo, að fyrfr því eru mará
föld rök,‘ að Stefán Jóha1111
mælti þá af heilum hug
gert1
"' 1 f s.
aðrir. Þar eru orð hans sjal
í blöðum, blaðaummæli flokks
blaðs hans, álit hans í stjóiri
arskrárnefnd, ritað með öaIlS
eigin hendi, sem alt staðfestlí
vilja hans sjálfs og flokks ha11
til lýðveldisstofnunar a a
rin11 >
1942. Las ræðumaður síðatl
fsetd1-'
sa*
hverja tilvitnunina á
annari, en Stefán Jóhann
gneipur undir lestrinum.
Þá sagði ræðumaður: l^elV
óska eftir samkomulag1-
Und'r
a«
,ríl
það var samkomulag.
það samkomulag ritaði nn-
Stefán Jóh. Stefánsson 7. aP
1943. Myndu nýjar sættir ve1
rða
að
haldbetri. Er nokkuð ann'
fyrir undanhaldsliðið að ger*í
en biðja þjóðina að taka s1”
sátt?
Þeir biðja um skjölin
arð-
birtingu mílliríkjaskjala val
andi sjálfstæðismálið. En »e
þeir Stefán Jóhann og lið Þal1.
birt öll sín skjöl? Eiga þeir
einhver skjöl í sinum f®rl1^
sem þeir myndu síst óska
sæjust? Eða hvað hefir gerS^
sem valdið hefir hinu unC^a
verða hughvarfi þessara maU
í þessu máli?
Næstur talaði Jónas JónsseI|
rfeðh
og hjelt langa og ítarlega 1 ^
um málið og sýndi með SÖB
nauðsyn
legum rökum fram á ^
skilnaðarins, en fyrir samhan
ið við Dani stæðum við' í e0^
þakkarskuld.
Þá töluðu þeir Eysteinn J°n
son og Einar Olgeirsso'n. _
Síðastur tók til máls Óla Uj
Thors. Hann kvaðst ha^a
fyrri ræðu beðið- um skýrú^ .
Stefáns Jóhanns á snún10
hans í málinu. Engar skýr1^.
ar hefðu komið fram og v
sú niðurstaða fengin, a® "
væru engar fyrir hendi í1
bærilegar. ..
Jeg óttast ekki um
þjóðarinnar. Heldur ekk1 ,
afstöðuna út á við. Við b° ^
viðurkenningu BandaríkJ3
Hver er líklegur til þess a^ 1
gegn þeirri viðurkenning11
tí&'
Sannast hefir í þessum ^
ræðum, að rjettur okkar el
mælalaus og málsvörn lt0
mannanna vonlaus. g
Jeg veit ekkert dsemi P
sagði ræðumaður, fyrr eða sl .
ar, að nokkur flokku1 ^
gengið jafnt í berhögg ^
sjálfan sig og nokkur hlud
þýðuflokksins í þessu m^1' ^
Umræðum var ekki loki ,
fundi frestað þar til í dag-