Morgunblaðið - 23.01.1944, Blaðsíða 2

o
imi
M 0 II G U N B L A Ð I Ð
Sunnudagur 23. janúar 1944
Brjef frá Ríkisstjóra til
forseta sameinaðs Alþingis
í gær barst Morgunblað-
inu eftirfarandi brjcf
frá ríkisstjóra til forseta
sameinaðs Aiþingis:
Frá skrifstofu ríkisstjóra.
Afrit af brjefi afhentu
fórseta sameinaðs Al-
þingis 21. janúar 1944.
Til
Alþingis.
Tillaga til þingsályktunar
um * niðurfelling dansk-ís-
lenskra sambandslagasamn-
ingsins m. m. og frumvarp til
stjórnskipunarlaga um stjórn-
arskrá lýðveldisins íslands hef-
ir nú hvorttveggja verið falið
sjerstökum nefndum innan Al-
þingis til athugunar.
Jeg tel mjer því skylt, að
vekja nú athygli á því, hvort
ekki muni heppilegt að nefnd-
ir þessar athugi jafnframt,
hvort tiltækilegt þyki, að Al-
þingi það, sem nú situr, geri
ráðstafanir til þess, að kvatt
Verði til sjerstaks þjóðfundar
um málið. Mætti -þetta verða
með öðrum hvorum þeirra
hátta, er nú skal nefna.
1. Að Alþingi feli slíkum
þjóðfundi meðferð og af-
greiðslu mála þessara, án þess
að Alþingi geri áður samþyktir
sínar um þau.
2. Alþingi geri samþyktir
sínar nú og skjóti þeim síðan
til sliks þjóðfundar til fulln-
aðarmeðferðar og samþyktar,
með eða án breytinga á sam-
þyktum Alþingis.
Alþingi það, sem nú situr,
mundi þá setja lög um slíkan
þjóðfund, fulltrúatolu hans,
kosningar fulltrúa, samkomu-
tíma, samkomustað o. s. frv.
Geri jeg ráð fyrir því, að full-
trúar yrðu kosnir með nokkrum
öðrum hætti en Alþingismenn
eru kosnir nú. M. a. yrði ekki
um hlutfallskosningar að
ræða, uppbótarsæti o. £L, sem
er beinlínis miðað við skift-
ingu manná í stjórnmálaflokka,
eins og nú er, og eðlilegt hefir
þótt, er um venjuleg löggjaf-
armál er að ræða. Enn gæti
komið til mála að nokkrir menn
sætu fundinn sem sjálfkjörnir
vegna stöðu sinnar, svo sem
dómarar hæstarjettar, ráðherr
ar og lagaprófessorar háskól-
ans.
Þessi uppástunga frá ríkis-
stjóra mun af mörgum verða
talin óvenjuleg, meðal annars
vegna þess, að hún kemur
fram sem persónuleg uppá-
stunga, án samráðs við ráðu-
neytið eða á ábyrgð þess eða
nokkurs einstaks ráðherra.
Jeg mun leiða nokkur rök
að henni, án þess að telja ann-
að en meginástæður hennar.
Hún sprettur ekki af því að
í mínum huga sje nokkur vafi
um rjett Alþingis til þess að
gei-a hverjar þær samþyktir
um þessi mál, sem Alþingi eða
nseiri hluti þess ákveður.
Hinsvegar hefir þeim Al-
þingismönnum, sem um málið
hafa fjallað fyrr og síðar og
samið hafa bæði þingsályktun-
artillöguna og frumvarpið, ver-
ið það ljóst, að æðsta valdið.
um mál þessi á að vera hjá
þjóðinni sjálfri, þar sem hvor-
ugu er ætlað að öðlast gildi
fyrr en borið hafi verið undir
laDkvæði allra kosningabærra
manna í landinu, til samþyktar
eða synjunar. Enda er þetta í
samræmi við gildandi stjórn-
skipunarlög.
Um þessi tvö atriði: 1. rjett
Alþingis til þess að gera sam-
þyktir um málið og 2. æðri
rjett þjóðarinnar sjálfrar til
þess að ráða fullnaðarúrslitum
þess, tel jeg ekki vera vafa.
Raunverulegur skilnaður
milli íslands og Danmerkur
varð- með sambandslögunum
1918, að áliti margra bæði hjer
á landi og í Danmörku. Það
mun hafa vakað fyrir mörgum
Islendingum þá þegar, 1918, að
sambandslagasamningurinn
yrði að sjálfsögðu feldur niður
á árinu 1944. Þessu lýsti Al-
þingi einnig yfir árin 1918 og
1937. Þeir ófyrirsjáanlegu at-
burðir, sem gerðust í aprílmán
uði 1940 og síðan, hafa áreið-
anlega ekki dregið úr þessari
almennu ósk íslendinga. En
sennilega hafa margir vænst
þess í lengstu lög, að niður-
fellingin gæti orðið með þeim
hætti, sem sambandslögin á-
kveða.
Þjóðin hefir ekki verið spurð
þess sjerstaklega enn hvern
hátt hún óski að hafa nú á
þessu máli, niðurfelling sam-
bandssamningsins og stofnun
lýðveldis á íslandi, eða henni
á annan hátt gefinn kostur á
því að láta í ljós fyrirfram
skoðun sína á þeim málum.
Þetta mun og ekki alment hafa
verið rætt á undirbúningsfund
um undir tvær síðustu Alþing-
iskosningar, báðaf á árinu
1942.
Þessa rödd þjóðarinnar,
frjálsa og óbundna, virðist
mjer vanta. En hún mundi
koma fram á þjóðfundi, sem
kvatt væri til í þvf skyni.
Það mundi vera í fyllra sam
ræmi við frumreglur þjóðræð-
isins, að þjóðinni gæfist kostur
á því að hafa áhrif á afgreiðslu
málsins, áður en fullnaðarsam-
þykt er gerð um það á Alþingi,
en ef Alþingi gerir fyrst sam-
þyktir sínar og þær samþyktir
eru síðari lagðar fyrir þjóðina,
eingöngu til synjunar eða sam-
þykkis.
í yfirlýsingu sinni 1. nóv-
ember 1943 hefir núverandi
rikisstjórn lagt áherslu á, að
miklu varði að öll þjóðin geti
sameinast um lausn þessa máls.
Hún hefir enn lagt áherslu á
þetta sama, er hún lagði þings-
ályktunartillöguna og stjórnar
skrármálið fyrir Alþingi nú
fyrir nokkrum dögum. Hygg
jeg að öll þjóðin muni sammála
um, að slíkur einhugur sje
æskilegur, ef unt er. Því þykir
mjer svo, að einskis megi láta
ófreistað til** þess að skapa
þennan einhug. Og til þess sje
þjóðfundarkvaðning líklegri
en flest annað.
Sifk bein og virk þátttaka
allrar þjóðarinnar í afgreiðslu
þessa máls, sem varðar alla
þjóðina svo mikils nú og um
alla framtíð, mundi að minni
skoðun gera hvorttveggja, að
vera enn virðulegri en samþykt
ir Alþingís, þótt þjóðarat-
kvæðagreiðsla eingöngu til
synjunar eða samþyktar færi
á eftir, og einnig skapa slíkt
viðhorf út á við, að aðrar þjóð-
ir mundu frekar virða ákvarð-
anir þjóðarinnar með þessum
hætti. Einróma eða sama sem
einróma samþykt þjóðfundar
mundi sýna þjóðarviljann með
þeirri alvöru og þeim þunga,
að enginn mundi vjefengja
hverjar væru raunverulegar
óskir þjóðarinnar.
Ef leitað er í sögunni, mun
það koma í ljós, að með flest-
um þjóðum hefir framtíðar-
stjórnarskipunin undir sam-
bærilegum kringumstæðum
verið ákveðin af sjerstökum
þjóðfundi, í stað venjulegs lög-
gjafarþings. I vorri eigin sögu
má lesa, að það var vilji for-
vígismannanna í frelsisbaráttu
vorri fyrir tæpri öld, undir for
ustu Jóns Sigurðssonar, að sjer
stakur þjóðfundur tæki ákvörð
un um stjórnskipun íslands.
Mótmæli hans og þingheims,
er slitið var með valdboði á
þjóðfundinum 1851, er einn af
minnisstæðustu atburðum 1
seinni stjórnmálasögu vorri.
Og þó var Alþingi þá nýlega
endurreist og hefði að sjálf-
sögðu getað gert samþyktir um
málið.
Ef einhver kynni að telja að
þjóðfundarkvaðning mundi
verða til þess að tefja af-
greiðslu málsins um þörf fram,
hygg jeg að svo þyrfti ekki að
verða, ef gengið er fljótt að
verki. Enda mundi Alþingi nú
geta undirbúið málið enn vand
legar undir fundinn en gert
hefir verið til þessa. Mun jeg
fús að gera nánari grein fyrir
þessu, ef nefndirnar telja rjett
að sinna framangreindri hug-
mynd minni, og ef þess yrði
óskað. Jeg skal áðeins geta
þess nú, að jeg geri ráð fyrir
þvf, að þjóðfundur geti hafa
lokið störfum sínum fyrir lok
maímánaðar næstkomandi.
Reykjavík, 21. janúar 1944.
(Sign.) Sveinn Björnsson.
Forseti sameinaðs Alþingis
herra alþingismaður Gísli
Sveinsson.
Þýskum tundurspilli sökt
London í gær.
Skotið Arar af langdrægúm
fallbyssum á Ermasunds-
strönd Englands í morgun
Var skotið 60 kúlum á 30
mínútum á tvo þýska tundur-
spilla við Frakklandsstrendur.
Breskar flugvjelar fóru síðar
og gerðu árásir á tundur-
spillana og söktu öðrum þeirra
Bretar mistu eina flugvjel í
árásurn þessum. — Reuter.
AUGLÝSING ER
GULLS ÍGILDI
Smíði íslenskra fiskiskipa
í Svífijóð
SÚ FREGN hefir verið birt
bæði í útvarpi og blöðum, að
íslendingar hafi fengið leyfi
til að byggja 45 fiskiskip í
Svíþjóð, með því skilyrði, að
íslenska ríkið gangi í ábyrgð
'fyrir smíði þessara skipa. —
Fregnin byggist á því, að síð-
asta Alþingi samþykti að heim
ila ríkisstjórninni ,,að verja úr
framkvæmdasjóði alt að fimm
milj. króna til byggingar fiski-
skipa, samkvæmt reglum, sem
Alþingi setur”. Og þessu til
árjettingar var þess getið, í
frjettinni, að gerðar yrðu ráð-
stafanir til þess að fá fleiri í
framtíðinni.
Það virðist svo, að farið sje
fyrnast yfir aðra samþykt Al-
þingis, sem fjekk þar þó góð-
an hljómgrunn og átti vinsæld
um að fagna hjá þjóðinni. Hún
var á þá leið, að byggja skyldi
stóra skipasmíðastöð í ná-
grenni Reykjavíkur, er sjá
skyldi fiskiflotanum fyrir við-
haldi og aukningu. Þessi skipa
smíðastöð á að verða búin nýj-
ustu tækjum og hagnýta sjer
nútíma tækni á þessu sviði, og
byggja skip alt að 600 smál. og
þarf ekki að fara lengra út í
það efni. því mikið var rætt
um það og ritað á sínum tíma
og miklar vonir við það tengd-
ar. Má þó geta þess, að ekki
greina, því það yrði dauða-
dómur yfir stöðinni.
NÚ viljum við benda feðr-
um þesSara tillagna (þó ótrú-
legt virðist að þær sjeu sam-
feðra) á það, að til eru fyrir
í landinu skipasmíðastöðvar,
sem þurfa nákvæmlega sömu
lífsskilyrði. Þessar skipasmíða
stöðvar hafa unnið sjávarút-
veginum stórmikið gagn á
undanförnum árum og eru
sjávarútveginum lífSskilyrði.
Þannig eru þetta raunverulega
tvær greinar ásama stofni, er
hvorug getur án hinnar lifað.
Þó að hin fyrirhugaða skipa-
smíðastöð sje ekki komin á
laggirnar ennþá, er samt sem
áður hægt að afkasta miklu
verki á þessu sviði í þeim
stöðvum, sem til eru í landinu
nú þegar. Árið 1939 var veitt-
ur styrkur úr ríkissjóði til
byggingar nýrra skipa. Sá
styrkur var veittur með því
skilyrði, að skipin væru bygð
átti að sækja skip af þessum
stærðum til annara landa. —
Enda kemur slíkt ekki til
í landinu sjálfu.
Með hjáp þessarar fjárveit-
ingar voru bygð um 25—30
skip, alt að 100 smál. á því
ári. Voru þó færri skipasmíða-
stöðvar til í landinu þá en nú.
Reyndin varð sú, að íslenskir
skipasmiðir voru fyllilega því
verki vaxnir, sem þeim var
þarna falið. Skipin urðu sterk
og góð sjóskip, og verðþeirra
þá, sambærilegt við verð, á
dönskum skipum af sömu
stærð.
Um þáð eru allir sammála,
að skip þessi hafa veitt fjölda
fólks atvinnu og þjóðarbúinu
auðæfi eftir að þau fóru á mið-
in. En við viljum einnig benda
á, ef það skyldi hafa gleymst,
að þau veittu einnig fjölda
manns atvinnu, á meðan þau
voru í smíðum, og jafnframt
þjóðinni aukna velmegun.
ÞAÐ gegnir furðu, að tvær
hinar fyrnefndu tillögur komu
frá sama þingi og með svo
skömmu millibili, að enginn
gat vel verið búinn að gleyma
hinni fyrri, þegar hinni síðari
er stefnt í gagnstæða átt.
Það er öllum ljóst, hve brýn
þörf er á að auka fiskiflotann
og í þessu máli sem öðrum, er
ekki deilt um markmið, heldur,
leiðir.
Með fyrri samþykt þingsins
um byggingu stórrar skipa-
smíðastöðvar við Elliðaárvog,
fylgdi stórhugur. og framsýni
og var í samræmi við þá stað-
reynd að iðnaðurinn er að
blómgast í landinu og heíir
orðið þess megnugur að fleyta
þjóðinni yfir erfiðleika striðs-
áranna. En með hinni siðari
ráðstöfun að kaupa fiskiskip
frá Svíþjóð, af þeim ástæðum,
sem hægt er að framleiða x
landinu sjálfu, er stefnt í
gagnstæða átt. Án þess að bú-
ið sje að kynna sjer þá mögu-
leika, sem fyrir hendi eru, og
án þess að nokkuð hafi verið
gert af því opinbera til þess
að leiðrjetta það misrjetti, sem
iðnaðurinn íslenski hefir ver-
ið beittur í tollamálunum f>g
án þéss að nokkuð hafi verið
gert til þess að kynna sjer verð
mun á bátum, sem bygðir eru
í „standard” stærðum, og án
þess að nokkrar tölur hafi ver-
ið nefndar í samanburði um
verð og gæði, efni, fyrirkomu-
lag og fleira, sem til greina
kemur.
Nú er þess að gæta, að þo
þessir bátar verði bygðir í
Svíþjóð, þá koma þeir ekki að
gagni fyrir íslenskt atvinnulíf
fyr en að stríðinu loknu. Og
jeg vil yefa mjer að benda á
leiðir til þess að ná svipuðum
árangri og jafnvel betri. Að nú
þegar verði hafin rannsókn á
þvi, hve marga báta er hægt
að byggja í landinu sjálfu, og
jafnframt sje leitað fyrir sjer
um efniskaup í Ameríku, ef
það er keypt í stórum stíl. Og
að sjálfsögðu falli þá niður
tollar af efni og flutningsgjöld
um. Ennfremur sje leitað til-
boða í vjelar í þessa báta í Sví-
þjóð ' og þær fluttar heim
strax að stríðinu loknu. Ef
þetta tækist, munar litlu á
þeim tíma, sem skipin eru
starfhæf.
í öðru lagi: Leitað sje til-
boða um efni og vjelar í Sví-
þjóð í fiskiskip, sem smíðuð
yrðu hjer heima, strax og efn-
ið fæst innflutt.
En með því, eins og heyrst
hefir, að íslenska ríkið |gri að
styrkja skipabyggingar í Sví-
þjóð, er markvisst stefnt að því
að leggja íslenskan skipaiðnað
í rústir, og þá atvinnumögu-
leika, sem á honum byggist.
Bjarni Einarsson. I'
BEST AÐ AUGLÝSA
I MORGUNBLAÐINU