Morgunblaðið - 23.01.1944, Blaðsíða 7

Sunnudagur 23. janúar 1944
MORG U N B L A Ð I Ð
i
Sjálfstæðismálið.
UNDANFARNA DAGA hefir
Sjálfstæðismáilið verið rætt á
Alþingi. Hafa blöðin birt út-
drætti úr nokkrum helstu ræð- |
um þingmanna. En vel hefði.
farið á því, ef almenningi hefði
gefist kostur á, að hlýða á
*
nokkuð af þeim umræðum í
útvarpi.
Nú er tillagan um niðurfell-
ing sambandslaganna og stjórn
arskrárfrumvarpið komið til
nefnda.
í umræðunum hefir ekki hjá
því farið, að allmikið hafi bor-
ið á höfuðkempu undanhalds-
ins, Stefáni Jóhanni Stefáns-
syní. En öll hefir sú athygli,
sem að honum hefir beinst,
orðið honum til ófremdar. —
Allir þeir þingmenn, er lengst
hafa setið á þingi, hafa lokio (
upp einum munni um það, að
þeir hafi aldrei sjeð eða heyrt
nokkurn þingmann fá aðra eins
útreið og formann Alþýðu-
flokksins í umræðum þessum.
Alþýðublaðið hefir haldið
því fram, að frammistaða Ste-
fáns hafi verið merkileg. —
Þetta má að nokkru leyti til
sanns vegar færa. Öfgarnar
mætast oft, sem kunnugt er.
Afstaða Alþýðublaðsins er í
þessu svo öfgakend, að hún
nálgast sannleikann bakdyra-
megin. Það er í sjálfu sjer
merkilegt, að þingmaður, sem
auk þess er formaður stjórn-
málaflokks, skuli geta gert eins
lítið úr sjer, eins og Stefán.
Fortið og nútío.
VITAÐ er, að til eru þeir
menn með þjóðinni, sem eru á
móti þvi, að íslendingar segi
skilið við Dani. Sumir þeirra
bera því við, að þeir telji, að
við höfum ekki rjett til þess.
Aðrir kæra sig ekki um þann
rjett. Þeir vilja með sjálfum
sjer, að ísland verði framvegis
„óaðskiljanlegur hluti Dana-
veldis”, eins og lagabókstafur-
inn gamli mælti fyrir.
En þessir menn gætu ekki
fundið neina óheppilegri „höf-
uðkempu” til forystu fyrir
hinn lítt öfundsverða málstað,
en Stefán Jóh. Stefánsson.
Undanfama daga hefir þessi
maður staðið á Alþingi og hald-
ið því fram, að íslendingar
hefðu hvorki lagalegan nje
siðferðislegan rjett til sam-
bandsslita. En tillagan, sem
hann nú berst á móti um sam-
bandsslitin, er að heita má fyrst
og fremst frá honum sjálfum.
Þó almenningur vilji, af eðli-
legum ástæðum gleyma því, að
St. Jóh. St. hafi verið utanrik-
ismálaráðherra, þá muna
menn það, að árið 1941, er St.
Jóh. Stefánsson var utanríkis-
málaráðherra, samþykti Al-
þingi ályktun um, að við ís-
lendingar hefðum lagalegan
rjett til að rifta Sambandslaga
samningnum. ■— Ríkisstjórnin
bar fram þessa tillögu til a-
lyktunar og þá fyrst og fremst
utanríkismálaráðherrann Ste-
fán Jóh. Stefánsson. En Al-
þýðublaðið, flokksblað St. Jóh.
St. hjelt því fram sumarið 1942
að ef málið yrði tekið upp á
því ári, þá væri það gert sam-
kvæmt tillögu Alþýðuílokks-
ins. En sama sumar bókar St.
Jóh. St. með eigin hendi í
fundabók . stjórnarskrárnefnd-
ar, að hann vilji slíta samband
inu og stofna lýðveldí þá þeg-
REYKJAVÍKURBRJEF
Endahnútinn rekur hann svo
á, þ. 7. apríl í fyrravor, er
harin undirskrifar nefndarálit
stjórnarskrárnefndar, þar sem
lagt er til, að lýðveldi verði
stofnað ekki síðar en 17. júní
1944.
Einn hjálparkokkur.
TILLÖGUR þær, sem St.
Jóh. St. gerði á umræddu tíma
bili árin 1941—1943 og hann
eignaði sjer sjerstaklega, áður
en hann tók hinum dularfullu
sinnaskiftum, byggjast á sið-
ferðislegum og lagalegum rjetti
íslendinga, eins og ítarlega var
sýnt fram á í umræðunum á
Alþingi.
En andstöðu sinni gegn þess-
um tillögum færði St. Jóh. St.
nú sjer til málsbótar, að hann
hefði frjett um einn mann, er
hjeldi því fram, að íslendingar
hefðu hvorki siðferðislegan nje
lagalegan rjett til skilnaðar. —
Stuðningsmaður hans í þessu
máli er hinn danski lagapró-
fessor Knud Berlin.
Á hinu nýbyrjaða ári, á
22. janúar
sáttmála þann, er þingmenn
gerðu um lausn málsins á þingi
1941.
Umræðufundur.
STÚDENTAFJELAGIÐ efndi
til umræðufundar í vikunni. —
Þar óskuðu svo margir að taka
til máls, að kvöldið entist ekki
og var frestað framhaldi-um-
ræðna. Á þeim fundi var Gísli
Sveinsson frummælandi Sjálf-
stæðismanna.
Frummælandi undanhalds-
manna var Jóhann Sæmunds-
son. -r— Hann leitaðist við að
standa skör hærra en St. Jóh.
St. á Alþingi, og var á móti
Knud Berlin. Ræða hans var
mestmegnis upplestur greinar-
kafla eftir ýmsa menn um ólík
málefni. Hann taldi þingmenn
yfirleitt eiðrofa, bæði þá, sem
þar eru nú og undanhaldsmenn
sem átt hafa þa'r sæti síðustu
ár, eins og Árna Jónsson,
Pálma Hannesson, og Ásgeir
Hann veittist að
Snæbirni Jónssyni og Hjeðni
Valdimarssyni fyrir að þeir
vildu gera ísland breskt. — En
sýndist líta svo á,- að Danir
myndu í framtíðinni, með föð-
urlegri verndarhendi geta varð
veitt okkúr fátæka og smáa frá
öllum voöa.
Hreinskilnastur undanhalds-
manna á fundi þessum var
prófessor doktor Guðbrandur
og skammað þá menn, sem þar j Jónsson. Hann er sá eini í
hjeldu fram málstað Islend- þeirra hóp, sem ber sannleik-
inga. J anum vitni. hefir djörfung til
í þessa fjóra áratugi hefir . að segja allan hug undanhalds
það verið lvðum ljóst, bæði í manna. Honum þykir skömm
I -
Danmörku og hjer á landi, að að frammistöðu fjelaga
Knud Berlin er sá Dani, sem sinna. Hann segir, að þeir
síðastur yrði til þess að viður- 1 hafi svikið sáttmálann er þeir
kenna rjett íslendinga. Það gerðu sín á milli, er þeir bund-
hefir verið hugðarefni hans að ust samtökum sínum. Þar hafi
afsanna rjett okkar með öllum ■ svo verið ráð fyrir gert, að þeir
þeim lagakrókum, sem hann : kvikuðu aldrei frá „óaðskilj-
hefir getað til fundið, Og hann ^ anlegheitunum” við Dani um
er æðimikið stefnufastari mað- alla framtíð. Hann var hund-
þessi skeleggi lagaprófessor j Asgeirsson.
merkilegt fertugsafmæli. Lið- ° 1 T"
in eru 40 ár síðan hann hóf
baráttu sína gegn frelsiskröf-
um íslendinga. Fyrstu 14 árin,
fram til 1918, rak hann mál
sitt með dugnaði og nokkrum
árangri. Þó aldrei hefði hann
til íslands komið, og fáa íslend
inga sjeð, lærði hann íslensku
á skömmum tíma á bók, til
þess að geta lesði íslensk blöð
ur en Stef. Jóh. Stef.
óánægður með framkomu liðs-
Þenna mann valdi formaður manna sinna á fundi í Iðnó á
Alþýðuflokksins sjer á Alþingi 1 sunnudaginn var, komst m. a.
sem sverð sinn og skjöld í bar- ! að orði á þá leið, að þeir ..hefðu
áttu sinni gegn rjettindum og hrækt röksemdunum framan
sjálfstæði landsins. — Verður í áheyrendur sína”.
lengra komist!
Tveir flokksmenn.
TALIÐ er, að hðsmenn St.
Jóh. St. hafi bygt einna mestar
vonir sínar um liðsinni á Al-
þingi á Ásgeiri Ásgeirssyni. —
Sú von sem aðrar sýnist ætla
að bregðast þeim.
í ræðu, er hann flutti á Al-
þingi, kom það að vísu greini-
lega fram, að hann ætlaði sjer
margar úttgöngudyr er kæmi
til afgreiðslu málsins, og gátu
áheyrendur ekki fest auga á,
hvaða leið hann myndi velja
sjer. En eitt aftók hann með
öllu, að frestað yrði gildistöku
hinnar nýju stjórnarskrár
þangað til eftir stríð, nema
stríðslok stæðu nær fyrir dyr-
um, en ætlað er.
En Haraldur Guðmundsson
var ákveðinn. Hann sagði skýrt
og skorinort, að hann væri í
andstöðu við allan málflutning
undanhaldsmanna, er hann
íeldi gersamlega brjóta í bág
við rjett íslendinga, við allar
ráðagerðir um lausn málsins og
Var nokkur —?
BJARNI Benediktsson var
meðal ræðumanna á Stúdenta-
fjelagsfundinum. Var ræða
hans, sem hinar fyrri í þessu
máli, hin öflugasta ádeila á
undanhaldsmenn. Meoan hann
var í ræðustól, heyrðist honum
einhver áheyrenda gripa fram
í og spurði: „Var nokkur að
skyrpa,-” „Nei”, svaraði Árni
Pálsson prófessor, rjett eins og
hann teldi, að til hans eins
gæti spurningunni verið beint.
Þeir, sem voru á fundinum í
Iðnó geta getið sjer þess til,
hvers vegna Árni Pálsson til-
einkaði sjer spurninguna.
Veruleg atriði.
ÞÁ ER Pjetur Benediktsson
sendiherra Islands í London
skipaður sendiherra i Moskva.
Var þess getið hjer í blaðinu á
gamlársdag, að svo mundi
verða. Utanríkismálaráðherr-
ann vildi kæfa fregnina, kvart
aði undan því, að hún hefði
verið birt, án þess að spyrja
hans hágöfgi, hjelt þvi fram,
að hún væri í „verulegum at-
riðum” röng.
Þegar ráðherrann óskaði eft
ir því, með nokkru yfirlæti, að
fregn þessi yrði borin til baka
hjer í blaðinu, litu sumir les-
endur blaðsins svo á, að mark
væri takandi á orðum ráð-
herrans. Þeir hafa orðið fyrir
vonbrigðum.
Vilhjálmur Þór var búinn að
ákveða, að Pjetur Benedikts-
son skyldi vera sendiherra í
Moskva. Hann ætlaði líka að
ákveða, hvenær sú fyrirætlan
yrði birt almenningi. En þó
hann ráði yfir ýmsu, alt frá
útnefningu sendiherra, er get-
ur verið ábyrgðarmesta vald
á tímum mikilla viðburða, og
niður i ferðir cocacola-vagna,
er fara hjer um göturnar, þá
ræður hann því ekki enn hvað
blöðin birta, allra síst, þegar
þau segja frá þvi, sem mikill
fjöldi landsmanna veit fyrir-
fram.
Einn maður, eitt
skrifborð.
JEG átti tal við þenna ráð-
herra á gamlársdag á skrif-
stofu hans í Stjórnarráðinu.
Hafði ekki sjeð það fyrri, að
þar er búið að breyta her-
bergjaskipan síðan hann kom.
í húsplássi, þar sem margir
sátu áður, situr hann nú einn.
Til þess að hann geti haft meira
útsýni yfir gólfflötinn, hefir
einum vegg verið kipt til. En
..þegnarnir”, sem koma í heim
sókn, þurfa að ganga langan
veg, til að nálgast „hágöfgina”.
EY jeg kom þangað inn, þótti
mjer, sem jeg væri kbminn á
leiksvið, og væri orðinn þátt-
takandi í skopleik, þar sem
maðurinn við borðið Ijeki að-
algrínfígúruna. En svo , datt
mjer í hug gömul blaðagrein
frá þeim tíma, er Mussolini var
nýtekinn við stjórn ítala. þar
sem frá því var skýrt, að hann
hefði látið gera sjer stóra skrif
stofu í Feneyjahöll. þar sem
hann ljet óbreytta borgara
ganga langan veg upp að skrif-
borði hans. Þarna er þá kom-
in íslensk stæling í fúlustu al-
vöru á þessu fyrirbrigði, hugs-
aði jeg, í hinu gamla tugt- og
stiftamtmannshúsi við Lækj-
artorg.
Sendiherraskiftin.
EKKI er vitað, hvaða mann
Þór hugsar sjer sem sendiherra
íslands í London. En sennílegt,
að hann viti, að vanda þurfi
val þess manns, ef hann á að
geta staðið jafnfætis Pjetri
Benediktssyni, er rekið hefir
þetta embætti með árvekni,
dugnaði og stakri kostgæfni og
aflað sjer kunnleika á mönnum
og málefnum.
Utanríkismálaráðherrann
sýnir vissulega mikla viðleitni
til þess að heiðra hið nýstofn-
aða stjórnmálasamband við
Rússa. með því að tilnefna slík
an mann í stöðuna í Moskva.
En menn hafa ekki sjeð það
ennþá, hvort sú er aðalástæð-
an fyrir útnefning þessari, ell-
egar það er umhyggja ráðherr-
ans fyrir því, að einhver á-
kveðinn maður erfi stöðuna í
London. En ekki er vitað, að
nokkur hafi getað komið auga
á, að með ráðabreytni þessari
sje verið að gæta hagsmuna ís-
lensku þjóðarinnar sjerstak-
lega.
Ein fyrirspurn.
FYRIR nokkru barst blaðinu
fyrirspurn, sem ekki hefir enn
verið svarað. Fyrirspyrjandinn
kvaðst ekki hafa orðið þess var
að núverandi utanríkismálaráð
herra hafi kunngert niðurstöð-
ur af fjárhagslegum rekstri ís-
lensku sýningarinnar í New
York 1939. Upplýsingaskrif-
stofa utanríkisráðuneytisins
kynni að geta gefið blaðinu vís
bendingu um, hvar er að finna
þau reikningsskil.
Dagsbrún.
Atkvæðagreiðslan, sem fór
fram í verkamannafjel. Dags-
brún um sðustu helgi, er mjög
athyglisverð. Greitt var um
það atkvæði, hvort segja skuli
upp kaupsamningum í næsta
mánuði, eður eigi. Fjelagsmenn
eru yfir 2900. Þjóðviljinn og
Alþýðublaðið voru samtaka
úm að-örfa fjelagsmenn til þátt
töku í atkvæðagreiðslunni og
greiða atkvæði með uppsögn-
inni, því kauphækkun telja
blöð þessi mikið hagsmunamál
fjrrir vei'kamenn.
Blöð þessi skýrðu málið hik
laust á þá lund, að þeir fje-
lagsmenn, sem greiddu ekki
atkvæðið þeir myndu verða
taldir andvígir uppsögninni. ■—
Búist var við, að með uppsögn
samninganna m.vndi meirihluti
allra fjelagsmanna ljá atkvæði
sitt. Svo hart var eftir þessu
rekið.
En þetta reyndist á annan
veg. 1308 greiddu atkvæði með
uppsögninni, 188 á móti. Og
ýfir 1400 greiddu ekki atkv.,
en samkv. upplýsingum Þjóð-
viljan verða þeir helst taldir
andvígir uppsögninni. Minni hl.
fjelagsmanna, greiddi atkv.
uppsögninni. Sá minnihl. ræð-
ur. Og er nú stefnt til kaup-
deilna í óþökk meirihluta fje-
lagsmanna.
Plágur Alþýðublaðsins.
PLÁGUR margar þjaka Al-
þýðuflokkinn á síðustu íímum,
sem kunnugt er. Ein af þeim
eru ófarir undanhaldsmanna,
en eymdarmyndin alsköpuð er
formaður flokksins, og frammi
staða hans öll.
Þetta er það, sem þjáir Al-
þýðuflokksmenn mest og
flokksheildina. Ekki síst eftir
að þingmenn flokksins eru
farnir að hverfa úr undanhalds
liðinu eða skýra fi'á því opin-
berlega, eins og Haraldur Guð
mundsson, að þeir hafi aldiei
fylgt formanninum og hinni
nýju stefnu flokksins. í mörg
ár var Alþýðuflokkurinn lýð-
veldisílokkur, taldi sig eina
lýðveldisflokk landsins. Nú er
þessi sálugi lýðveldisflokkur
oroinn eini flokkurinn, er bérst
gegn lýðveldisstofnuninni með
prófessor dr. Guðbrand Jóns-
son sem hinn orðhvatasta for-
vígismann.
En Alþýðublaðsmenn dreifa
áhyggjunum með því, að
ski'ifa um „plágur” Reykvík-
inga, Gvendai'brunna, rafmagn
og hitaveitu, segja að rafmagns
skortur sje meii'ihluta bæjar-
stjórnar að kenna og hitaveit-
Framhald á bls. 8.