Morgunblaðið - 29.01.1944, Blaðsíða 6
6
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 29. janúar 1944
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Tengslin við þjóðina
ÞAÐ ER VITANLEGA alger misskilningur sem hald-
ið hefir verið fram, m. a. af Jóni Blöndal, hagfræðingi, í
Alþýðublaðinu í gær, að þjóðin yrði í nánari tengslum
við afgreiðslu lýðveldisstjórnarskrárinnar, ef þjóðfundi
yrði falin meðferð hennar í stað Alþingis. Sjá allir, sem
vilja kynna sjer málið, að það er einmitt hið gagnstæða.
Fyrst er á það að líta, að ef þjóðfundi yrði falin með-
ferð málsins, þarf að setja lög um kjör til fundarins. —
Hvernig verða þau kosningalög? Verður þar fvlgt fvlstu
kröfum lýðræðisins? Eða verður vikió frá þeim að meira
eða minna leyti og e. t. v. vissir embættismenn sjálf-
kjörnir á fundinum, eins og stungið hefir verið upp á.
Alt verður þetta hulið þjóðinni, því að hún getur engu
ráðið um, hvernig kosningalögin verða. Hún fær aðeins
að kjósa ákveðinn fjölda fulltrúa á þjóðfundinn, eftir
reglum, sem Alþingi setur.
Þegar svo þjóðfundurinn er saman kominn, hefir hann
óskorað vald til þess að setja þjóðinni stjórnarskrá. Þjóð-
ip getur þar engu um ráðið. Því að málið kemur ekki til
hennar kasta á ný.
. Á allt annan veg horfir þetta við, þegar Alþingi, sem;
hinn löglegi stjórnarskrárgjafi er að verki. Þá verður Al-
þingi fyrst að samþykkja stjómarskrána. Svo er þingið
rofið og nýtt 'þing kosið með lýðræðis kosningareglum.
Sje ágreiningur um stjórnarskrána, verða átök um hana
á framboðsfundum og kjósendur velja sjer nýjan þing-
mann samkvæmt skoðunum meirihluta kjósenda í hverju
kjördæmi. Svo verður hið nýja þing að samþykkja stjórn'
arskrána til þess að hún öðlist gildi sem stjórnskipunar
lög.
Allir sjá, að hjer er þjóðin beinn aðili í setningu stjórn-
arskrárinnar. En með þjóðfundar fyrirkomulaginu eru
afskifti þjóðarinnar ekki önnur en þau, að kjósa fulltrúa
á þjóðfundinn og fela þeim fyrirfram ótakmarkað umböð
til þess að setja stjórnarskrá.
Nú er eítir yðar hlutur
HIN MERKUSTU TÍMAMÓT standa fyrir dyrum í
þjóðlífi íslendinga.
í alþingiskosningunum, sem fram fóru hjer á landi
haustið 1942r kaus þjóðin m. a. um stjórnarskrárbreyt-
ingu sem sagði, að þegar lýðveldisstofnun færi fram hjer
á landi skyldi sá háttur við hafður, að lýðveldisstjórnar-
skráin öðlaðist gildi með einni alþingissamþykt og eftir-
farandi staðfestingu við þjóðaratkvæðagreiðslu.
Alþingi, sem þjóðin kaus í þessum kosningum, hefir
nú markað þá stefnu, með yfirlýsingum nær allra þing-
manna, og ríkisstjórnin hefir tekið undir þær yfirlýs-
ingar, að lýðveldisstofnunin skuli fram fara á vori kom-
andi og þá að formi til eftir ákvæðum stjórnarskrárbreyt-
ingarinnar frá 1942.
Nú er eftir hlutur fólksins. Að fylkja liði um gervalt
land um þessa stefnu. Láta áhugann fyrir frelsismálunum
koma fram í verki, undirbúa með raunhæfum aðgerðum
glæsta samfylkingu þjóðarinnar, er til hennar kasta kem-
ur við þjóðaratkvæðagreiðsluna.
Hin stóru mál, lýðveldisstofnunin og sambandsslitin
eru hafin yfir pólitískar flokksdeilur og flokkaskiftingu.
Samkvæmt eðli málanna á svo að vera, og reynslan stað-
festir, að svo er.
Fjelagssamtök fólksins, hvaða sjerstök markmið, sem
þau ella kunna að hafa, eiga nú um stund, jafnframt öðr-
um tilgangi sínum, að helga sig öll hinu eina máli: stofnun
lýðveldisins.
Þau búa yfir skipulögðum mætti samtakanna. Þau eiga
að einbeita þessum mætti til stuðnings og framgangs frels-
ismálunum nú. Þá mun þjóðinni í heild vaxa kraftur og
sómi hennar aukast.
Erlent yfirlif.
Landganga bandamanna
fvrir suðvestan Róm, er að
vonum aðalumræðuefnið úr
! styrjöldinni, sem stendur,
þótt enn hafi ekki orðið þar
neinir þeir atburðir enn, er
sýnt geti, hversu sú viður-
eign, sem óhjákvæmilega
hlýtur að hefjast þar bráð-
lega, mun fara. Bandamenn
virðast þegar hafa náð all-
miklu landssvæði, en enn
sem komið er, er mjög ó-
ljóst, hve víðlent það er, en
víst er þó, að tveir bæir eru
á valdi innrásarhersins, An-
1 zio og Nettuno, en á báðum
þessum stöðum munu vera
sæmilegar hafnir og þægi-
| legt að koma birgðum á
[ land. Þjóðverjar gera sífeld
j ar loftárásir á skipakost
bandamanna og hefir verið
viðurkent, að noycurt tjón
hafi orðið á honum af þeirra
völdum.
Ýmsum sögum fer af því
hve mikill liðstyrkur sá sje,
sem þegar er kominn þarna
á land, en fregnritarar
bandamanna segja hann
aukast með hverjum degi
sem líður og búi liðið um
sig af miklum ákafa. Hvort
liði þessu hefir enn sem
komið er. tekist að rjúfa að-
alveginn og járnbrautina til
suðurs frá Róm, er ekki
ljóst, en væri svo, myndu
Þjóðverjar vart hafa komið
Hermann ’ Göring herfylk-
inu og 29. brynfylkinu norð-
ur á bóginn, en þeirra
beggja hafa bandamenn orð
ið varir fyrir suðvestan
Róm, en þau voru áður á
vígstöðvunum suður við
Guarigliano, að því er vitað
er.
Þrátt fyrir þessa liðsflutn
inga lítur ekki út fyrir, áð
mótspyrna Þjóðverja suður
þar, hafi minkað neitt að
ráði, jafnvel segja surríir
fregnritarar að hún hafi
aldrei verið harðari en nú,
enda mun hin svonefnda
Gustav-varnarlína þeirra
vera einhverjar ramgerv-
ustu varnarstöðvar, er þekst
hafa. Er því litlu hægt að
spá um framvindu atburð-
anna á Ítalíu enn, en líklegt
er að næstu dagar skýri af-
stöðuna mikið, og átökin
harðni eftir því, sem á líð-
ur.
★
Rússar sækja hratt fram
fyrir sunnan Leningrad,
hafa náð á sitt vald því nær
öllum hinum ramgervustu
stöðvum Þjóðverja við borg
ina, þar sem umsáturslið
þeirra hafðist við. Ekki er
enn sjáanlegt, að undan-
haldi Þjóðverja á þessum
slóðum sje lokið, og líkleg-
ast að þeir hörfi þar enn um
langa hríð.
í Ukrainu hafa Þjóðverj-
ar að undanförnu haldið
uppi gagnárásum á þær
sveitir Rússa, sem næst eru
komnar Vinnitza og hinum
mikilvægu samgönguleiðum
sem liggja skamt fyrir vest
an þá borg. Sjálfir segjast
Þjóðverjar hafa unnið þar j
nokkurt Iandssvæði aftur, ■
en slíkt viðurkenna Rússar
Framh. á bls. 10.1
'\Jdwerji ólripa
Ú <L
CKjiecjci
Ííþinu
Kyntur Hólm-
fastur.
MAÐUR NEFNIST HÓLM-
FASTUR. í sannleika sagt merki
legur maður. Það er varla hægt
að segja, að hann sje eins og fólk
er flest og það er kanske einmitt
þessvegna, sem mig langar til að
kynna hann lesendum daglega
lífsins. Hólmfastur er, eins og
þingmaðurinn sagði um krepp-
una hjer um árið: Enginn veit
hvaðan hann kemur, eða hvert
hann fer. En Hólmfastur er
greindur maður, athugull og
reyndur. Hann er víðförull og
hefir lagt á margt gjörfa hönd.
Það er langt síðan jeg kyntist
Hólmfasti. Ráð hans hafa oft
reynst mjer vel.
Ekki veit jeg með neinni vissu
hvar Hólmfastur telur sig eiga
lögheimili. Stundum hitti jeg
hann dag eftir dag á Austur-
stræti, eða í kaffihúsi, en svo
hverfur hann vikum og jafnvel
mánuðum saman. Ástæðan til
þess, að jeg vil kynna Hólmfast
fyrir lesendum mínum, er fyrst
og fremst sú, að jeg trúi því að
við höfum öll gott af að kynnast
honum.
•
Vandlæting.
„ÞAÐ ætti að sekta menn fyr-
ir að hrækja á götuna", sagði
Hólmfastur, er jeg hitti hann í
gær á Austurstræti. Um leið og
hann sagði þétta, spýtti hann út
úr sjer beint fyrir framan tærn-
ar á mjer. „Ekki finst mjer nú
samræmi í þessu hjá þjer“, varð
mjer að orði.
„Svona er það nú samt í okkar
þjóðfjelagi", svaraði Hólmfastur
og brosti. Hefir þú ekki tekið
eftir því? Það vantar ekki vand-
lætinguna hjá mönnum hjer í
þessum bæ. Þeir heimta endur-
bætur á hinu og þessu. Hneyksl-
ast fjöllunum hærra yfir fram-
komu annara, yfir verknaði, sem
þeir sjálfir fremja.
Fúamerki.
HEFIR þú ekki tekið eftir
þessu sjálfur?“ hjelt Hólmfastur
áfram. „Sjerðu ekki fúamerkin
í opinberu lífi á ýmsum sviðum?
Jeg kalla það ekkert annað en
hreina og beina rotnun. Það er
sama, hvað menn gera af sjer,
ef þeir eru að einhverju leyti
háttsettir hjá sumum stjórnmála-
flokkum. Ef þeir brjóta lögin og
fá dóm fyrir það eins og aðrir
borgarar, þá stökkva flokk-slúóó
þeirra upp til handa og fóca og
segja að verið sje að ráðast á
þessa menn. Það er sama, Iivort
þeir brjóta húsaleigulögin, eða
verðlagsákvæði, áfengislögin, eða
hegningarlögin. Þetta er ekki
heilbrigt, skal jeg segja þjer. Það
er alveg eins og með mig áðan.
Þeir heimta að sektað sje fyrir
að hrækja á götuna, og spýta út
úr sjer um leið á borgarana".
•
„Kroppuð augun
hver úr öðrum “.
„ÞIÐ eruð lítið betri blaða-
mennirnir hjer í Reykjavík“,
sagði Hólmfastur, um leið og við
námum staðar á Apotekshorn-
inu, til að bíða vegna umferðar-
hnúts á horninu og 20—30 bílar
þöndu horn sín svo heyra mátti
um allan bæ, nema kanske inn
á lögreglustöð, sem er í næsta
húsi og sem hlýtur að vera ákaf-
lega vel einangruð fyfir slíkum
hljóðum, því enginn kom lög-
regluþjónninn til að leysa úr
hnútnum. „Þið éruð sífélt að
kroppa augun hver úr öðr-
j um. Þið hikið ekki við að reyna
að knjesetja keppinaut, ],ó þið
með þeirri tilraun sjeuð að
fljetta reipi í ykkar eigin heng-
ingaról. Dæmin eru deginum
ljósari í blöðunum pndanfarið".
| „Það ér verið að gera tilraunir
' til að hefta og mýla helgasta
rjett blaðanna og þjóðarinnar.
Ykkur er hótað fangelsi fyrir að
segja sannleikan í blöðum ykkar
á sama tíma, sem öllum heimin-
um blæðir í baráttunni fyrir að
þessi rjettindi verði ekki drep-
in. Hvað gerið þið? Þið hrópið
húrra og hallelúja í hvert sinn,
sem þið verðið ekki sjálfir fyrir
ofbeldinu. Kyssið á vöndinn. Svo
vaknið þið allir saman einn góð-
j an veðurdag, bundnir á sama
' klafan með sömu hlekkjunum og
þá er of seint að sýta“.
• '
Framafara
„plágurnar".
ER HJER VAR komið rausi
j Hólmfasts hafði á einhvern yfir-
: náttúrlegan hátt leystst úr um-
ferðarhnútnum, en ekki þó fyrir
framtak lögreglunnar.
— Hvernig er Hitaveitan hjá
þjer, Hólmfastur? spurði jeg var-
lega, því jeg sá, að vinur minn
var orðinn þungbrýnn.
„Það er nú ein plágan frá,. var
svarið. „Ekki það að jeg eigi við
líiannvirKið, heiuur hvernig fólk
getur látið. Hjer riða íslending-
ar á vaðið og skapa mannvirki,
sem ekki á sinn líkan í heimin-
um. Sannkallað undraverk, sem
allar aðrar borgir heims geta öf-
undað Reykjavík af. Það hefir
aldrei verið reynt í heiminum
fyrr, að veita heitu hveravatni
svona langa leið til upphitunar
á jafnstórri borg. Og hvað skeð-
ur? Vegna þess, að ýmsir smá-
vægilegir byrjunarörðugleikar
koma í ljós, sem þó als eklci eru
gallar á mannvirkinu sjálfu, er
farið að hrópa um plágur.
Merkilegasta framfaraspor í sögu
bæjarins er kallað plága, áður
en gefinn er tími til að sjá hvern-
ig mannvirkið reynist. Er nokk-
ur hemja að láta svona?“
•
Vatn og rafmagn
fyrir 80 þúsunda
borg.
HÓLMFASTUR er ekki myrk-
ur í máli, ef því er að skifta. Það
hefi jeg oft reynt hann að áður.
Hann þarf ekki að taka tillit til
„háttvirtra kjósenda“. Hann hef-
ir skömm á slíku. Jeg var því
ekkert hissa, er hann hjelt á-
fram: „Sömu sögu er að segja
um rafmagnið og vatnið. Hvað
ætli Knútur Zimsen hefði fengið
að heyra, ef hann hefði á sínum
tíma heimtað vatnsveitu fyrir
80.000 íbúa borg á meðan íbú-
arnir voru ekki nema 15—20 þús-
und? Eða að krafist hefði verið
að Reykvíkingar bygðu raforku-
ver við Sogið fyrir sem svaraði
2ís landsmanna. Það veit að vísu
engin um hina raunverulegu
íbúatölu bæjarins undanfarin ár,
en varla mun of hátt reiknað að
hún hafi verið 70—80 þúsund á
stundum. Er nokkur furða, þó
eitthvað hafi færst úr lagi? Þeir
sem enga ábyrgð bera, heimta
að öllu sje kipt í lag á stund-
inni“.
„En nú skulum við ekki vera
svona skömmóttir lengur,“ sagði
Hólmfastur. Komdu hjerna inn
á Borgina og fáðu með mjer kaffi
söpa. Það er engin hætta á að
músikin æri mann þar, því
gramrnofónsskrattinn gengur á-
byggílega ekki meðan rafstraum-
urinn er svona ljelegur!“