Morgunblaðið - 17.02.1944, Blaðsíða 5

Fimtudagur 17. febrúar 1944.
M 0 R G U X B L A Ð I Ð
y
ÓNOG SIGLINGARMERKI Á GARÐSSKAGA
ORSÖK ÞORMÓÐSSLYSSINS
SÁ LEKI, sem i þetta sinn
kom að Þormóði, var, sem bet-
ur fer ekki ýkja mikill eða al-
varlegur. Sökum hins sífelda
þunga, sem mæddi á yfirbygg-
ingunni frá öldurótinu, hafði
tognað á festiboltunum og járn
skífurnar undir þeim marist
nokkuð inn í eikarbitana. Af
þessu stafaði lekinn með
keisnum. Að aftan raskaðist
Stýrisumbúnaðurinn, og af því
stafaði lekinn í káetu. I hvor-
Ugum staðnum var lekinn
meiri en svo, að ef hann hefði
ekki verið sumpart í manna-
íbúðir og sumpart yíir vjelar
skipsins, hefði hann engin ó-
þægindi bakað. Það ei' því al-
gerlega ranglega mælt, að skip
ið hafi í þetta skifti komist
nauðulega að landi vegna stór-
kostlegs leka. Um síðara at-
vikið segir svo í dagbókarút-
drættinum:
,,Þriðjudaginn 10. nóv. 1942
kl. 4.15 farið frá Reykjavík á-
leiðis til Breiðafjarðar. Hæg-
ur V, snjójel, mikill sjór. Kl.
8 var vindurinn orðinn 6—7
vindstig. Stýrt NVANVjN. Kl.
11 kom snögglega mikill leki
að skipinu. Var þá snúið til
lands og haldið til Stapavíkur.
Vindur V 8—9 vindstig, mik-
íll sjór. Dælurnar höfðu ekki
undan. Var þá farið að ausa og'
því haldið stanslaust áfram,
þangað til Iagst var á Stapa kl.
14. Dekkið var fult af olíu og'
bensíntunnum. Þegar þær voru
teknar frá lunningu s.b. meg-
in, kom í ijós 2 metra rifa inn-
an við skammdekksplankann.
Dekklestin hefir sprengt stytt-
urnar út, og við það hefir dekk
ið gefið sig, þar sem tunnurn-
ar slógust til á dekkinu. Alt
tróð var farið þar úr, troðið
var í rifuna eftir þvi, sem hægt
var“.
Með tilvísun til þessa er það
bert, að lekinn er aðeins ofan
írá í gegnum rifinn þilfars-
planka, er tunnurnar höfðu
sprengt, er þær losnuðu í veðr-
inu. Hefði því veríð áuðvelt og
sjálfsagt að ryðja tunnunum
út, ef með þurfti, til þéss að
komast að lekanum og stöðva
hann strax. En er svo þetta
dæmi nokkur mælikvarði á
styrkleika eða sjóhæíni skips-
ins? Hefir Þorvarður gleymt
því, að þetta sama kom fyrir
,,Gullfoss“’ fyrir rúmum tutt-
ugu árum, að tunnur losnuðu á
þilfari og brutu járnrör, svo að
sjór flóði niður á 1. farrými,
og það svo alvarlega, að segja
mátti, að farþegarnir sumir
hverjir bókstaflega skoluðust
til í herbergjunum. Jeg minn-
ist ekki þess, að nokkur mað-
ur gerði sig þá að því athlægi
að ásaka skip og útgerð eða
eftirlit fyrir það áfall.
Það geta víst sjálfsagt flest-
ir orðið mjer sammála um það,
að ef taka ætti öll skip úr um-
ferð, sem slíkar sögur má segja
af, eins og þær, sem hjer hafa
verið dregnar fram af ferðum
Þormóðs, þá yrðu þau ekki
mörg skipin, sem hjeldu uppi
siglingum um höfin.
Eftir Gísla Jónsson alþm.
Síðari grein
1 þríðja skifti náði
það ekki landi.
Það eru níundu rök, ,,að í
þriðja skifti, er kom að því
leki, náði það ekki landi“. Jeg
geri ráð fyrir því, að hver sem
les eða heyrir þessi orð, finni
þungann í þeim og sakfelling-
arnar á þá aðila, er höfundur
telur beinlínis eða óbeinlínis
valdandi að þessu sorglega
slysi. Það er ef fil vili nokkur
vorkunn, að höfundurinn
hjeldi með sjálfum sjer, að slik
hefðu orðið afdrif skipsins eft-
ir síðasta skeyti að dæma, sem
frá því heyrðist. En að kveða
upp slíkan dóm á þeim stað og
á þann hátt, sem gert er, er ó-
afsakanlegt, nema að hafa
kynt sjer áður öll gögn, sem
fyrir lágu í málinu.
Eins og kunnugt er sendi
skipstjórinn út þ. 17. febr. kl.
22.35 svohljóðandi skeyti:
,,Erum djúpt út af Stafnesi.
Mikill leki kominn að skip-
inu. Eina vonin er, að hjálpin
komi fljótt“. Eftir það náðist
ekkert samband við skipið. Að
eins gögn, sem þekt eru, tala
sínu máli.
Strax næsta dag var vitað,
að skipið hafði farist mjög ná-
lægt Garðskagatá. Flekar, sem
fundust úr skipinu innan við
Garðskaga, sýndu, að steinn
hafði gengið inn úr byrðing
þess á milli tveggja banda fyr-
ir neðan sjólínu, og að brim-
sjóir höfðu sprengt upp þilfar
skipsins og tætt það í sundur.
Onnur gögn sýndu, að slysið
hafði skeð kl. 3.13 um nóttina.
Þann 19. febr. rak á Melabergi
brot úr bát skipsins, ýmiskon-
ar farviður o. fL, er vitað var
að geymt var á bátapalli. Þann
21,—23. febr. reka hinsvegar
á Akranesi innviðir úr háseta-
klefa, stjórnpalli, káetu og
vjelstjóraherbergi, og ennfrem
ur brot úr þilfari. Síðar fanst
hvalbakur skipsins á Djúp-
skarðsmiði, eða nokkuð fyrir
innan Garðskaga og að síðustu
skipsflakið sjálft á Lamba-
staðabót, rjétt innan við Garð-
skagaflösina á 17—18 faðma
dýpi. Af öllu þessu er bert, að
Þormóður hefir ekki sokkið af
leka úti á rúmsjó, eins og höf-
undur gefur í skyn, heldur
hefir hann farist á grynning-
unum undan Garðskagatá,
brotnað þar samstundis í spón
undan ofurþunga brimsins og
brotinn borist af afli þess ofan
í djúpið innan við grynning-
arnar. Rekinn á Melabergi sýn-
ir, að skipið hefir fengið áfall
djúpt af Stafnesi, og missir þá
bátinn og ýmislegt annað ofan-
þilja. Er þá og líklegt, að leki
sá, sem skeytið getur um, hafi
komið að skipinu. Hve mikill
hann hefir verið, eða hvort tek
ist hefir að stöðva hann eða
draga úr honum, verður aldrei
sannað, en hitt e* víst, að skip-
ið er á floti í nærri fimm
klukkustundir eftir það, og að
það hefir haft vjel í gangi og
verið undir stjórn allan tím-
ann, þar til það tekur niðri á
grynningunum, því annars gat
það ekki lent, þar sem vitað
er, að skipið hefir farist.
En af þessu er einnig ljóst,
að orsök til slyssins er ekki á-
stand skipsins, umbygging þess
eða ósjóhæfni á nokkurn hátt,
heldur hitt, að þrátt fyrir
þrotlausa baráttu skipstjórans
í nærri sólarhring við eitt hið
mesta fárviðri og brim. sem
komið hefir við Faxaflóa, er
honum fyrirmunað vegna blind
hríðar og myrkurs að ná til
hafnar, sem þó er örskamt
undan, og það eingöngu vegna
þess, að enn höfðu ekki verið
intar af hendi þær sjálfsögðu
skyldur við sjófarendur að
koma upp sterkum, öruggum
siglingamerkjum á Garðskaga,
sem treysta mætti á, að aldrei
brygðust að vísa hina rjettu
leið til hafnar, hvernig svo
sem kynni að viðra. Á fiski-
þingi hefði það sæmt betur
fulltrúa að gleyma ekki þessum
kjarna málsins. Hvert slys, sem
orðið hefir verið við Garð-
skaga, hefir mint okkur á
þetta, og Þormóðsslysið einna
mest, en því virðast allir
gleyma, af brennandi áhuga
fyrir því að ásaka aðila, sem
ávalt höfðu gert sitt besta til
að tryggja öryggi skipsins.
Rannsóknin.
Þann 20. febr. ritaði jeg þá-
verandi lögmanni brjef og ósk-
aði eftir því, að dómkvaddir
yrðu tveir menn, til þess að aW
huga fleka þá, sem rekið höfðu
úr Þormóði, ef ske kynni, að
þetta gæti gefið nokkra hug-
mynd um orsök slyssins. M. a.
hvort nokkuð benti til þess, að
IKILL ER SA MUIMUR
skipið hefði verið ótraust.
Jafnframt skyldu þeir leita
allra upplýsinga um þetta' hjá
þeim, sem unnu við breytingu
skipsins. Þessi skoðun var
framkvæmd 1. mars, og stað-
festir. að svo miklu leyti sem
hún nær, það, sem jeg hefi
skýrt frá hjer að framan. Þann
4. mars ritar Farmanna- og
Fiskimannasamband íslands
ráðuneytinu og óskar eftir því,
að það láti fara fram rannsókn
á rekaldi úr Þormóði og jafn-
framt, að rannsókn verði gerð
á því, hverjar breytingar hafa
verið gerðar á skipinu síðan
það kom hjer til lands, og
hver styrkleikaauki var í það
settur, þegar skift var um vjel
í því. Farmannaráðið sendir
mjer afrit af þessu erindi 11.
mars og tekur þá fram, „að
spunnist haíi upp ýmiskonar
sögur út af hinu hörmulega
slysi, en að engin opinber stað-
festing hafi fengist, er sanni
eða afsanni slíkan orðróm“.
Þann 8. mars fyrirskipar ráðu-
neytið rannsóknina á grund-
velli þess erindis, sem kom frá
Farmannaráðinu, og leggur
sjerstaka áherslu á, að rann-
sóknin fari svo skjótt fram, sem
tök eru á, og i'áðuneytinu gef-
in skýrsla um árangurinn, að
henni lokinni. Síðan eru liðn-
ir rúmir 11 mánuðir. Um orð-
róminn, sem þá hafði skapast,
fæst enn engin opinber stað-
festing, en þögn ráðuneytisins
og sú hula, sem það hefir hjúp-
að málið í, hefir gefið því þann
blæ, að um það hafa spunnist
enn meixú sögur og alskonar-
getgátur. Rannsóknin hefir
sjálfsagt aldrei verið meint
vegna ráðuneytisins, heldur
vegna almennings, sem marg-
sinnis síðan hefir krafist þess,
að árangur hennar yrði birtur.
Er þess að vænta, að það drag-
ist nú ekki lengur.
Gunnar Gunnarsson skáld,
frábiður sjer 4000 kr. af fje rík-
issjóðs, hvort sem litið sje á
það sem styrk eða heiðurslaun.
Kemur þarna mjög ljóslega
fram, hversu mikill og skemti-
legur munur er nú orðinn á
högum íslenskra skálda frá því
sem áður var. Fyrir tæplega
hálfri öld hafðist það með naum
indum fram á Alþingi, að Þor-
steinn Erlingsson gæti fengið
500 kr. í því skyni, að stund-
irnar til að yrkja yrðu nokkru
fleiri. Hefir mjer oft komið í
hug, hverjar mundu hafa orðið
afleiðingamar, ef menn hefðu
á Þingi verið nógu viðtýnir til
að veita þessu ljómandi skáldi,
ekki 500 heldur 5000 krónur,
svo að hann hefði getað helgað
alla sína starfsorku, þeirri list,
sem honum ljet svo vel. En
heilsa hans mátti svo illa við
því að sitja við að kenna 6
stundir á dag, og hann dó frá
svo mörgu sem hann langaði
til að yrkja.
I Eða þá Gestur Pálsson. Að
hugsá sjer, að eins skemtilega
ritfærum manni og Gestur var,
skýldi, fyrir aðeins hálfri öld,
blátt áfram ekki vera líft í
1 Reykjavík. Mjer er kunnugt um
að Gesti lá við örvæntingu og
örþrifráðum, sakir fjárskorts,
Og örþrifráð mega það kall-
ast, að hann skyldi fara vestur
til Winnipeg, sem á þeim ár-
um, mátti teljast enn á gelgju-
skeiði, og hafði orð á sjer fyrir
að vera alveg andlaus bær. Segi
nú einhver, að Einar Hjöi'leifs-
son Kvaran hafi þó lifað þar
í 10 ár, og ekki einungis það,
heldur lifað af, og komist heim
aftur til að vinna mikið verk,
þá er þess að minnast, að á úti-
vist þeirra Ejnars og Gests var
nokuð svipaður munur og á út-
legð Gísla Súrssonar og Grettis.
Það var Auður sem gerði mun-
inn. Það var um Gest, líkt og
annan mann sem skorturinn
stytti aldur, Jónas Hallgríms-
son, að ekki gat komið til mála
að stofna heimili. Mun sjaldan
hafa orðið meiri mannskaði Is-
lendinga en sá, að Jónas Hall-
grímsson skyldi ekki verða lang
Hfari, því að hann var ekki
einungis hið ágætasta skáld,
heldur virðist einnig hafa haft
ekki síður hæfileika til vísinda-
starfs. En það er mjög sjald-
gæft, að menn sjeu jafnvígir
á hvorttveggja. Var Jónas um
þetta líkur ágætum samtíðar-
manni sínum, Adelbert v.
Chamisso, sem var náttúrufræð
ingur og skáld einsog hann,
en tók þátt í rannsóknarferð
kringum jörðina. Virðist Jónasi
því miður, lítið hafa verið kunn
ugt um Chamisso,, en þó kvað
bragarhátturinn á „Fífilbrekka,
gróin grund“ vera frá honum
— og bið. jeg. mjer fróðari menn
að leiðrjetta, ef þetta er rang-
minni. En þó að bragarháttur-
inn væri aðfenginn, og
Chamisso ágætur snillingur, þá
held jeg að hann hafi nú samt
ekkert ort, sem er alveg eins
gott og Fífilbrekkan. —
Lýk jeg svo þessum línum
með því að leggja til, að fyrst
Gunnar Gunnarsson vill ekki
þessar 4000 kr., fái aðrir að
njóta, sem meiri hafa þeii-ra
þörf. Læt jeg þar nægja að
nefna Kjartan Olafsson, sem
mjer virðist óefað eiga það skil-
ið, að þannig .væri vakin eftir-
tekt á því, hversu vel hann
yrkir. Og ennfremur Þoi’stein
gamla frá Háholti, — nú kom-
inn fast að áttræðu — sem
hefir fengið 300 kr. rithöfundar
laun, en í alla staði væri rjett-
ara að fengi 600.
11. febr. Helgi Pjeturss
Hinum líkn, sem lifa.
Þormóðsslysið, eins og öll
önnur slys, skildi eftir mörg
stór og djúp sár. Munu sum
gróa seint, en önnur aldrei. Og
þótt næi'ri heilt ár sje liðið,
blæða mörg enn og blæða mik-
ið. Ummæli þau og sögur, sem
gengið hafa um þetta slys utax\
þings og iirnan, hafa ekki lagt
nein græðandi smj'rsl á sárin.
Ræða Þorvarðar er þar engir»
undantekning, nema síður sje.
En gæti þetta slys og öll önn-
ur sameinað menn um alvar-
legar o.g hljóðlegar umræður,
er skapað gætu endurbætur á
sjerhverju því, er unt væri að
bæta Sir í öryggismálum þjóð-
arinnar, mætti svo fara, að
einnig þeir, sem mikið hafa
mist, sættu sig betur við hin
þungu sköp. Hjer eiga ekki við
stór orð og ádeilur, heldur
samúð, alvara og drenglyndi.
Mannssálin er nú einu sinni
svo, að það er ekki hægt að
fara ávalt höndum um hana
eins og hún væri blágrýti. í
þessum málum verður að miixn
ast þess, að nauðsynlegt er
einnig, að gefa hinum líltn, sem
lifa. Gísli Jónsson.