Morgunblaðið - 26.02.1944, Blaðsíða 7

Laugardagnr 26. februar 1944
M ORG'CNB'L AÐIÐ
7
smAríkin
OG STÓRVELDIN
ir dr. phil. Arne Ording
í eftirfarandi grein hugleiðir dr. Ording, sem er ráð-
gjafi utanríkisráðuneytisins í London, hvaða leiðir muni
heppilegastar til þess að tryggja sjálfstæði smáþjóðanna
eftir stríð og tryggja friðinn í heiminum. Birtist greinin
fyrir nokkru í enska blaðinu „The Observer“.
SU SKOÐUN, að smárík-
in geti ekki lengur leikið
neitt mikilvægt hlutverk á
alþjóðlegum vettvangi, er
nú mjög rædd í hópi fram-
faramanna í Bretlandi, og
ef til vill ennfremur í Banda
ríkjunum. Þeirri óbrotnu
staðrevnd, að þjóðernistil-
finningar Evrópuþjóðanna
hafa fremur styrkst en
veikst við erlenda áþján, er
oft hafnað með óþolinmæði,
sem útilokar rjetfan skiln-
ing. Tökum Noreg til dæm-
is. Tilfinningar fólksins eru
sterkari þar nú en nokkru
sinni áður í sögu vorri, en
það væri með öllu rangt að
stimpla þessar tilfinningar
sem andverkun. Þær eru
gagnstætt því óleysanlega
tengdar við aldagamlar lýð-
ræðisvenjur vorar. Því er
sjerhver fasisti eftir vorri
skoðun svikari, og allir föð-
urlandsvinir lýðræðissinn-
ar. Af því leiðir einnig það,
að jafnvel lægnustu tilraun
ir til þess að neyða þjóð
vora í steypumót, sem til-
búið væri af framandi valdi,
myndi vekja geysilega mót-
spyrnu.
Noregur og framtiðín.
LÖNGUNIN TIL þjóð-
ernislegrar sjálfsvarnar
þarf ekki endilega að eiga
neitt skilið við einangrun-
arstefnu. Norska þjóðin er
sjer þess fyllilega meðvit-
andi, að hún getur hvorki
skapað sjer stjómmálalegt
nje viðskiftalegt örvggi í
framtíðinni með því að
standa ein og óstudd. Flest-
ir Norðmenn gera sjer ljóst,
að hlutleysisstefnan var
skyssa, enda þótt sökin væri
ekki aðeins smáþjóðanna.
Norska þjóðin myndi áreið-
anlega rísa upp til andmæla
gegn hverri kröfu um það,
að hún afsalaði sjer yfirráð-
um ríkis síns. Á hinn bóg-
inn mun hún fyllilega fús tii
þess að taka á sig beinar og
bindandi alþjóðlegar skuld-
bindingar, sem hún sjálf tel
ur nauðsynlegar til trygg-
ingar sínu eigin framtíðar-
öryggi.
Skuldbindingar leiða af
sjer, og jafnframt miða að
því að skapa skipulags-
ramma. Eftir tillögum
sumra vina vorra, ættum
vjer Norðmenn til dæmis að
vera fylgjandi norrænu
ríkjabandalagi. Það er auð-
vitað náinn menningarskvld
leiki milli Norðurlanda, og
Noregur hefir rúmlega 1000
km. löng sameiginleg landa-
mæri með Svíþjóð. Norræn
samvinna mun verða endur-
vakin og ef til vill efld eftir
styrjöldina. En vjer álítum,
að því takmarki muni best
náð með frjálsri samvinnu
ríkisstjórnanna um nákvæm
lega skilgreind verkefni.
Einangruð Norðurlönd
myndu þess algerlega van-
máttug að tryggja örvggi
hinna norrænu þjóða. Við-
skiftalega geta þau ekki
nema að mjög htlu leyti
bætt hvert annað upp, hern-
aðarleg lega þeirra er mis-
munandi, og sameiginlegur
herstyrkur þeirra gæti ekki
varið þau fyrir árás stór-
veldis. Framtíð allra Norð-
urlanda hvílir algerlega á
víðtækara alþjóðlegu sam-
fjelagi.
Ríkjasambönd.
SUMIR HUGSA sjer ev-
rópeiskt ríkjabandalag, sem
nái yfir öll Evrópulönd vest
an rússnesku landamær-
anna. Það er rjett, að Vest-
ur-Evrópulöndin eiga margt
sameiginlegt menningar-
lega og eru tengd mörgum
öðrum böndum. Það er samt
sem áður þrent, sem mælir
gegn stofnun slíks Evrópu-
bandalags. Fyrst og fremst
mætti líta svo á, að því væri
beint gegif Sovjetríkjunum
—- það er að segja væri varn
arvegf^ur gegn Rússum. í
öðru lagi er hætt við því,
að fyr eða síðar myndi
Þýskaland verða leiðandi í
bandalagi þessu. Framkoma
Þýskalands við hernumdu
þjóðirnar hefir skilið eftir
djúp og ógleymanleg spor.
Endurreisn Þýskalands sem
lýðræðislegs og frelsisunn-
andi ríkis mun sennilega
taka langan tíma, og her-
numdu löndin munu áreið-
anlega krefjast öruggrar
tryggingar, áður en þau sam
þvkkja inngöngu Þýska-
lands í „heimsfjelag lýðræð
isríkjanna“. Sá möguleiki,
að Evrópubandalag kvnni
að skapa nýja veggi milli
Bandaríkjanna og Evrópu,
er þriðja atriðið, sem mælir
gegn stofnun þess. Þessi
andmæli gilda einnig um til-
lögu Smuts, hershöfðingja,
um bresk-Vestur-Evrópu
bandalag.
Sem siglingaþjóð höldum
vjer Norðmenn því ætíð
fram, að höfin aðgreini ekki
eingöngu, heldur einnig sam
eini. Að því er varðar land-
fræðileg atriði, myndi vera
eðlilegra fyrir oss að gerast
aðilar að landasamningi við
lönd þau, sem liggja að
Norður-Atlantshafi. Landa-
samningar við Atlantshafs-
lönd myndi sennilega skapa
oss mest örvggi svo íramar
lega sem vjer jafnframt gæt
um eflt og styrkt góða sam-
búð vora við Sovjetríkin.
Engu að síður skapa allar
ráðagerðir um landasamn-
inga mörg erfið vandamál.
Það er ekki hægt að skifta
heiminum í vatnsþjett her-
bergi, og mörg lönd mvndu
eiga hagsmuna að gæta á
ýmsum aðg.reindum lands-
svæðum. Einnig er hætt við
því, að ,,bandalög“ eða
I ,,landasamningar“ verði
! þáttur í stjórnmálastefnu,
! sem leiðir af sjer skiftmgu
heimsins í , hagsmuna-
! svæði“ hinna „fjögurra stór
velda“.
Sameinuðu þjóðimar.
EF TIL VILL er engin
leið að stöðva slíka þróun,
en hún mun áreiðanlega
ekki verða friðnum til trygg
ingar, allra síst að því er
smáþjóðirnar varðar. Hags-
munasviðin munu ætíð rek-
.ast á, og þau munu ósjálf-
rátt leiða íil milliríkjaágrein
ings og skapa aukið tor-
tryggnisandrúmsloft, sem
svifta mun allar smáþjóð-
ir öryggiskendinni. Því meir
sem hinar ýmsu bandalags-
eða landasamningahugmvnd
ir eru ræddar, því sann-
færðari verður maður um
það, að höfuðtakmarkið
verði að vera alþjóðlegt
skipulag, sem allir aðrir
samningar heyri undir.
Ef vier föllumst á þessa
skoðun, þá búum vjer nú við
þau góðu skilyrði að vera
þegar komin á eðlilegt byrj-
unarstig, þar sem hinar sam
einuðu þjóðir eru, en þær
munu bæði í styrjöldinni og
eftir stríð eica ýms ákveðin
verkefni, sem einungis
verða leyst með sameigin-
legu átaki. Eðlilega hlýtur
undirstaða alþjóðlegs skipu
lags að vera einlæg sam-
vinna hinna fjögurra stór-
velda. Það er mikilvægast
af öllu — miklu mikilvæg-
ara en gera frumdrög að
nýju alþjóðaskipulagi. Af
þessum sökum má telja ráð-
stefnurnar í Moskva, Kairo
og Teheran sem söguleg
straumhvörf. Sú staðrevnd,
að Sovjetríkin til 'dæmis
eiga fulltrúa í stjórnarnefnd
ítaliu, og bæði breskir og
rússneskir fulltrúar eru í
aðalbækistöðvum Titos, er
sönnun þess, að stórveldin
hafa horfið frá kenningunni
um ,,hagsmunasvæðin“.
Það er éðlilegt, að stór-
veldin fjögur hafi forystu í
stríðsrekstrinum, en þegar
vjer komum að öllum þeim
áætlunum og vandamálum,
sem skapast munu í stríðs-
lok, og trvggingu friðarins
í framtíðinni, þá er heppi-
legt að smáþjóðirnar komi
fram á sjónarsviðið sem
virkir aðilar, og komið verði
á fót stofnunum meðal
bandamanna, er starfi í
fullri einlægni. Eftir því
sem auðið væri, ættu smá-
þjóðirnar að eiga fulltrúa í
hinum ýmsu nefndum
bandamanna. — Hernám
Þýskalands er hlutverk, sem
vel mætti fela á hendur al-
þjóðaher, sem stjórnað væri
af sameiginlegu herforingja
ráði, og hægt ætti að vera
að stofna sameiginlegan
lofther bandamanna. Þær
ráðstafanir myndu leggja
hornsteinana að alþjóðalög-
reglu. Eftir það ætti að
vera auðið að ná samkomu-
lagi um stofnun öruggs al-
þjóðalögregluvalds, með þvi
að byggja á þeirri reynslu,
sem fengist hefði á milli-
bilstímabilinu.
Engir smáhópar.
ENN ER OF snemt að
ræða um fyrirkomulag
slíkra samtaka. Auðvitað
verða öll bandamanna stór-
veldin að vera meðlimir frá
upphafi. Það er engin á-
stæða til þess að finna upp
einhverja hjegiljumótsetn-
ingu milli stórveldanna og
smáríkjanna á þessu sviði.
Smáríkin geta auðveldlega
átt sameiginlega hagsmuni í
einstöku tilfelli, en ekkert
væri eins fánýtt og rnynd-
un smárikjasamtaka til þess
að vega upp á móti stór-
veldunum. Oft eru smáþjóð
irnar að verulegu leyti hver
annari frábrugðnar. Það er
til dæmis augljóst, að Nor-
egur stendur í nánari tengsl
um við Stóra-Bretland en til
dæmis við Ungverjaland.
Með því að leggja megin-
áherslu á alþjóðaskipulag,
komumst vjer í nánari snert
ingu við þróun tækninnar
og viðskiftanna i framtíð-
inni. Herflug og' farþega-
flug mun gera að engu hin
fornu landamæri milli þjóð-
anna. Noregur hefir eins og
Stóra-Bretland um langan
aldur bygt tilveru sína á
heimsviðskiftunum, og skip
vor sigla um öll höf. Það
virðist augljóst, að sjerhvert
viðskiftaskipulag í framtíð-
inni verður að vera alþjpð-
legt. Hjálparstofnun hinna
sameinuðu þjóða mvndi til
dæmis verða gagnslaus, ef
hvorki Bandaríkin nje Rúss
land ættu þar hlut í.
Reynsla sú, sem fæst í
styrjöldinni og eftir stríð af
starfi slíkra samtaka sem
hjálparstofnunarinnar og
hinna sameiginlegu nefnda,
mun skapa grundvöllinn
undir byggingu viðskifta-
kerfis jafnhliða stjórnmála-
kerfinu.
Vinna og verslun.
ÞAÐ, SEM þó skiftir
mestu máli, er ekki skipu-
lagið, heldur stjórnmálalegt
eðli þess. Spurningin er
raunverulega sú, hvort vjer
eigum að hverfa að sama
ástandi og var fyrir stríð —
hinu ömurlega tímabili viltr
ar samkepni og offram-
leiðslu, þar sem kreppa og
atvinnuleysi fvlgdu í kjöl-
farið, — eða hvort auðið
verður að koma á laggirnar
alþjóðlegri áætlunarvið-
skiftastefnu, þar sem allar
þjóðir vinna saman á þann
hátt sem erlendum og inn-
iendum mörkuðum þeirra er
fyrir komið eftir áætlun-
inni. Þetta er svo aftur
tengt þeirri spurningu,
hvort stríðsandinn eða andi
samvinnunnar eigi að vera
leiðarljósið á framtíðarbraut
inni. Á þessum viðfangsefn-
um — sem áreiðanléga
verða erfið úrlausnar —
mun bæði framtíð stórvelda
og smáþjóða hvíla. Hjer er
enginn hagsmunaárekstur
milli stórvelda og smáríkja.
Vjer getum aðeins vonað, að
fylgjendur lýðræðisins í öll-
um löndum revnist nægi-
lega sterkir til þess að
marka stefnuna í framtíð-
inni.
Eftirfektarverð
kvikmynd
í KVÖLD verður sýnd i.
Tjarnarbíó kvikmyndin Töfra-
kúlan. Fjallar hún um Hf og
staií þýska læknisins, Paul
Ehrlieh, en hann var, eins og
kunnugt er, einn af frægustu
vísindamönnum Þjóðverja fyr-
ir og um aldamótin síðustu (f.
1854, d. 1915). — Lýsir kvik-
myndin hinni erfiðu leit hans
að litarefnum til að greina með
hina ýmsu sýkla, er orsaka
næma sjúkdóma. Er meðal ann
ars sýnt hvernig honum tekst
að litia berkiasýkilinn og gera
hann þannig auðkennilegan
með litunarefnum. — Sjálfur
veiktist hann af berklaveiki,
er hann var að fást við þessar
rannsóknir. Eftir nokkra hvild
frá störfum byrjar hann vís-
indastar sitt' á ný, í þetta sinn
við Robert Kochs stofnunina í
Berlin. Aðstoðar hann þýska?
lækninn Emil von B'ehring í
að íinna blóðvatn (serum)
gegn berklaveiki. Er sú aðferð
þessa sjúkdóms notuð enn í
dag, eins og kunnugt er, með
mjög góðum árangri. Að lok-
um er lýst hinu mikla starfi
i Ehrlichs og lærisveina hans í
stofnun í Frankfurt am Main.
Þar er salvarsanið (Hata-Ehr-
lichs 606) fundið árið 1910. •—
Er það kemiskt efni og notað
ennþá til lækninga á sárasótt.
Lýsir myndin, sem er amer-
ísk, allvel lífsst.arfi þessa
merka manns. Ýmsir nánustu
samverkamenn hans eru þar
einnig leiddir fram á sjónar-
sviðið, svo sem Robert Koch. —
Er m. a sýnd læknasamkoma
í Berlín 24. mars 1882, þegar
Koch skýrir frá uppgötvun
berklasýkilsins. Auk Kochs og
von Behrings má einnig nefna
þá lærisveina Ehrlichs, Morg-
enroth, Kraus og Hata, sem
allir urou heimskunnir menn.
Kvikmyndin er lærdómsrík
og á erindi til almennings. Hún
greinir að nokkru frá hinu
endalausa starfi vísindamanns-
ins, sem oftast er unnið fyrir
gig, en öðru hvoru getur leitt
til undraverðs árangurs og
blessunar fyrir manhkynið um
aldir íram.
Slg. Sigurðssmi.