Morgunblaðið - 29.02.1944, Blaðsíða 6

«
JO 8.0 C N B LAÐIÐ
>riðjudagur 29. febr. .1944.
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
FramkvÆtj.: Sigfúa Jónsson
Ritstjórár:
Jón Kjartansson,
Váltýr Stefánsson (ábyrgOarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni óla
Ritstjórn, augiýsingar og afgreiðsla,
Austurstrœti 8. — Simi 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlanda,
kr. 10.00 utanlands
{ lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
I
liltl
arum
Lýðveldisstjórnarskráin
LÝÐVELDISSTJÓRNARSKRÁIN hefir nú hlotið af-
greiðslu neðri deildar Alþingis. Öll deildin stóð óskift að
samþykt hennar. Efri deild á nú eftir að leggja smiðs-
höggið á stjórnarskrána.
Ekki er vafi á því, að þjóðinni mun geðjast vel að þeim
efnisbreytingum, sem gerðar hafa verið á stjórnarskrár-
frumvarpi milliþinganefndarinnar. Aðalbrevtingin snerti
kjör forsetans, en heiti hans verður: Forseti íslands. Sam-
kvaemt frumvarpi milliþinganefndar skyldi Alþingi kjósa
forsetann. En stjórnarskrárnefndir þingsins lögðu til, að
forseti yrði þjóðkjörinn. Hefir það nú verið samþykt
En þar sem gert er ráð fyrir, að lýðveldið verði stofnað
17. júní n. k., var ekki unt að koma því þannig fyrir, að
þjóðkjörinn forseti tæki við völdum samtímis. Var því
sett það bráðabirgðaákvæði í stjórnarskrána, að Alþingi
skyldi kjósa forseta fyrsta sinni, til eins árs.
Samþykt var við 3. umræðu málsins í Nd. breytingar-
tillaga við 26. gr., sem telja verður til bóta. Hún er í
því fólgin, að lagafrumvarp, sem forseti synjar staðfest-
ingar og lagt er undir úrskurð þjóðarinnar, öðlast fyrst
gildi, er þjóðin hefir goldið því jákvæði. Samkvæmt frum-
varpinu, eins og milliþinganefndin gekk frá því, skyldi
slíkt lagafrumvarp öðlast gildi strax, en lögin fyrst falla
úr gildi, ef þjóðin synjaði samþykkis þeirra. Hjer er um
að ræða veigamikla efnisbreytingu. Sýnist ákvæðið, eins
og frá því er gengið nú, meira í samræmi við þann til-
gang, sem stefnt er að með þessu synjunarvaldi forsetans.
Lýðveldisstjórnarskráin er nú komin í þann búning, að
Alþingi stendur einhuga að samþykt hennar. Þetta er
ánægjuleg tilhugsun. Verður þetta mikill styrkur við
þjóðaratkvæðagreiðsluna. Ef þjóðin sýnir sömu einingu
1 skilnaðar- og lýðveldismálinu og Alþingi hefir gert,
þarf ekkert að óttast.
Laxfoss-góssið
LOKSINS, eftir að sjö vikur eru liðnar frá því að
Laxfoss strandaði hjer utan við mynni Reykjavíkurhafn-
ar, fá farþegar tilkynningu um, að farangur þeirra sje
kominn á land. Samtímis er pósthúsinu tilkynt, að mikl-
um hluta af póstinum hafi verið bjargað, þ. á. m. verð-
póstinum, en hann var mjög mikill þessa ferð, að sögn
100 þús. og þar á meðal mikið af peningum (seðlum).
Hver ber ábyrgðina á því eindæma sleifarlagi, sem
ríkt hefir við björgun þessa verðmætis, með þeim af-
leiðingum, að mönnum er bakað stórtjón, algerlega að
ástæðulausu?
Að því er snertir farangur farþeganna, verður svarið
við þessari spurningu án efa á þá leið, að farþegarnir
verði sjálfir að bera sitt tjón, vegna þéss að farangurinn
hafi ekki verið vátrygður. En því er þá til að svara, að
þegar skip strandar, er það tvímælalaust skylda eigenda
skipsins að gera alt, sem unt er, til þess að bjarga verð-
mætum úr hinu strandaða skipi, og það án tillits til þess,
hvort verðmætið er vátrygt eða ekki. Farangri farþeg-
anna á Laxfossi mátti án efa bjarga strax á fyrsta degi
eftir strandið. En hann er látinn liggja í lest skipsins í
sjö vikur og látið í veðri vaka við farþega, að farangurinn
sje flotinn út úr skipinu. Þegar svo farangurinn loks kem-
ur upp úr skipinu, er hann meira og minna ónýtur, rjett
eins og verið sje að gera sjer leik að því að eyðileggja
dýrmæta hluti fyrir mönnum.
Um póstinn er það að segja, að sú skylda hvílir á skip-
stjóra og skipshöfn strandaðs skips, að gera alt sem unt
er til þess að bjarga honum. En hjer virðist ekkert hafa
verið hirt um póstinn. Hann er látinn liggja í skipinu
vikum saman, rjett eins og engum komi hann við! Og
hver átti að bera tjónið, ef pósturinn hefðí aldrei komið
fram? ,,. tl j;
VærifróðlegLað vita, hvað upplýst hefir við. sjóprófin
um þessa, björgunarstarfsemi alla.
Fiskverð lækkar í Englandi.
15. febr.
„Verð á nýjum fiski er nú
fallið í Englandi að miklum
mun. „Skallagrímur“ seldi afla
sinn fyrir 2300 pund sterling,
„Jón forseti11 fyrir um 2700
pund og ,,Vínland“ eitthvað
líkt“.
Það er mikið um Hansena i
Kaupmannahöfn.
17. febr.
„I Kaupmannahöfn eru 30
þús. manns, sem heita Hansen.
Það var ekki lítið“.
Löngu eftir að stríðinu 1914
—18 lauk, voru rekdufl hættu-
leg sjófarendum og ráku víðs-
vegar á land.
17. febr.
„18 tundurdufl rak á land
einn daginn í janúarmánuði á
suðvesturströnd Noregs. Nokk-
ur þeirra sprungu í klettunum,
en tjón varð ekkert af“.
Ford lætur af verkstjórn.
17. febr.
„Ford milljónamæringur hef-
ir nú látið af stjórn bifreiða-
verksmiðju sinnar, en sonur
hans, 24 ára gamall, tekið við.
Eitt af síðustu verkum Ford
var, að hækka lágmarks-dag-
laun verkamanna sinna úr 20
upp í 25 shillings og eru það
28 þús. verkamenn, sem búa
við þau launakjör, en 23 þús.
hafa hærri laun. Ford, sem nú
er 55 ára gamall,, kveðst ætla
að gefa sig allan við því, að
finna upp hentuga mótorplóga.“
★
®mu «■*»
Veður var þá heldur kalt
hjerlendis.
18. febr.
„Kuldaveðrátta er nú mikil
um alt land. Minstur kuldinn í
Vestmannaeyjum 9 stiga frost,
en mestur á Grímsstöðum 12.5
st. í gærmorgun. Hjer í bæn-
um 10,1 st. Vatnspípur sprungu
víða hjer í bænum í gær. Menn
hafa átt svo mildri veðráttu að
venjast það sem af er vetrinum
að þeir hafa ekki varað sig.
Vilhjálmur Stefánsson vill
ekki að þröngvuð sje menning
upp á Eskimóa.
19. febr.
„Vilhjálmur Stefánsson var
um miðjan desembermánuð
sæmdur „Charles P. Dalys“
heiðursmerkinu svonefnda fyr-
ir hið mikla starf, sem hann
hefir unnið i þágu vísindanna
á ferðum sínum. Við það tæki-
færi flutti Vilhjálmur ræðu,
þar sem hann endurtók fyrri á-
skoranir sínar um það, að eigi
væri verið að þröngva menn-
ingu upp á Eskimóa, því að það
væri sama sem að útrýma þeim
alveg. Sagði hann þar sögu af
einum Eskimóaflokki, sem
fanst árið 1825 og í voru þá
5000, en nú er.u eigi eftir nema
40. Kendi hann menningunni
og breyttum lifnaðarháttum um
tortíming þjóðflokksins“.
verji

daqíe
Uppskipunin úr Lax-
fossi.
SEINT HEFIR hún gengið
uppskipunin á farþegaflutningi
úr Laxfossi. Á sunnudaginn var
kom loks upp úr skipinu mikíð af
farþegaflutningi og tugir þús-
unda króna í peningum og öðru
verðmæti. Sjö vikum eftir að
skipið strandaði er skipað upp
úr því verðmætinu, sem var í
afturlest skipsins, er það strand-
aði. Peningar, sem voru í pósti
og hirslum manna, voru óskemd
ir, en geta má nærri, að fatnað-
ur og annað slíkt, er legið hefir
í ferðatöskum í sjó í nærri tvo
mánuði, er ekki orðið mikilsvirði.
Vafalaust hrósa þeir menn
happi. sem þarna áttu verðmæti,
en eins og bent var á hjer í dálk
unum strax eftir að Laxfoss
strandaði, er það sleifarlagi einu
um að kenna, að allur eða mest-
ur farþegaflutningur og póstur
var ekki tekinn úr skipinu ó-
skemt góðviðrisdagana eftir
strandið.
#
JÞví var sagt ósatt?
ÞEGAR á það var bent hjer i
blaðinu, að vel hefði verið hægt
að bjarga farangri og pósti úr
Laxfossi, var þvi til svaráð, að
sjórinn hefði sprengt upp lest-
arhlera afturlestarirmar, þar sem
mestur farangurinn var geymd-
ur, og að hann hefði flotið út.
Þessu til sönnunar var á það
bent, að ferðatöskur úr Laxfossi
hefði rekið hjá Gróttu og jafn-
vel vestur á Snæfellsnesi. Það
væri því þýðingarlaust að reyna
að fara í lestina til að sækja dót-
ið. Það væri alt komið veg allr-
ar veraldar! Farþegar, sem höfðu
verið svo ólánssamir að missa
þarna alt sitt, urðu að sætta sig
víð örlög sín bótalaust. Mistu
margir þarna stórfje og verð-
mæti.
Hversvegna þurfti að segja ó-
satt um þetta atriði. Farþegar á
Laxfossi hefðu vafalaust viljað
skjóta saman í þann kostnað,
sem af því hefði leitt, að kafari
hefði verið fenginn til að reyna
að bjarga farangrinum og líklegt
er að póststjórnin hefði viþað
leggja í einhvern kostnað til að
bjarga verðpósti, sem í skipinu
var og sem nam tugum þúsunda.
Það verður ekki komist hjá
því að víta mjög þessa fram-
komu þeirra manna, sem hjer
báru ábyrgðina.
•
Ein lítil saga.
KUNNINGI minn hringdi til
mín á sunnudaginn, eftir að
hann hafði lesið pistilinn um
kvikmyndirnar og ábendingu
mína um, að stjórnarvöldin gæfu
þessu útbreiðslutæki meiri
gaum en gert hefir verið hingað
tn.
„Mig langar til ag segja þjer
eina litla sögu í sambandi við
það, sem þú ert að skrifa rim
kvikmyndirnar“, sagði hann.
„Fjelagsskapur hjer í bænum,
sem hefir það á stefnuskrá sinni
að auka kynni meðal íslendinga
og enskumælandi þjóða, Anglia,
hefir haft í hyg'gju að fá góða
íslandskvikmynd til að sýna fyr
ir hina erlendu meðlimi fjelags-
ins. En hvert átti að leita til að
fá slíka kvikmynd? Ekki var til
nein opinber skrifstofa, sem gat
gefið upplýsingar í þessu efni,
og var þá það ráð tekið að leita
eaa. ufinu
aðalatriði. I hvaða öðru Jandi,
sem Var, hefði verið hægt; að fá
góða.kvilanynd í þessu skyni hjá
hinu opinbera, endurgjaldslaúst
og meira-að segja hefði upplýs-
ingadeild hvaða ríkisstjórnar
sem var orðið himin lifandi feg-
in að geta veitt slíka aðstoð".
Verður lýðveldishá-
tí'ðin kvikmynduð?
FYRIR NOKKRU sýndi Tjarn-
arbíó kvikmynd frá AJþingishá-
tíðinni á Þingvöllum 1930. Bæj-
arbúar þyrptust á sýninguna,
sem var þó heldur ómerkileg.
Þetta var mjófilma og maðurinn,
sem hana tók, hefir vafalaust
ekki haft góð tæki til verksips.
Það er leiðinlegt, að ekki skuli
vera til góð kvikmynd af þeirri
merkishátíð, en úr því verður
ekki bætt hjeðan af.
Nú eru hinsvegar fyrir hönd-
um hátíðahöld í sambandi við
stofnun íslenska lýðveldisins á
vori komanda. Alj)ingi hefir kos
ið nefnd manna til að undirbúa
þau hátíðahöld og er þess að
vænta, að þau verði mikil og
glæsileg eins og sómir slíku tæki
færi. Látum það nú ekki koma
fyrir, að það gleymist að taka
kvikrnynd af þeim hátíðahöld-
um. Helst ætti það að vera tal-
mynd, svo að ræður, sem haldn-
ar verða við það tækifæri, verði
Jrægt að endurtaka um alt Jand
fyrir þá, sem verða svo óhepnir
að geta ekki tekið þátt í hátíða-
höldunum sjálfum.
#
Mikill er sá munur.
ÞAÐ HEFIR verið unnið að
því af kappi að ryðja rústir Hót-
el Islands undanfarnar vikur og
virðist verkinu miða allvel á-
fram, þegar tekið er tillit til
þess, hve fáir menn vinna að
því.
Það er þegar mikill munur að
sjá útlit miðbæjarins, og fegnir
eru vegfarendur, að norðurgafl-
ínn af útbyggingunni, sem hjekk
fram á götuna, studdur vír-
spotta, skuli hafa verið tekinn
niður. Þegar búið er að ryðja
allar rústirnar má búast við, að
kjallarinn verði hættulegur, ef
ekki verður gengið vel frá
Lítið gagnlegt mun hafa fund-
ist i rústunum, því alt var kol-
brunnið.
#
Hvað verður heita
vatnið dýrt?
MIKIÐ ER UM það rætt meðal
Jiitaveitunotenda, hvað heita
vatnið muni kosta. Virðast marg-
ir hafa töluverðar áhyggjur af
því, að vatnið verði dýrt og dýr-
ara, en ef hitað væri upp með
kolum. Svar mun brátt fást við
þessum ’spurningum, því á næstu
dögum verður farið að innheimta
gjöld fyrir heita vatnið.
Helgi Sigurðsson hitaveitu-
stjóri, sem hingað til hefir ekki
viljað leyfa mjer að hafa neitt
eftir sjer um verð á heita vatn-
inu, sagði mjer í gær, að hann
reiknaði með, að heita vatnið
yrði raunverulega 10% ódýrara,
en kolahitun. En það hefir verið
reynsla t. d. með hitaveitúna frá
Laugunum, að fyrst í stað, eftir
að hún var lögð inn í hús, notaði
fólk meiri hita, en það raunveru-
lega þurfti. Það tók alllangan
tíma að komast „upp á lagið“.
Það má búast við að sama sagan
endurtaki sig með Reykjaveit-
til ljósmyndara, sem vitað er að una. Fólki kann að þykja hún dýr
við fýrsta áfléstur, en brátt mun
það læra, að nota ratnið á hag-,
kvæinari hátt og mun þá hita-
og tafsamt, en það er þó ekkei t kostnaðtuinn læltka fljótt.
hafa fengist við kvikmyndun
hjer á landi í tómstundurn sín-
um. Þetta var vafstursamt verk