Morgunblaðið - 01.03.1944, Blaðsíða 4

4
mukOUNRLAÐiö
Miðvikudagur 1. mars 1944.
Lífsnauðsyn að neyta grænmetis
Ræktun matjurta hefir löng-
um verið þýðingarmikil. Það
vita þeir íslendingar best, sem
farið hafa um önnur lönd og
sjeð hvílík not aðrar þjóðir
hafa af grænmeti. Margir land
ar, sem dvöldu erlendis vönd-
ust á að neyta grænmetis þar
— og söknuðu þess síðan, er
þeir komu hingað aftur, því
hjer var notkun 'þess lítil, alt
fram á síðustu áratugi, er segja
(mátti að almenningur kynni
vart að nota aðrar tegundir en
kartöflur og gulrófur. Var þá
og alment trúað að næringar-
gildi þess væri lítið og græn-
meti var þá oft nefnt ljettmeti
eða talið að í því væri lítil und-
irstaða. Mætti jeg þeim mis-
skilningi oft og víða um land,
er jeg fyrst fór að ferðast um
landið fyrir Búnaðarfjelag ís-
lands. Þá var fólki það nokkur
vorkunn þó það liti svo á, því
vissulega stóðust matjurtirnar
ekki samanburð við kjötið og
fiskinn samkvæmt óvjefengjan
legum efnagreiningum þeirra
tíma, sem sýndu að þær voru
margfalt vatnsmeiri og snauð-
ari að eggjahvítu og fitu en
áðurnefndar uppáhalds fæðu-
tegundir almennings. Og hvað
hitaeiningarnar snerti, þá varð
jeg líka að láta í minni pokann
með kálið, því það er vitanlega
miklu snauoara hvað þær snert
ir, en kjötið ng fiskurinn. Jeg
man það oft þegar báendurnir
höfðu hlýtt á erinui um gras-
rækt og búpeningsrækt á
bændanámskeiðunum — og það
með óskiptri athygii — að þeg-
ar jeg byrjaði á garðyrkjufyr-
irlestrinum, þá fóru margir
þeirra út. Þeir litu svo á, sumir,
að garðyrkjan væri einn þýð-
ingarminsti liðurinn í búskapn-
um, kæmi sjer því minna við
en hitt. En kcnur þeirra voru
ekki allar á sama máli um
þetta, því þær vissu hvers virði
kartöflurnar og gulrófurnar
voru á matborðinu, hvað svo
sem öllum efnagreiningum
leið, enda var það víða talið
til verkahrings húsmóðurinnar
að setja í garðana og hirða um
þá.
En enda þótt útkoman væri
nú svona, hjá vísindamönnun-
um, efnafræðislega sjeð og að
þeir segðu okkur þann sann-
leika, sem þeir vissu þá full-
komnastan um notagildi græn-
metis — þá kom í Ijós við ýtar-
legri rannsóknir, að hann var
ekki sagður allur, og að i græn
metinu var miklu meira og
merkilegra til en það sem
gömlu efnagreiningarnar sýndu
Kringum aldamótin síðustu var
vísindamenn farið að gruna að
matarþörf mannsins væri ekki
fullnægt enda þótt hann hefði
nóg af eggjahvííu, kolvetnum,
fitu, steinefnum, vatni og öðru
því sem menn þá vissu að ekki
varð lifað án til lengdar, held-
ur var lífsnauðsyn að hafa
önnur efni til viðbótar. Án þess
ara efna varð ekki lifað heil-
brigðu lífi og þau voru því
nefnd Vitamin, „lífefni“ eða
„fjörefni", — en eru nú oftast
nefnd bætiefni á voru máli. Nú
vita menn að þarna er um stór-
an og merkilegan efnaflokk að
ræða og hvert efni er táknað
með bókstaf, þegar um þau er
'rætt eða ritað, t. d. A-bætie£ni,
Eftir Ragnar
B 1- og B 2-, C-bætiefni, D-,
E- bætiefni — og jeg veit varla,
hve langt nú er gengið á staf-
rófið í þessu efni.
Auk þessara bætiefna geta
hvorki menn eða dýr verið til
lengdar og í kjölfar vöntunar
á hverju þessara efna siglir ó-
hjákvæmilega ákveðinn kvilli
eða sjúkdómur, sem ekki verð-
ur úr dregið með öðru móti
en að gefa sjúklingnum ein-
hverja þá fæðutegund, sem
hefir í sjer það bætiefni sem
skortur er orðinn á í líkama
hans. En þá batnar sjúklingn-
umoftast fljótt og vel — sjeu
önnur skilyrði fyrir heilbrigðri
heilsu fyrir hendi. Af vöntun á
A-bætiefni koma t. d. kvillar
í slímhimnum líkamans, t. d.
í hálsi, eyrum og augum. Af
þessum skorti stafar, t.d. nátt-
blinda. Af vöntun B-bætiefna
koma ýmsir taugasjúkdómar,
t. d. Pellagra og hinn alræmdi
Austurlandasjúkdómur Beri-
Beri — sem talið er að vart
hafi orðið á landi hjer á síð-
ustu árum. En vanti C-bætiefni,
þá er hin gamla plága, Skyr-
bjúgurinn, afleiðing þess. Enn-
fremur virðist hreysti manna
gegn ýmsum öðrum sjúkdómum
minka að mun ef vöntun verð-
ur- á þessu efni í líkamanum.
Gamla fólkið talaði um „vor-
þreytu“ hjá börnum og ungl-
ingum, en hún mun nú alment
vera talin skyrbjúgur á lágu
stigi.
Hinir miklu kvef- og
„flensu“-faraldrar, sem yfir
fólkið ganga, oft einkum seinni
part vetrar virðast benda til,
að ekki sje bætiefnagjöf þjóð-
arinnar í æskilegu lagi — og
skyldi ekki mega rekja það til
of lítillar grænmetisnotkunar
landsmanna?
Því er sem sagt þannig var-
ið, að matjurtirnar eru hin
mesta bætiefnalind, sem vjer
nú þekkjum, því það eru
jurtirnar, sem mynda bæti-
efnin í hinum grænu blöð-
um, fyrir bein áhrif vsólarljóss-
ins. Þær eru því bætiefnaverk-
smiðjur náttúrunnar og þær eru
því heilsulind fyrir dýr og
menn, sjeu þær notaðar rjett.
Þessi ágætu efni má þó eyði-
leggja, t. d. með of mikilli suðu,
því þau eru mjög viðkvæm
hvað upphitun snertir.
Þessi uppgötvun Vitamin-
anna og staðreyndir um þýð-
ingu þeirra, hafa hækkað hlut
matjurtanna sem fæðutegundar
meira en alt annað, enginn
maður, sem hefir nokkur kynni
af þessari fræðigrein, leyfir
sjer lengur að nefna þær ljett-
meti. Og til sannsvegar má
einnig færa, að þær sjeu frem-
ur, ,,undirstöðufæða“, eða veru
legur hluti af þeim grundvelli,
sem góð heilsa byggist á. Skiln
ingur á nauðsyn matjurtarækt-
ar, hefir auksti stórlega hjer
síðastliðna tvo tugi ára, og t. d.
á bændanámskeiðum er nú alt
annað að ræða um hana nú en
fyrr, nú eru bændurnir hættir
að fara út þegar um hana er
talað, því þeir eru að byrja að
skilja, hver hagsbót hún getur
orðið þeim og trygt heimilis
*
Asgeirsson
fólkinu betri heilsu, sje rjett að
farið. Við Islendingar búum við j
gullvæga möguleika. Bóndinn |
býr við einhver bestu beitilönd j
álfunnar, sjómaðurinn við
bestu fiskimið veraldar — að
sagt er. Enda höfum við gnægð
af kjöti og fiski okkur til lífs-.
viðurværis og útflutnings. En
okkur vantar gnægð af græn-
meti með hinum fyrnefndu, á-
gætu fæðutegundum.
Matjurtaræktin hefir að vísu
aukist mjög á þessum aldar-
helmingi sem nú er brátt lið-
inn. Hún þarf þó enn að auk-
ast stórlega, því það er ekki
vel sjeð fyrir þörf heimilanna
í þessu efni, nema einhverjar
matjurtir, aðrar en kartöflur,
sjeu á borði þeirra á hverjum
degi í 8—10 mánuði á ári. Þar
er enn langt í land. Til þess
þarf matjurtaræktin að komast
inn á svo að segja hvert heim-
ili og komast niður í það verð
að hver fjölskylda geti leyft
sjer að nota það svo að um
muni. Það er drjúgt að eiga vel
hirtan garð.
Með hitaveitunni í Reykjavik
margfaldast möguleikar íbú-
anna þar svo stórlega, að menn
munu tæpast gera sjer alment
grein fyrir því. Með frárennslis í
vatninu, sem er enn vel volgt,
er það kemur frá húsunum, má
ylja moldina í matjurtagörð-
unum, þannig að hún yrði marg
falt notalegri fyrir nytjajurt-
irnar, væri það leitt í pípum
um hana. Þá mætti sá fyr en
oft er mögulegt að gera, fræ
myndu spíra fyr og vaxa hrað
ar og taka því sinn þroska út
fyrr en í kaldri jörð. Blóm og
trje myndu að sjálfsögðu jafn
fegin ylnum og matjurtirnar, og
ef vel tækist um notkun af-
rennslisvatnsins í görðunum,
myndi það setja fegurri svip
á bæinn en flest sem þar hefir
verið gert.
En það voru matjurtirnar,
sem eru aðalumræðuefni, aukin
ræktun þeirra og notkun. Hin
heilsufræðilega hlið málsins
hefir nokkuð verið skýrð hjer,
út frá bætiefnaauðlegð þeirra,
og hafa þær þó mörg önnur góð
efni að geyma. Þá má ekki
heldur gleyma, hve holt starf
garðyrkjan er, margur innisetu
maðurinn, hefir verndað heilsu
sína, aukið ánægju sína og bætt
hag sinn með því að stunda
garð sinn á kvöldin eða í öðr-
um frítímum. Hin hagfræðilega
hlið málsins er svo auðsæ, að
varla þarf á það að minnast.
T. d. dæmis hve nauðsyn það
sje að hvert heimili framleiði
sem mest fyrir sig sjálft. Hve
mikið það gæti sparað landi og
þjóð í heild, ef heimilin væru
þess megnug. Þessvegna auka
styrjaldarþjóðir garðyrkju sína
sem mest þær megi, telja störf-
in í görðunum til baráttunnar
á heimavígstöðvunum.
Hjer á íslandi er þörfin brýn,
fyrir að auka ræktun nytja-
jurta, hún er það af heilsufars-
legum og hagfræðilegum ástæð
um, og af því hve aftarlega
við stöndum enn, hvað notkun
þeirra snertir.
Nýr risaflugbátur
Washington í gærkveldi.
Nú er Bandaríkjaflotinn að
taka í notkun nýja tegund risa
flugbáta, sem eru enn stærri
en hinn frægi 45 smálesta
„Mars“. Flugbátur þessi er kall
aður JRM-1. Hann getur borið
65 smálesta farm og er hægt
á stundinni að breyta honum
þannig, að hann geti flútt
særða menn, farþega eða her-
menn. — Flotamálaráðuneytið
segir frá þessari nýju flug-
bátategund og kveður hana enn
betri en „Mars“. Getur flugbát-
ur þessi flutt 7 jeep-bíla í einu
og jafnvel fleiri fallbyssur
Áfhugasemd
ÚT AF grein í Tímanum í
dag um skiftingu prestseturs-
jarða, vil jeg taka það fram, að
síðan mjer var veitt Hruna-
prestakall, hefi jeg ekkert bú
rekið, og get jeg því ekki tekið
til mín ummæli um setu jarð-
arinnar í nefndri grein. Með
mínu leyfi verður jörðinni
aldrei skipt.
Staddur í Rvík 29. febr. 1944.
Ragnar Benediktsson,
prestur í Hruna.
„Mikið falað - en
lítið sagf"
London í gærkveldi.
SAMKOMA var haldin ein-
hverstaðar í Þýskalandi á.
fimtudaginn var á afmælis-
degi nasistaflokksins. -—• Þar
voru samkomnir fylkissjórar,
ráð herra og aðrir háttsettir
flokksmenn. Breskur hlaða-
maður skýrir svo frá sam-
komu þessari, að þar „hafi
mikið verið talað, en fátt
sagt“.
Göbhels útbreiðslumálaráð-
herra lijelt aðalræðuna og
kvað hann hinar öflugu varnir
Þýskalands<þera þess vott, að
Þýskaland væri ávalt að verða
sterkara. Það liði ekki á löngu
áður en Þjóðverjar myndu
taka frurnkvæðið í stjórnmála
legum og hernaðarlegum mál-
efnum álfunnar. Ley, verka-
málaráðherra, lýsti því hvern-
ig foringinn, Hitler væri vak-
andi og sofandi að hugsa um
velferð þýsku þjóðarinnar.
Borman, staðgengill Ilitlei’s,
stóð síðastur unp og Ijet fund
menn hrópa „Sieg Heil“ fyrir
foringjanum og þar með lauk
samkomunni.
Lögur (ligther-fluid)
á vindla- og- sigarettukveikjara — nýkominn.
. BRISTOL
Bankastræti 6.
Járniðnaðarpróf
Samkvæmt auglýsingu lögreglustjóra um iðn-
próf, verða allir þeir, sem hafa rjett til að taka
sveinspróf í járniðnaðr að senda umsókn ásamt
skilríkjum sínum til Ásgeirs Sigurðssonar, forstjóra
Landssmiðjunnar fyrir föstudagskvöld 3. mars 1944.
Formaður prófnefndar.
Sölumaður |
Maður með vjelaþekkingu og helst nokkra |
enskukunnáttu getur fengið starf hjá stóru |
fyrirtæki hjer í bæ við sölu á þektum smurn- I
ingsolíum. Talsverð ferðalög eru samfara f
starfinu og nokkrar brjefaskriftir.
I
Eiginhandar umsókn, með upplýsingum 1
um aldur, mentun, fyrri atvinnu o. fl., ásamt |
ljósmynd, sendist afgreiðslu blaðsins fyrir |
miðvikudag 8. mars merkt:
„Smurningsolíu-sölumaður“.
W %
líraffpappir
90 cm. fyrirliggjandi.
Verðið mjög lágt.
Eggért Kristjánsson & Co. h.f.