Morgunblaðið - 10.03.1944, Blaðsíða 4

4
MORÖUNBLAÐíÐ
Föstudagur 10 mars 1944
rOdd úr suður-þi\geyjarsýslu
ágúst stigu næturfrostin upp í
8° C. Útkoman varð öll hin
aumasta. Am var gefið inni
fram í júní og þá slept á gróð-
urlausa jörð. Kýr stóðu inni
fram í júní seint. Allir bændur
tæmdu hlöður sínar og tóftir og
keyptu feikn fóðurbætis. Dilk-
ar urðu mjög ljelegir. Heyskap
ur gekk mjög illa og endaði með
því, að töluvert af heyjum varð
úti með öllu. Eldiviður hirtist
illa. Berjaspretta varð engin.
Garðávöxtur, í köldum görð-
um, brást nær með öllu. Upp-
skeran á síðasta hausti, á bún-
aðarsambandssvæðinu var talin
um 600 tn. kartöflur og 50 tn.
rófur (1941 3555 tn. k., 974
tn. rófur). Varp og útungun
.hjá fuglum merkurinnar, gekk
mjög illa. Æðarvarp hjer á
Laxamýri var 1/3 miðað við
það, sem best hefir verið und-
anfarin 15 ár.
Fjöldi bænda, hjer um slóð-
ir neyddust til þess að farga
fjenaði sínum, sakir heyskorts,
enda þótt mikill fóðurbætir
væri keyptur. Líka má jafnan
ganga út frá því, að þegar gras
sprettur við litla sól, verða hey
in Ijett til fóðurs. Þetta er nú
5. missirið í röð, sem mjer finst,
að við hjer í Suður-Þing., höf-
um varla sumar sjeð og ekki
er það efamál að árferði það,
sem hjer hefir verið lýst, mundi
Uhdanfarin missiri hefir tíð-
arfar verið svo vont hjer í sýslu
að með fádæmum mun vera.
Vetrar að vísu ekki mjög snjó-
þungir eða frostharðir, en
vetrarveðrin óvenjulega hvöss
og óstillt. Vorin 1942 og 1943
voru hvort öðru verra og sum-
urin bæði köld, sólarlítil og vot-
viðrasöm, einkum þó hið síðara.
Elstu menn hjer telja sumarið
1943 jafnvel verra en mislinga
sumarið 1882. Þá batnaði tíð-
in um höfuðdag og hjelst önd-
vegistíð til áramóta, en á síð-
astliðnu sumri og hausti hjeld-
ust illviðrin fram í skammdegi.
Árið 1942 viðraði þannig, að
vetur frá nýári var stórviðra-
samur og veður mjög óstilt og
er leið að vori jukust kuldar.
Síðustu daga apríl voru þó góð-
viðri, en maímánuður var allur
með kuldum og krapahríðum,
sem hjeldust fram' í miðjan
júní, þótt sumarið reyndist alt
kalt, næturfrost tíð og krapa-
hríðar. Til dæmis er þetta: Á
uppstigningardag 15. maí fraus
þvottur á snúrum um nónbil.
Sunnud. 31. maí hjengu klaka-
stönglar niður úr húsaþökum
fram yfir dagmál, þótt sólar
nyti. Fyrstu 8 daga júní varð
hitin mestur 2—3° C. Hjer á
Laxamýri var ám gefið inni all-
an sauðburðinn eða fram í júní.
Fuglar áttu erfitt með að unga
út eggjum sínum, vegna frosta
og snjóa. Heita mátti að kulda-
rigningar hjeldust allan júlí, en
fyrstu 7 dagar ágúst var sól-
skin — það var sumarið — en
síðan varla söguna meir. Eftir
þetta hjelst tíð köld ag votviðra
söm alt fram í nóvember. Þó
náðu menn heyjum að mestu
fyrir göngur. I júlí og ágúst var
tíðin töluvert betri í innsveit-
um hjeraðsins heldur en með
sjónum. Tún voru furðuvel
sprottin en útjörð ljeleg. Upp
úr miðjum ágúst urðu nætur-
frost, það hörð, að kartöflugras
gjörfjell víðast hvar. Berja-
spretta mátti heita engin. Hey-
fengur varð fremur lítill, en
margir áttu heyfyrningar frá
vorinu, þótt gjöffelt væri. Garð
ávöxtur á svæði Búnaðarsamb.
Suður-Þing.,- var um haustið,
samanborið við haustið áður
(1941): 1941, 3555 tn. kartöfl-
ur, 974.5 tn. rófur og 80 tn. kál-
meti. 1942, 1701.5 tn. kartöflur,
321 tn. rófur og 98 tn. kál.
Tíðarfarið árið 1943, varð , við garðana fer til ónýtis, þeg-
með svipuðum hætti og árið áð- ar engin er uppskeran. Fjen-
ur, nema hvað kuldar og úr- ] aður verður rýr til frálags, hey
felli að sumrinu urðu enn meiri. ; ín Ijeleg til fóðurs, kýrnar
Vetur líka veðurverri og gjaf-^mjólka lítið, mikið þarf að
feldari. Vetur^frá nýári mjög .kaupa af fóðurbæti fram yfir
umhleypingasamur, svo að oft hið venjulega, kolakaup aukast
og tímunum saman voru mörg stórum og fyrir keyptan áburð
veður sama daginn. Tíðin hjelst: fæst hrakin taða. í svona ár-
með kuldum, hríðum og óstill- ferði draga bændur saman
ingum, alt til Jónsmessu. Hinn|Seglin. Vinnu við framleiðsluna
5. maí gekk í norðan stórhríð, ! er ekkert viðlit að kaupa. Enda
sem hjelst í ellefu daga. Sum- er nú svo komið, að vinnulýður-
arfuglar, sem komnir voru, j inn er allur sjálfdæmdur burt
höfðu sig ekki undan veðri: úr sveitunum þegar kaupkostn-
þessu og drápust umvörpum. j aður er orðin 90% af fram-
Þann 4. og þann 5. júní fráus leiðslukostnaðinum. Einyrkja-
um hádaginn. Hinn 21. þess búskapurinn hlýtur því að
mánaðar ljetti til og gerði blíðu ] verða almennur um leið og það
veður, sem hjeldust í 9 daga. j er útilokað að hægt sje að
Það varð okkar sumar hjer, því ^ kaup.a vinnu til starfa við land-
að svo brá til illviðra, sem hjeld búnað. Þetta eykur nauðsyn
Eftir Jón H. Þorbergsson
fyrir fleira fólk til búsetu í
sveitum landsins.
Jafnvel þótt sá háttur ríki
hjer á landi nú, að lítilsvirða
landhúnaðinn, eiga þeir tímar
eftir að koma, þegar þjóðin hef-
ir lært að skilja það, að hún á
enga eign dýrmætari en móður-
moldina og að án landbúnaðar
verður hjer ekkert þjóðfjelag.
Þjóðin væri áreiðanlega miklu
betur komin gagnvart þeim við
burðum, sem nú eru framund-
an, ef margir af verkamönnum,
verslunarmönnum og fleira
fólki bæjanna, væri bændafólk
í sveit. Sumir halda því fram
að landbúnaðurinn geti ekkert
framleitt á erlendan markað.
Þetta er hin mesta fjarstæða.
Dilkakjötið og aðrar sauðfjár-
afurðir, eru í augum erlendra
þjóða, æskilegar vörur. Fleira
gæti líka komið til greina.
Hinir sömu telja framleiðslu
landbúnaðarins svo lítils virði,
að jafnvel væri rjettast að lofa
landbúnaðinum að sigla sinn
sjó. Gagnvart því er ekki úr
vegi að athuga hvers virði fram
síðastliðnu ári, samkvæmt, eða
sem næst verðlagi því, sem
,,vísitölunefndin‘ ‘ ákvað:
Ætla má, að mjólkandi kýr
3feu eigi undir 30 þúsundum.
Með meðalnyt (2500 1.) skila
þær 75 miljónum lítra. Lítirinn
metin á kr. 1.23, gerir 92 milj.
undanförnum öldum, hafa í haust var fargað í sláturhús-
valdið kolfelli fjenaðar og
manndauða vegna fæðuskorts.
Hjer á landi hefir fólk ekki dá-
ið af fæðuskorti síðan árið
1882. Munurinn er nú orðin sá,
að fiskur er sóttur á djúpmið-
in og að túnin spretta, hvernig
sem viðrar. Það gerir friðun
þeirra (girðingar) og að ræktin
í þeim er miklu meiri en nokk-
urn tíma áður, og svo eru sam-
göngurnar við útlönd ólíkar
því sem áður var.
En svona árferði dregur úr
framkvæmdum, rýrir arð bú-
anna og margfaldar kostnað-
inn við framleiðsluna. Það kost
ar mikið að gefa ám inni allan
sauðburðinn, það fer mikil
vinna forgörðum, þegar strítt
er við, í óþurkum, að ná inn
heyi og eldivið og öll vinnan
ust fram í miðjan nóv. En eft>-
ir það og til áramóta, vár sæmi-
legt veður. Sumarkuldarnir
voru með ódæmúm. í miðjan
þess að þjetta bygðina með ný-
býlum, bæði á víð og dreif og
um nær 480 þús. sauðfjár. Með
því að bæta við heimaslátruðu
fje, má óhætt telja að slátrað
hafi verið 500 þúsundum. Sje
hver kind metin á 100 krónur,
gerir það 50 miljónir. Samkv.
fjártölunni í landinu, mun ekki
of lágt að ætla ullina 700 þús.
kg. Með því að reikna kg. á
8.50, gerir ullin kr. 5 milj. og
950 þús. Jeg tel ekki of lágt að
áætla gripakjöt, geitakjöt, egg,
svínakjöt, geitamjólk og gripa-
húðir á 20 miljónir. Þá áætla
jeg garðmat og gróðurhúsa, 100
þús. tunnur á kr. 100,00 en það
gerir 10 milj. króna. Er þá enn
ótalið mör, viður, fjallagrös og
ber, en það get jeg ekki verð-
lagtvog verður það því að vera
til uppbótar á hitt, sem verðlagt
er. Samkvæmt þessu verður þá
ársframleiðsla landbúnaðarins
1943, um 178 mi]j. króna. Þess-
ar tölur eru ekki gripnar úr
lausu lofti og þ^gar- þetta er
athugað sýnast 10 milj., sem
síðasta þing ákvað að veita til
verðuppbóta og neytendastyrks,
á þessa 178 milj. króna fram-
leiðslu, ekki mikil fúlga.
Þá er því haldið fram, að land
búnaður hjer sje ósamkeppnis-
fær af því hann sje rekinn með
frumstæðum háttum. Um það
má lengi deila, hvað. sjeu
frumstæðir hættir atvinnuvega
á meðan fleiri umbóta er að
.vænta. En hitt er víst, að ekki
er hjer kyrrstaða í landbúnað-
inum, nje hættir hans jafn
fru.mstæðir, meðan það fer
saman, að fólkinu fækkar í
sveitunum og framleiðslan vex
allhröðum skrefum. Jeg veit
ekki betur en að nú þegar sje
4
þó ekki síst með nýbýiahvert'-Íbúið að' gera miklar kynbætur
um, 'til þess: að opin s:je léið.á bupeningi bænda; jeg veit
’heldur ekki betur en mjólkur-
J verð sje miðað við það að heyja
sje aflað á vjeltæku landi. Hey
vinnuvjelar eru nú notaðar hjá
almenningi að telja má. Túnin
eru þá og þegar að verða öll
: vjeltæk.
j (Búnaðarsamband Suður-
þing. ljet mæla túnþýfi á sínu
1 svæði 1937. Það átti hugmynd-
ina um það að sljetta öll tún
á 10 árum). Súrheysverkunin
ler orðin mjög almenn og fleira
mætti benda á sem sýnir það,
að íslenskur landbúnaður er
langt frá því að vera á svo-
nefndu frumstígi.
Jeg held að þeir, sem tala um
það, að landbúnaðurinn sje
ekki samkeppnisfær, viti lítið
hvað þeir eru að segja. Hvaða
mörk geta menn sett, er sýni
útkomu þeirrar samkeppni og
við hvað á sá atvinnuvegur að
keppa, sem þjóðin getur ekki
lifað án.
Það er ýmislegt fleira, sem
bændafólkið afrekar fyrir þjóð
fjelagið með dugnaði. Auk
framleiðslunnar, elur það upp
starfhæfasta fólkið, bæði fyrir
sveitir og sjávarþorp, það við-
heldur best þjóðlegum og holl-
um lifnaðarháttum, og það
leggur þjettbýlinu -— einkum
höfuðborginni árlega til stór-
fje í gegnum verslun, skóla-
sókn, bóka og blaðakaup og
síðast en ekki síst með öllum
þeim fjármunum, sem fólk
flytur árlega með.sjer úr sveit-
unum og í kaupstaðina. En þá
er þó enn ótalið það sem mestu
skiftir, en það eru hin miklu
vei’ðmæti, sem bændafólkið
lætur eftir sig í ræktaðri jörð
og öðrum umbótum tii sveita.
Það er talað um ölmusur til
bænda og of hátt afurðavcrð
fyrir neysluvörur landbúnað-
arins. Jarðabótastyrkurinn, að
því leyti sem hann er kominn
frá þjettbýlinu, er eins og
krækiber í ámu, sje miðað við
þau feikna verðmæti, sem sveit
irnar hafa lagt þjettbýlinu til.
Þessi styrkur er heldur ekki
til bænda, í raun og veru, held
ur þátttaka ríkisins í því starfi
að auka varanlegan höfuðstól
fyrir fleira fólk til búsetu. Jeg
segi þátttaka, því að bænda-
fólkið vinnur aðalstarfið, hvað
við kemur jarðabótunum. En
hvert siðað þjóðfjelag verour
að leggja fram fje til þess að
tryggja batnandi framtíð. .Hjá
því verður alls ekki komist, að
ríkið leggi árlega fram fje til
aukinnar jarðyrkju (rpoldin,
jórðin, er dýrmætasta eign
þjóðarinnar). Ilitt getur verið
annað mál, hvernig hentugast
er að verja umbótafjenu. Til
dæmis gæti verið álitamál,
hvort ríkið ætti ekki að láta
framlagið til aukinnar jarð-
yrkju aðallega ganga til þess
að koma upp nýbýlum og þá
einkum nýbýlahverfum, svo að
fjölga megi því fólki, sem lifir
á jarðargróða.
Það er að sjálfsögðu citt af
verkefnum landbúnaðarins að
lækka framleiðslukostnaðiftn.
Þar hefir mikið únnist, - sem
sjést besti 'á því, að’ framleiðsl-
an eykst þótt fólkinu fækki,
sem vinnur við hana. Fram-
leiðslukostnaðUr og viðhald
jarðanna Vérður að koma fram
í vöruverðinu, á því verði þarf
að selja vöruna, og takist það,
hafa styrkir alment til bús-
rekstrar ekkert að þýða.
| Þjettbýlisfólkið vill leyfa
sjer að hækka framleiðslu-
j kostnað í sveitunum með sí-
hækkandi kauptöxtum, en vill
sva fá vörur úr sveitinni með
lækkandi verði. En þetta er
ekki hægt að sameina. Áróður
til lækkaðs vöruverðs úr sveit-
inni í kaupstaðina verour að
hafa sín takmörk, því að ekki
má verðlagið í landinu miða að
því að fæla ifólkið frá fram-
leiðslunni og láta það hrúgast
saman í úrræðalítinn verkalýð
kaupstaoanna. Þeir menn, sem
vinna að þessum áróðri. eru
stórhættulegir fyrir skynsam-
lega úrlausn bessara mála.
Landbúnaðurinn á mörg
vandamál fyrir höndum: Hann
þarf að framleiða meira, bæði
á innlendan og erlendan mark-
að; hann þarf að vinna bug á
,,mæðiveikinni“; hann þarf að
taka heita vatnið og rafmagnið
í þjónustu sína; hann þarf enn
ao lækka framleiðslukostnað-
inn og hann þarf um fram alt
að auka trúna á sjálfan sig.
Um leið og þessi " mál eru
vandamál sveitanna, eru þau
líka þjóðmál af því landbún-
aðurinn er lífsnauðsyn þjóð-
arinnar.
20. jan. 1944.
Jón II. Þorbcrgsson.
Hæifur og sSp, sem
umflýja mætti
Jeg hefi sagt fyrir, og að vísu
í sambandi við það sem rjett
er að nefna náttúrulögmál, að
árið 1944 mundi verða í mesta
lagi hættulegt. Og þótt ekki
sje langt liðið enn, hefir nú
þegar ýmislegt það til tíðinda
borið, utan lands og innan, sem
eindregið bendir í þá átt. En
þó eru, að því er sjerstalclega
Reykjavík snertir, og þó raun-
ar alt landið, sum þau tíginði,
! sem að vísu nú stefnir til, en
ekki mundu fram koma, ef þau
ráð væru tekin, sem auðvelt
er að fara eftir. Veit jeg' um
sum þessi ráð með vissu, og
hefi um þau talað við menn,
sem helst gætu látið fram-
kvæma það sem gera þarf. Eru
þær framkvæmdir ekki vanda-
samar, en því miður get *jeg
ekki, að svo stöddu, látið al-
,nenning fá að vita hverjar
þær eru. En það er alveg víst,
að af þeim mundi ýmislegt gott
leiða, og þar á meðal nokkra
framför 1 því sem svo afar mik-
ið ríður á. En það er að halda
ekki, að sannleikurinn sje lýgi
og lýgin sannleikur, einsog
'mönnum hættir svo mjög við á
helvegi.
5. febr.
Helgi Pjeturss.
Aths.: Línur þessar komu í
blaðinu 13. febr., en höfðu rugl-
ast svo, að óskiljanlegt varð.
Hefi jeg verið beðinn að fá
greinarstúfinn prentaðan upp
] aftúr, • éinsog nú hefir góðsam-
|lega gert verið. II. P.