Morgunblaðið - 16.03.1944, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 16. mars 1944.

Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
rrjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Arni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
1 lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Metingur og mannjöfn-
uður mætti enn bíða
SAMVINNA sú, sem á Alþingi varð um lausn sjálfstæð-
ismálsins, náðist eigi án mikillar fyrirhafnar. En því
ánægjulegra er það fyrir þá, sem forustu höfðu um að
koma samkomulaginu á, hve góðar undirtektir það hefir
fengið meðal almennings. Það er þess vegna skiljanlegt,
þótt sumir þeir, sem hina pólitísku baráttu heyja, vilji
tileinka sínum leiðtogum mestan heiðurinn af því að svo
heppilega tókst til, sem raun varð á.
★
Langsamlega best færi þó vafalaust á því, að nú um
sinn væri látið af öllum metingi manna og flokka um það,
hver mest hefði sjer til ágætis unnið um lausn hins mikla
máls. Enn er úrslitaátakið eftir og sýnist það ærið verk-
efni meðan á því stendur. Alger sameining þjóðarinnar í
þjóðaratkvæðagreiðslunni er það, sem alt á ríður nú. Á
eftir koma svo dagar, mánuðir og ár, sem menn mega eyða
að vild til að hælast um, hver mestan þátt átti í öllum
þessum atburðum, sem vissulega verða lengi í minnum
hafðir.
★
Tíminn hefir þó eigi viljað við hafa þessa skynsamlegu
vinnuaðferð. Síðastliðinn laugardag birtist þar leiðari um
hlut Hermanns Jónassonar í lokaþætti sjálfstæðisbarátt-
unnar.
Morgunblaðið telur það, sem fyr segir, miður farið, að
hefja nú meting milli manna um það, hvern þátt hver og
einn hafi átt í þeim atburðum síðustu mánaða og raunar
síðustu fjögra ára, er sjálfstæðismálið varða. En hitt má
heldur eigi líðast, að í svo stóru máli sje nú þegar byrjað
að umskrifa söguna, í því skyni að hún líti alt öðru vísi
út en hún raunverulega var.
★
Sannleikurinn í þessu efni er sá, að stöðu sinni sam-
kvæmt átti Hermann Jónasson að sjálfsögðu mikinn þátt
í atburðunum 1940, er æðsta valdið var tekið inn í landið
og 1941, er herverndarsamningurinn við Bandaríkin var
gerður. En allar þær ákvarðanir, sem af þessu tilefni voru
teknar, voru teknar af þáverandi ríkisstjórn, þjóðstjórn-
inni, í heild. Þeirri ríkisstjórn allri ber því lof eða last,
eftir því sem metið kann að verða, en engum sjerstökum
ráðherra. Að minsta kosti eru enn engin gögn fyrir hendi,
sem leyfi að í nauðsynjalausan mannjöfnuð verði farið í
þessu efni. Enda vitað að ríkisstjórnin kvaddi sjer til
ráðuneytis bæði sjerfróða menn og pólitíska forystumenn,
sem sumir munu fyllilega hafa átt sinn þátt í því, er
gerðist.
Fyrir atburðanna rás var Hermann Jónasson svo horf-
inn úr ríkisstjórn 1942, þegar Bandaríkin lofuðu viður-
kenningu sinni á sambandsslitum eftir árslok 1943 og er
sett var stjórnarskráin 15. des. 1942, sem nú er stjórn-
skipulegur grundvöllur að lausn málsins. Hvorttveggja
þetta gerðist undir forystu ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks- j
ins, en við litla hrifningu Hermanns Jónassonar. Mun
þessara viðburða beggja minst sem merkjasteina í sögu
málsins. I
Um lausn málsins á því þingi, sem nú var frestað, er
það öllum kunnugum vitað, að hún er fyrst og fremst
tveimur mönnum að þakka: Ólafi Thors og Hermanni
Jónassyni. Lögðu þeir sig báðir alla fram um að koma
sáttum á í málinu. Mun það sanni nær, að þær hefðu eigi
náðst, ef eigi hefði beggja þessara manna við notið. Alt
mun þetta síðar verða lýðum ljósara og skal það eigi
nánar rakið að sinni. En nauðsynlegt var að geta þessa
nú þegar, úr því að Tíminn gat eigi á sjer setið, um mann-
jöfnuð í þessu máli.
Karakúlpeslimar
Omurlegt ástand.
GREIN Hermóðs Guðmunds-
sonar á Sandi, sem birtist í síð-
asta blaði Isafoldar, er mjög at-
hyglisverð. Gildir einu hverja
skoðun menn hafa á fjárpesta-
málunum og framtíð sauðfjár-
ræktarinnar. Þeir þurfa allir
að lesa þær greinar, sem skrif-
aðar eru af þekkingu og vel-
vilja eins og þessi er.
Myndin, sem höfundur bregð
ur upp, er mjög ömurleg. í ein-
um af stærri hreppum landsins
Aðaldælahreppi, eru eftir að-
eins 28 ær að meðaltali á bónda
og þar með talið það fje, sem
börn og lausafólk eiga. Það er
ekki bjart framundan fyrir
þeim 60 bændum sem um er
að ræða, og nærri má geta, að
eigi sjeu mjög ólíkar ástæður
í nærsveitum. Þarna er ekki
mjólkurframleiðsla, er geti
bjargað. Ekki heldur hrossa-
eign, eða annað, er þeir bændur
hafa aukatekjur af sem búa í
grend við hina stærri bæi.
Þingeyjarsýsla hefir verið og
er sauðfjárræktarhjerað fyrst
og fremst. Ræktun sauðfjár
hefir verið talin þar fullkomn-
ust í landinu að því leyti, að
þar hefir náðst einna mestur
„brútto“-arður af hverjum ein-
staklingi. Menn hafa lagt lítið
kapp á að eiga margt fje hver,
en tengt alla áherslu við það að
hver einstaklingur gæfi þann
fullkomnasta arð sem unt er.
Nokkuð mun þetta hafa orðið
á kostnað hreystinnar í fjenu.
Þegar slíkur fjandi eins og
Karakúlspestin heimsækir þenn
an hreinræktaða stofn, þá er
von að illa fari, enda er reynsl-
an ægileg.
Þeir bændur, sem þarna eiga
hlut að máli, hafa litlu að tapa
og er fyllilega eðlilegt að þeir
sjái þann eina möguleika fram
undan, sem II. G. mælir með
að skipta alveg um fje. Hvergi
á landinu er eins mikil þörf á
að reyna þá leið. Hún er að
vísu neyðarúrræði og bæði jeg
og aðrir, sem hafa orðið fyrir
þungum búsyfjum af völdum
Karakúlpesta, hafa takmarkaða
trú á, hversu vel niðurskurðar
leiðin muni takast. En eins og
komið er, virðast neyðarkostir
einir fyrir hendi og þá er auð-
vitað sjálfsagt að byrja þar sem
ástandið er hörmulegast. Að
skipta um fje milli Jökulsár á
Fjöllurn og Skjálfandafljóts er
að vísu stórt átak, en vilji hlut-
aðeigandi bændur reyna það, þá
mælir full sanngirni með, að
aðstoða þá til þess. Alþingi hef-
ir nú líka heimilað ríkisstjórn-
inni að verj^ til þessa alt að
600 þúsund krónum á þessu ári
ef til kemur, og atkvæðagreiðsl
an hefir verið auðvelduð með
því, að miða lágmarks kinda-
töluna 25 við þann tíma, sem
pestin kom í stað hins yfir-
standandi.
Komi til þess að þetta verði
notað á árinu, sem líklegt má
telja, mundi fást reynsla af fjár
skipta leiðinni sem síðar getur
orðið dýrmæt öðrum mönnurn
og hjeröðum.
Jeg er alveg ósammála Her-
móði Guðmundssyni um það.
að stofna til fjárskipta á öllu
svæðinu í einni lotu 4—5 árum
eða svo. Það mál er svo dýrt og
hættulegt, að ekkert vit er í
Framh. á 8. síðu
\Jilverji álrij'ú
dci Cs (c

ctc^iecýci
Íí^inu
Þrifnaðarmál.
HÚSMÓÐIR ein hjer í borg-
inni skrifar mjer ítarlegt brjef
um málefni, sem oft hefir verið
drepið á áður, en það er hrein-
læti i mjólkursölubúðum. Brjef-
fið er glögglega skrifað og það
er sannast mála, að aidrei verð-
ur skrifað nóg um þetta og önn-
ur þrifnaðarmálýfyrr en lagfær-
ing hefir fengist á því, sem all-
ur almenningur kvartar um. —
Brjef húsmóðurinnar er á þessa
leið:
„Víkverji minn góður. —i Jeg
þykist vita, að þú getir orðið
þreyttur á öllum þessum brjef-
um, sem þú færð um aðfinslur á
ýmsum sviðum. Jeg er ein af
húsmæðrum þessa bæjarfjelags
og fellur það í minn hlut aö
sækja mjólk og brauð í búðirn-
ar. Það hefir oft verið erfiðleik-
um bundið að fá mjólk í vetur.
Hefir mjer oft fallið illa að
þurfa að bíða svo og svo lengi
eftir að fá nokkra mjólkurdropa.
En þó er það ekki það versta.
Það ber margt fyrir augu, þeg-
ar maður þarf að bíða í búðun-
um. Hefi jeg gert mjer það til
dægrastyttingar að athuga,
hvernig afgreiðslustúlkurnar
bera sig að við afgreiðslu.
•
Margar ágætar, en . ..
„MARGAR eru þær alveg óáð-
finnanlegar, bæði hvað þrifnaði
kurteislegri framkomu við
víkur. En það er kannske þess
vegna, sem mann hnykkir við,
þegar maður fyrirhittir af-
greiðsustúkur, sem sýna fádæma
sóðaskap.
„Er rjett að þegja yfir því, er
maður horfir á afgreiðslustúlku
setja mjóikurbrúsa, frá ýmsum
heimilum, á barminn á mjólkur-
ílátinu, sem hún er að mæla úr,
og mjólkin rennur eftir mjólk-
urbrúsunum og ofan í ilátið, eða
stampinn aftur, og svo er öðrum
mælt upp úr sullinu. Eða þegar
stúlka vigtar skyr og tekur með
berum höndum skyr, sem kann
að falla út af vigtinni, og setur
það saman við á ný. Það kostar
illindi, ef maður finnur að þessu.
En fólk á ekki heimtingu á að
hreinlega sje farið með mat,
þegar borgað er fult verð, sem
upp er sett. Sem betur fer eru
margar afgreiðslustúlkur hæfar
til sfns starfs, en því miður eru
þessar kvartanir mínar ekki á-
stæðulausar.
©
Ókurteisir og frekir
viðskiftavinir.
„Jeg veit, heldur húsmóðirin
áfram í brjefi sínu, að afgreiðslu
stúikur eiga oft erfitt vegna ó-
kurteisra og frekra viðskifta-
vina. Jeg hefi líka fylgst með
þeirri hiið málsins. Jeg er virki-
j lega þakklát hverri þeirri stúlku,
| sem er hæf til síns starfs og skil-
ur, hvað hún hefir tekið að sjer.
j Afgreiðslustarfið er ábyrgðar-
I starf, eins og alt starf, sem út-
| heimtir samviskusemi. Jeg vil
i taka það skýrt fram, að jeg
I skrifa ekki þetta brjef af neinni
löngun til að fetta fingur út í
málefni, sem mjer kemur ekki
við. heldur vi’di jeg einungis
benda á misfellur, sem öllum
kemur við. Hailbrigðiseftirlitið
i ætti að hafa meira eftirlit með
I þessu en manni virðist það gera“.
•
Áburður á túnbletti
í bænum.
LÖGREGLUSTJÓRI hefir ný-
lega birt auglýsingu, þar sem
garð- og túneigendum er bann-
að að bera á tún sín eða garða
nokkurn þann áburð, sem megn-
an óþef leggur af.
Það var sannarlega ekki van-
þörf á þessari auglýsingu, en nú
er bara eftir að framfylgja fyr-
irskipuninni. Víða inni í miðjum
bænum hefir verið borinn hús-
dýraáburður á tún og bletti, sem
„forpestar“ alt umhverfið. Fisk-
úrgangur hefir líka verið bor-
inn á garða og bletti. Það er ó-
neitanlega hart, að það skuli
þurfa að banna mönnum að not-;
færa sjer ágætan áburð í garða
sína og á túnbletti, en á hinn bóg
inn er ekki hægt að þola þann
óþef, sem leggur af húsdýra-
áburði og menn verða að sætta
sig við, að lögum og reglugerð-
um sje framfylgt.
•
Nefndafarganið.
„SKATTBORGARI" skrifar.
eftirfarandi um nefndafarganið:
„Meðal annara upplýsinga, er
viðskiftamálaráðherra gaf í
ræðu sinni á Alþingi um fjár-'
hagsafkomu síðastl. árs, sagði
hann, að um 50 nefndir væru
starfandi. Ríkissjóður þarf að
greiða of fjár fyrir þessa -—•
stundum vafasömu — vinnu. Er
ekki kominn tími til að hætta
þessum nefndastörfum að miklu
leyti? Þingmenn eru kosnir, og
þeim borgað sæmilega fyrir að
vinna þessi störf sjálfir með að-
stoð sjerfróðra manna, ef þá
skyldi bresta sjálfstraustið.
Þessum nefndastörfum er hlað
ið á tiltölulega fáa menn, senri
venjulega eru starfsmenn ; ríkis-
ins með fullu kaupi, uppbótum
o. fl. Afleiðingin af því verður,
að þeir vanrækja sitt aðalstarf.
og eru sjaldan á sínum stað“.
•
Heimtað af öðrum.
„ÞAÐ ER landlægur siður í
þessu landi að heimta alt af öðr-
um, en reyna jafnan að losna við
að gera nokkuð sjálfur. Menn
heimta af ríkinu og bænum, að
þetta eða hitt sje gert, en gera
ekkert sjálfir til að koma því i
framkvæmd, sem gera þarf, þó
hægt sje að gera það fyrirhafn-
arlítið og ástæðulaust sje að
heimta af hinu opinbera.
Þetta datt mjer í hug, er j’eg
gekk niður í bæinn í gærmorg-
un. Það hafði fajlið dálítill snjór
í fyrrinótt, en er leið á morgun-
inn gerði þíðviðri og götur bæj-
arins og gangstjettir urðu blaut-
ar. Nú var snjórinn ekki meiri
en það, að auðvelt var að sópa
gangstjettir fyrir framan hús
með venjulegum sóp. En samt
var það hrein undantekning, ef
maður sá sópaða gangstjett fyrir
framan hús. Jafnvel í Austur-
stræti, þar sem mörg heistu
verslunarhúsin eru, hafði fáum
dottíð í hug að sópa fyrir fram-
an hjá sjer. Fólkið óð krapið og
bleytuna alian daginn.
Oft hefir það heyrst, að bær-
inn sæi ilia um göturnar, og rjett
er það, að víða þurfa götur lag-
færinga við, sjerstaklega eftir
hitaveitulagnir. Það finst öllum
eðlilegt og sjálfsagt að skammá
bæinn fyrir slóðaskap, þó sömu
mönnum, sem það gera, detti
ekki í hug að gera hreint fyrir
sínum dyrum.
Til björgunarbáts fyrir Reykja
vik hafa Morgunblaðinu borist
kr. 1000.00 frá Þormóði Eyjólfs-
syni konsúl í Siglufirði. I brjefi,
sem fylgif, segir gefandi: „Eftir
að hafa lent í Laxfoss-strandinu,
er mjer ljóSt, að mikil og aðkall-
andi þörf er fyrir slíkan bát".