Morgunblaðið - 16.03.1944, Blaðsíða 7

FimtudagTir 16. mars 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
T
SJÓORUSTAN YIÐ FALKLANDSEYJAR
BRESKT kolaskíp kom
undir seglum reikandi fyrir
höfðann og bar sig mjög
aumlega. — Seglskip þetta
mvndi ekki hafa verið þarna
á ferðinni, ef ekki hefði ver-
ið alger skortur gufuskipa á
þessum slóðum um þetta
leyti. Von Spee sá þarna
fyrir sjer, ef ekki dulbúinn
engill, þá að minsta kosti
hjálp í neyðinni. — Hann
hremdi því skipið, fór ósköp
hógværlega með það þang-
að sem skjól var og losaði
það þar við kolafarminn. —
Bætti hann sjer þannig upp
það, sem hann hafði orðið
að varpa fyrir borð í rokinu.
En þessar fáu klukkustund-
ir voru þó nægilega margar
til þess, að þær hefðu getað
snúið algerum ósigri í
minsta kosti hálfan sigur.
Það er eftirtektarvert,
hversu hinn margliti þráð-
ur hamingjunnar tvinnast
saman við atburði þessa. —
Meðan von Spee var önnum
kafinn við að flytja kolin
úr hinu hertekna skipi, þá
brunaði Sturdee, eins hratt
og auðið var, á skipum sín-
um Inflexible og Invincible
síðasta áfanga leiðarinnar
frá Cromarty firði, með þá
von í hjarta, að honum auðn
aðist að hefna ófara Crad-
ocks, vinar síns og starfs-
bróður. Sjö þúsund mílna
leið til þess að heyja orustu
— og jafnvel þá óttaðist
Sturdee, að hann yrði of
seinn.
Áhafnir þessara tveggja
orustuskipa voru fagnandi
eins og þær væru að ganga
til leika. Þær hugsuðu ekk-
ert um dauðann, eða sund-
urtætta limi, heldur aðeins
um hið mikla æfintýri, sem
framundan beið. — Þeir
dáðu lika ajlir foringja sinn
og treystu honum.
Þjóðverjum var komið í
opna skjöldu.
EN sjóliðum þessum kcm
ekki þá til hugar, að viður-
eign þessi yrði að meira eða
minna leyti eins og eltinga-
leikur við hund, sem flýði
með rófuna milli fótanna.
Þjóðverjamir nálguðust
nú með Gneisenau og Leip-
zig i fararbroddi. Fallbyss-
um var beint að loftskevta-
Eftir Christopher Swann
Síðari grein
að flýja þegar í stað. '
Invincible tók að skjóta á
sextán þúsund metra færi,
— og var eftir það barist á
flóttanum. Ásamt Inflexible
rjeðist hún að Scharnhorst
og Gneisenau, en Glasgow,
Leipzig og Kent lögðu í
Nurnberg, Vopnaða far-
þegaskipið Seydlitz og tvö
stór kolaskip komu næst í
ljós. Elti Macedonia þau og
setti menn um borð í þau.
Þegar von Spee hafði náð
sjer eftir fyrstu undrunina
yfir að sjá bresku flotadeild
ina þarna, þá ljet hann
hendur standa fram úr erm-
um. Hann vissi, að vonlaust
var að staðnæmast og leggja
til orustu við svo mikið of-
urefli og ákvað því að verj-
ast aðeins á flóttanum. Skip
hans dreifðu sjer, en það
kom þeim að engu liði. Bæði
um hraða skipanna og leikni
sjómannanna voru Bretar
þeim fremri. Scarnhorst var
sökt þremur klukkustund-
um eftir að fyrsta skotinu
var hleypt af, Gneisenau
tveimur stundum síðar,
Comwall sökti Leipzig og
Kent Nurnberg. Öll skips-
höfnin á Schanhorst fórst,
en af sjö hundruð manna
áhöfn Gneisenau var aðeins
eitt hundrað bjargað. •—
Scarnhorst logaði stafna á
milli, er það sökk í hafsins
djúp með alla skipshöfn
sína innanborðs. — Meðan
það var að sökkva, söng
skipshöfnin ættjarðar-
söngva. Tveir synir von
Spee voru í orustunni, ann-
ar á Gneisenau, en hinn á
Leipzig. Fórust þeir báðir.
Ein þýsk fjölskylda misti
því í orustu þessari föður og
tvo syni.
Þjóðverjamir sýndu mikla
hreysti.
MÖRG stórfengleg atvik
gerðust í viðureign breska
beitiskipsins Glasgow og
þýska skipsins Leipzig. Það
kviknaði í þýska skipinu, og
hundruð manna af áhöfn-
stöðinni í landi. Gneisenau i inni söfnuðust saman á
var skotfimasta skipið í
þýska flotanum og hafði þá
fyrir skömmu unnið keis-
arabikarinn. Canopus tók
að skjóta úr hinum 12-þuml
unga fallbyssum sínum, og
samtímis hjelt Kent út frá
Port William með Glasgow
á hælum sjer. Rjett í því
komu Invincible og Inflex-
ible á fullri ferð fyrir Pem-
broketangann, fullbúin til
orustu. Þýsku skipin tóku sem eftir lifðu, stukku fyrir
stóran boga og flýðu. Hví-
likri skelfingu hlýtur það
líka að hafa valdið þeim að
rekast hjer á heila flotadeild
sem brunaði að þeim úr
tveimur áttum, í stað eins
beitiskips og óvarinnar
strandar. Þau flýðu og
sendu skipum þeim, sem á
eftir þeim komu, skipun um
kvæma þær. Á þessum degi
var það ekki skylda þeirra
að berjast, heldur halda líf-
fluttu dána og særða frá fót mn tiT þess að geta barist
um sínum.Neðan þilja unnu einhvem tíma síðar.
læknar skipsins sitt ömur-! »Svo langt var bilið milli
lega verk, og þeir vissu ekki skipanna", heldur sögu-
þá, að innan skams myndu maður áfram „að mjög erfitt
þeir, skjúklingar þeirra og var að segja um það, hvert
áhöldin, sem þeir beittu af við hittum skotmörkin. Frá
svo mikilli atorku, liggja á klukkan 2 til 2,30 var erf-
hafsbotni. Það voru hraust- iðasti þáttur leiksins. Skot-
ir menn þessir Þjóðverjar. hríðin frá Scharnhorst
Þeir börðust til síðustu minkaði smám saman, og
stundar og dóu, næstum reykjarmökkur gaf til
hver maður. Hvílík hetju- kynna, að mikill eldur væri
dáð, sem ílaggskip von Spee kominn í skipið framanvert.
svndi. Það var næstum bú- j Yfirbyggingin var í rústum
ið að gera út af við þá, en jog ljótar holur eftir fall-
þó reyndi það í andaslitr- j byssukúlur mátti sjá á hlið-
unum að snúa sjer gegn ! um skipsins, jafnvel úr þess
Bretum Gneisenau til verhd ,ari miklu fjarlægð“.
ar. Þegar það sökk, eftir | Samt barðist S^harnhorst
þessa gagnslausu hetjudáð, áfram þar til klukkan 4. en
þá börðust fjögur hundruð þá hallaðist það mjög á hlið
manns við dauðann í ís-; ina og sökk. —- Gneisenau
köldum sjónum. Ekki einn hjelt uppi jafn vonlausri
einasti maður komst lífs af. j baráttu. Revkháfurinn var
í hópi þeirra 250 Þjóðverja,' skotinn burtu snemma í við
sem bjargað var, var ekki ureigninni, og rauðar eld-
neinn af áhöfn aðmíráls- | glærinpar stigu upp í him-
skipsins.
Scharnhorst
inhvolfið, sem sólin var nú
hafði orðið að kveðja. Löngu áður en
framþiljum þess. Skipherr-
ann á Glasgow hvatti þá til
þess að gefast upp, en með-
an margar raddir hrópuðu:
„Já, við gefumst upp“, þá
var skotið frá skipinu á
Glasgow. Svarið kom sam-
stundis — kúla, sem drap
sjötíu af þessum hugdjörfu
mönnum. Þá skutu þeir flug
eldi til merkis um það, að
þeir gæfust upp, og þeir,
borð. Sumum þeirra varð
bjargað, en skipið sökk.
Ágætur agi var í liði Þjóð
verjanna. Kúlurnar sprungu
á þilförum skipanna, fall-
byssuskytturnar lágu í blóði
sínu, en þeir, sem enn gátu
miðað byssunum skutu,
gerðu við það sem skemdist,
eins fljótt og þeir gátu, og
fyrir harðari skothríð en
flest önnur skip, bæði fyrr
og síðar hafa orðið að þola,
jafnvel þótt með sje talin
sjóorustan við Jótlands-
strendur. Þar sem það var
ílaggskip aðmírálsins, var
þau auðvitað skoðað sem
„stóri drengurinn“ í flota-
deildinni. — „Náið fyrst í
stóra drenginn“. var sagt á
sjóhernaðarmálinu, „og þá
kemur sá litli á eftir“. Á
þetta máltæki rætur sínar
að rekja til orustunnar við
Trafalgar, þegar Frökkum
heppnaðist ekki að sigra
„stóra drenginn“ — Victory
•— énda þótt þeir feldu þar
mesta sjóliðsforingja Eng-
lands. Eftir að Scharnhorst
var sokkið í hafsins djúp,
var lítil von fyrir þau skip,
sem enn voru ofansjávar,
því að nú fengu þeir ekki
lengur fyrirskipanir frá
flaggskipinu.
Sjónarvottur segir frá.
ÞAÐ ER EKKI auðvelt
að lýsa orustunni við Falk-
landseyjar, því að eins og
sagt hefir verið, var það
fremur eltingarleikur en
orusta. Eftirfarandi lýsing
sjónarvotta á. Invincible gef
ur þó glögga mynd af at-
burðarásinni:
„Klukkan 10,25 fyrir há-
degi var gefið hið ógleym-
anlega merki: Eltið. Okkar
skip og Inflexible rjeðust
að Scharnhorst og Gneisen-
au, skotmeistara þýska flot-
ans, en það var ekki fyrr
en klukkan 1,25, að þau
svöruðu skeytum okkar“. Ef
til vill hafa áhafnir þýsku
skipanna verið of önnum
kafnar við að undirbúa sem
skjótastan flótta. — Þeim
hafði borist fyrirskipun for-
ingja síns, og þær lögðu sig
hún sökk, leit hún út sem
sökkvandi skip, vegna þessa
neistaflugs. En hún brunaði
tígulega áfram. Klukkan 6
virtist hún fara á hliðina,
menn sáust skríða utan á,
skrokknum, og síðan seig
hún niður í djúpið. Annar
sjónarvottur skýrir frá því,
að mikil sprenging hafi orð-
ið í skipinu um leið og það
sökk.
Kent „brendi brýmar að
baki sjer“.
ÞÁ ER sagan af Kent.
Það var ekki eins hrað-
skreitt og systurskip þess
og óttaðist því að koma of
seint á vettvang. Alt það,
sem var úr viði, í skipinu
var því broúö niður — hús-
gögn, kassar og jaí'nvel bát-
ar \ oru ausnir oliu og hrúg-
að inn á eldana til þess að
auka guíuþrýstinginn. Þetta
var ný aðíerð við að „brjóta
allar brýr að baki sjer“. —
Bar það líka góðan árang-
ur, því að það komst í skot-
færi við bráð sína og sökkti
henni.
í flotasögu liðinna tima
er engin viðureign, er hægt
er að jafna saman við sjó-
orrustuna við Falklandseyj-
ar. Svo að segja frá örófi
alda, hefir þeirri kenningu
verið haldið fram, að menn
verði að elta óvini sína þar
til annað hvort þeir gera út
af við óvinina eða óvinirnir
eyðilegeia þá. í flestum til-
fellum hefir ekki reynst
auðið að framkvæma þetta,
og í þetta sinn hefði það
heldur ækki tekist, ef Kent
hefði ekki siglt þremur míl-
um hraðar en áætlaður gang
hraði skipsins var, er hún
elti Nurnberg og heppnað-
ist að sökkva því. Engir
komust lífs af, enda sökk
kennilegt að hugsa um það,
að svo stór hlutur — sem
hafði kostað morð fjár og
vinnu — skyldi eyðileggj-
ast á jafn skamri stundu, og
ekki skilja eftir sig önnur
merki ofansjávar en dreift
rekald.
Sturdee, aðmiráll, var
gerður að barón af Falk-
landseyjum í viðurkenning-
arskyni fyrir afrek hans. —
Jellico, lávarður, talaði um
hann sem „foringja, er hefði
lagt sjerstaka stund á her-
tækni“. Eftir styrjöldina
var Sturdee gerður heiðurs-
meðlimur Lloyd-fjelagsins.
Sagði hann þá í þakkar-
ræðu: — „Viðureignin við
Falklandseyjar var skemti-
leg. Það var hraustleg varn-
arorusta, og jeg hefi ætíð
ánægju af að lýsa því vfir,
að jeg ber mikla virðingu
fyrir hinum hugdjarfa and-
stæðingi mínum“.
Síðar var Sturdee í or-
ustunni \ið Jótland þ. 31.
maí 1916, og var hans þá get
ið í tilkynningum herstjórn
arinnar. Meðal heiðurs-
merkja sem hann hefir hlot-
ið eru St. Maurice og St.
Lasai’usorðan ítalska, St.
Anne orðan rússneska, kross
hinnar rísandi sólar frá Jap
an, orða flekkótta tígrisdýrs
ins frá Kína og stríðskross-
inn franski. Þann 5. júlí
var hann gerður að flotaað-
mírál, og frá þinginu hlaut
hann tíu þúsund sterlings-
pund „í viðurkenningar-
skyni fyrir störf hans“.
Árið 1925 var sigursins
minst með því að reisa minn
ismerki, sem nú stendur á
stærstu Falklandsevjunni
og gnæfir yfir orustusvæð-
ið. Efst á minnismerkinu er
eirstytta af fyrsta breska
herskipinu, sem hvílir á
hnetti með öldum undir og
á þetta að tákna yfirráð
Breta á höfunum. Áletrun-
in er svohljóðandi: Til minn
ingar um orustuna við Falk
landseyjar, sem frelsaði ný-
lendu þessa frá því að vera
hernumin af óvininum.
if
Sausdais Hajfield-
hoteH" brennur
Frá norska blaðafulltrú-
anum.
HIÐ ÞEKTA ..Gausdals Höj-
fjeldshotell“ í Guðbrandsdaln-
um brann til kaldra kola s. 1.
laugardag.
Um 300 manns voru í hótel-
inu, en þeir sluppu allir ómeydd
ir úr eldinum. Þjóðverjar og
quislingar hafa notað hótelið í
lengri tíma til sinna þarfa. —
Hafa þýskir liðsforingjar m. a.
haft þar miklar veislur.
allar fram til þess að fram-. skipið mjög fljótt. Var ein-
Gripíiholm kemur til
New York frá Evrópu.
Sænska stórskipið Gripsholm,
sem verið hefir i förum með
stjórnarfulltrúa ófriðaraðilja og
fanga, sem látnir hafa verið
lausir, kom í dag til New York
með' 663 farþega frá Evrópu,
103 af farþegunum eru frá
Suður-Ameriku. — Reuter.