Morgunblaðið - 21.03.1944, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 21. mars 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
5
BERUM KLÆÐI Á VOPNIN
ÞANN 1. des. s.L voru liðin
25 ár frá því að sambandssátt-
málinn var gerður milli íslands
og Danmerkur.
Þann dag öðlaðist ísland við
urkenningu á tvímælalausum
rjetti sínum til sjálfræðis,
rjetti sem af þjóðinni var tek-
inn án vilja hennar sjálfrar.
Samkv. 18. gr. þess sáttmála
er gerður var árið 1918, er okk
ur veitt heimild til þess, að
losna að öllu eftir árslok 1943,
úr þeim tengslum, sem um
margar aldir hafa bundið okk-
ur erlendum yfirráðum.
Jeg hygg, að fram á síðustu
ár, hafi allir íslendingajr ver-
ið um það sammála, að við ætt-
um að taka að öllu í eigin hend
ur, stjórn allra okkar mála, þá
er samningstímabilið . væri út-
runnið, sem það nú er.
Út frá mínu leikma.nnssjón-
armiði sýnist mjer, að sam-
bandssáttmálinn sje ekki leng-
ur til, sem slíkur, þar sem að
Danir ekki hafa síðan 9. apríl
1940, getað rækt þau ákvæði,
sem sáttmálinn sjerstaklega
kvað á um, sem sje, utanríkis-
málin og gæslu landhelginnar,
skv. 7. og 8. gr.
Með þingsályktun 10. apríl
1940, tók Alþingi með einróma
samþykt'-þá ákvörðun, að fela
ríkisstjórninni þessi tvö veiga-
miklu atriði, ásamt handhöfn
konungsvaldsins.
Sambandssáttmálinn er því
slitur eitt orðið, og ekki að
neinu leyti til halds eða
trausts, enda mun það og ver-
ið hafa óskift álit átt-menn-
inganna í stjórnarskrárnefnd-
inni, að svo væri, en álit henn-
ar var það, að lýðveldi bæri
að stofna á íslandi, eigi síðar
en 17. júní 1944.
Þann 1. des. s.l., birtu svo
þrír af fjórum flokkum þings-
ins þ. e. a. s., Sjálfstæðisflokk-
urinn, Framsóknarflokkurinn,
og Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn — á-
lyktun þess eínis, að Alþingi
skuli koma saman til funda,
eigi síðar en 10. jan. n. k., til
þess að ganga þá endanlega
frá samþykt lýðveldisstjórnar-
skrárinnar, svo að hægt verði
að stofna lýðveldið formlega
þann dag, er stjórnarskrár-
nefndin hefir talið rjettkjörinn
til þess stórmerka þáttar í sögu
lands og þjóðar.
Meiri hluti forustu Alþýðu-
flokksins var þar á öðru máli.
En okkur íslendingum er það
býsna laust að deila og vitan-
lega er það einn af höíuðkost-
um lýðræðisins, að menn fái að
láta skoöanir sínar í Ijós, og
vega og meta málsatriðin út frá
mismunandi sjónarmiðum, en
þó er hóf allt best á hverjum
hlut.
-
Enginn mun sá íslendingur
vera, að ekki kenni hann nokk
urs sársauka, er hann lítur yf-
ir hartnær sjö alda yfirráð er-
lendra þjóða iam málefni okk-
ar, og öll vitum við það, að eigi
var eingöngu um að kenna
ásælni Hákonar g'amla Noregs-
konungs, til landsyfirráða hjer
að svo- fór sem fór, um þjóð-
veldi það, sem stofnað var á
Þingvöllum í júlímánuði 930.
Eftir Císla Jóhannesson, Cröf, V.-Skaftafellssýslu
lega og söguríka þjóðveldis-
tímabil, geymir óbrotgjarnar
minningar um menn, sem áttu
þjóðernistilfinningu sterkari
öllum hagsmunatogstreytum
einstaklinganna.
En sú þróun málanna sem svo
mjög einkennir sögu Sturlunga
aldarinnar, og það öfugstreymi
sem þá skapaðist í þjóðlífinu,
með hinni skefjalausu valda-
baráttu hinna framgjörnu
manna og valdaþyrstu, er ein-
mitt frumstigið að frelsismissi
þjóðarinnar.
Hefði þá tekist að sameina
þjóðina innbyrðis og fá hana
til þess að hrinda af sjer ásælni
hins norska þjóðhöfðingja, er
líklegt, að saga íslands hefði
önnur orðið.
Nú vill svo vel til, að á ný-
loknu þingi hefir gifta ráðið
því, að góðum mönnum hcfir
tekist að skapa einingu um
stóru málin og þau afgreidd
einróma frá Alþingi til þjóðar-
innar. Fór þar betur en um tíma
á horfðist. Þessu mun fagnað.
'k
Síðan í desember 1942, er að
skapast nýr þáttur í stjórnmála
sögu okkar, þáttur sem engar
hliðstæður á sjer til hjer hjá
okkur.
Alþingi sjálft með sína 52
kjörnu fulltrúa hefir eigi getað,
myndað þingræðisstjórn. Stjórn
sú, sem nú situr, er því að
nokkru leyti utan garðs á Al-
þingi, þar eð hún er skipuð
mönnum, sem ekki eiga sæti á
þingi, sem kjörnir fulltrúar.
Engum mun dyljast það, að
enda þótt slík ríkisstjórn sje
vel mönnuð, þá er það algert
néyðarúrræði sem hjer hefir
verið gripið til og ömurlegt, að
okkar meira en þúsund ára
gamla Alþingi skuli verða að
horfa upp á það, að ríkisstjóxn-
hvað .minst áróðursmönnum
stjettabaráttunnar, að rifja upp
fyrir sjer þær afleiðingar, sem
sundrung og skammsýni Stx-url
ungaaldarinnar hafði á frelsi
og framtíð þeirra kynslóða, er
síðan hafa bygt þetta land, allt
til vorra daga.
k
Mikil meiri hluti þjóðarinn-
ar er því eindregið fylgjandi,
in sje einvörðungu skipuð ut- að við stofnum okkar eigið lýð-
anþingsmönnum | veldi á vori komanda. Þá er
Svo hátt hafa deilurnar risið málsmeðferð öll oröin á ábyrgð
og svo er ósamlyndið mikið, að þjóðarinnar sjálfrar, eða þeirra
ekki hefir enn tekist að mynda ’ sem hún á hverjum tíma felur
þingræðisstjórn, þrátt fyrir all! að fara með völdin í landinu.
ýtarlegar tilraunir, sem all- j Jeg hygg, að athygli ná-
ar hafa strandað á blindskeri grannaþjóðanna beinist hjer
fláttskapar og sundurgerðar. j eftir meira en hingað til að
Manni verður á að spyrja: þeirri litlu þjóð, sem byggir
Er annað Sturlungatímabil að þetta sviptigna land mitt í auðn
ná yfirtökunum í þjóðmálabar- j úthafsins, — framsýni hennar
áttunni, baráttunni um dægur- og dugnaði hennar til farsæld-
málin? Það er óneitanlegt, að ar afkomu allra landsins barna.
það er vá allmikil fyrir dyrum 'j Og sagt er, að glögt sje oít
ef svo fer fram sem nú horfir gestsaugað. En því aðeins get-
með hinum ofstækisfullu ill- ' um við vænst þess, að öðlast
deilum og ósamkomulagi milli samúð annara og gagnkvæman
stjórnmálaleiðtoganna og raun skilning á verkum okkar, að
ber þar vitni um. j yið hættum að berast á bana-
Ekkert er þessu litla þjóð- J spjót haturs og illdeilna um góð
fjelagi jafn háskalegt, sem mál og nytsöm, hvaðan sem þau
slíkt ósamlyndi um dægui’mál- koma, og hverrar pólitískrar
in, og það er illt verk og ó- trúar hann er sá maour, sem
drengilegt, sem þeir menn
vinna, er einbeita áhrifum sín-
um að því, að sundra þjóðinni,
í stað þess að sameina hana.
fundið hefir hjá sjer hvöt til
að bera slík mál fram, ,.því
hvað má höndin ein og ein, all-
ir vinni saman“. Hai’gvítug
Það er öllum holt og ekki > hagsmunabarátta einnar stjett
SVlMIMI JARÐFRÆÐI
Eftir dr. Helga Pjeturss
JOHANNES ASKELSSON
er einn af þeim mönnum, sem
jeg hefi miklar mætur á fyrir
margra hluta sakir, og þar á
meðal eigi einungis vegna þess,
hversu góður náttúrufræðing-
ur hann er, heldur einnig fyrir
þá hjálp, sem hann veitir mjer
til að vera nokkru meir en ella
mundi, vitandi um hvað ger-
ist í jarðfræðinni, þeim vísind-
um, sem mjer hafa mjög merki
leg þótt alt frá barnsaldri. Hef-
ir Jóhannes t. d. nú fyrir
skömmu sýnt mjer allnýa
kenslubók í jarðfræði, eða
þann hlutann, sem sjerstaklega
fjallar um sögu jarðar og lífs
(Historical geology). Er það ný
útgáfa hinnar kunnu ícenslu-
bókar eftir T. C. Chamberlin
og R. D. Salisbury, að nokkru
leyti endurrituð af R. D. Cham-
berlin og P. Mac Clintock.
Kom það verk fyrst út 1909,
en þessi útgáfa er frá 1937, og
býst jeg við, að R. D. Cham-
berlin sje sonur annars frum-
höfundarins. Er það skemti-
legt og framfaravænlegt, þeg-
ar sonur getur haldið áfram
vísindaverki mikilhæfs föður;
en T. C. Chamberlin hefir ver-
ið. talinn meðal vísindaskör-
unga Bandaríkjanna, dáinn
1928 á 86. ári.
II.
jarðfræðinnar, sem þar kemur
fram. Þar er bæði kafli um
uppruna lífsins hjer á jörðu,
og eins er vel tekið fram, að
í jarðfræðinni verði að leita
stuðnings til að geta gert sjer
hugmyndir um framtíð þess.
Sagt er, að það sje að vísu ó-
ráðin gáta enn, hvei’nig' lífið
hófst hjer, en þó þyki sumum
vísindamönnum líklegast, að
lífið sje óumflýjanleg afleiðing
tiltekinnar efnasamsetningar,
þegar hitastig og annað, er
ekki til fyrirstöðu; en aðrir
vilji fremur telja lífið meðal
frumeinda alheimsins, líkt og
elektron, pxóton og fóton. Vönt
snerti, ekki komist lengra en
það að telja jörðina sívalning,
og munaði þar þó að vísu miklu
til rjettari skilnings en áður
hafði verið. Þessir tveir spek-
ingar voru hinir merkxilegustu
frumhöfundar jarðfræði og líf-
fræði. Enginn, sem nokkurt
mark er á takandi í þeim efn-
um, efast nú um, að Anaxi-
mander hafði í’jett fyrir sjer
um uppruna mannkynsins.
Ti’eglegar hefir gengið með
kenningu Pyþagoi’asar, sem
er þó ekki síður rjett. En svo
litla eftirtekt höfðu menn veitt
henni, að þegar jeg fann hana
i riti, sem áður var eignað Öri-
un finst mjer það, að ekki skuli I genes kirkjuföður, en nú talið
vera nefnd þarna stórmerkileg
kenning um uppruna lífsins
hjer á jörðu, sem þó einnig
hefir það til síps ágætis, að
hún er furðulega gömul. Því
að það er ekki skemmra en hb.
2500 ór síðan, að einn hinn á-
gætasti fornspekingur, Pyþa-
goras, sagði áð lífið væri hing-
að til jarðarinnar komið frá
stjörnunum. Var Pyþagoras
visindamaður svo að undrum
sætti, var t. d. fyrsti maðurinn,
sem skildi, að jörðin er hnött-
ur. En Anaximandros, sem var
nokkrum ái’um eldri, og svo
vitur, að hann skildi, að menn-
Meðal annars, sem iftjer þyk-
ir míkilsvert um þessa bók, er irnir eru komnir af dýrum,
Hið stutta, en um leið glæsi-hin aukna víðsýni á verksvið. hafði, að því er jai’ðfræðina
vera eftir Hippolyt biskup, þá
vissi jeg ekki til, að hennar
hefði verið getið í neinni heim-
spekisögu, og veit raunar ekki
til enn, að svo hafi verið gert.
En jeg tel víst, að kenning þessi
sje rjett. Lífið er hingað kom-
ið frá stjörnunum. þannig, að
þegar einhverju tilteknu stigi
samstillingar og samsetningar
efna var náð, gat efnið tekið
við geislum frá lifandi verum
á öðrum jarðstjörnum alheims-
ins, og hinar örsmáu lífverur
urðu til, sem alt líf hjer á jörðu
síðan er vaxið af. Onefndur
heimspekingur, sem uppi var
8—900 árum síðar en Pyþa-
ar, getur aldrei í;)rið fram iiema
að einhverju leyti á kostnað
annara, eða annara stjetta. —
Gagnkvæmur skilningur á hags
munamálum hinna einstöku
stjetta, en ekki stjettarígur, er
höfuðskilyrði þess. að hjer geti
orðið ..gróandi þjóðlíf“.
Ofstopakenningar slíkar sem
þær, er komið hafa fyrir al-
menningssjónir í tímaritinu
,,Rjettur“ árin 1930 og 1933,
svo og í ,,Verkalýðsblaðinu“
frá sömu íimum — eru kenn-
ingar þeirra manna, sem a. m.
k. þá hugsuðu sjer lýðræðið
framkvæmt af hnefarjettinum.
Þegar við svo sjáum vitnað
í aðferð Ófeigs úr Skörðum til
fyrirmyndar, fyrir bænda-
stjett landsins, þá er orðinn
möguleiki á því, að takist að
skifta þjóðinni í tvo fjandsam-
lega flokka, það sem á máli
dagsins heitir framleiðendur
og neytendur, og þá óttast jeg,
að hið gamla víkingablóð sem
enn rennur i æðurn íslendinga
geti e. t. v. hitnað full mikið.
Á öld blóðhefndanna tókst
gætnum mönnum og friðsöm-
um. oft að bera klæði á vopn
þeirra, er sóttust eftir því, sem-
hverjum manni er dýrmætast,
— lífið sjálft.
Vonandi er, og fyrif því
raunar vissa, að enn er til
eitthvað af drenglyndi Ingi-
mundar gamla á Hofi, meðal
íslendinga 20. aldarinnar. Þeim
verður nú best treyst til að
bera klæði á vopn þeirra manna
sem mestir eru fyrir sjer, jeg
vil segja, mestir friðspillarnir
á taflborði stjórnmálanna, áð-
ur en krepptur hnefi haturs og
ofstækis verður látinn kveða
upp sinn vafasama rjettarúr-
skurð í deilumálum þessa 120
þúsund manna þjóðfjelags.
:k
Jón Magnússon skáld segir í
kvæði, sem hann tileinkar full
veldisdegi okkar, að mig rninn-
ir árið 1938:
Litla þjóð, sem átt í vök
að verjast,
vertu ei við sjálfa þig
að berjast,
stattu saman, heil um heilög
mái.
Jeg get trúað, að svo vildu
fleiri kveðið hafa, og gjarna
mætti þetta, og ætti að vera
leiðarstjarna hinna pólitisku
foringja okkar.
Sagá okkar er merk, og sögu
þjóð höfum við verið nefnd. •—
Einn merkisþáttur, einn sá
merkasti í sögu þeirri, er nú
að koma í dagsljósið — end-
urheimt okkar forna frelsis og
stofnun hins íslenska lýðveklis
17. júní 1944.
Þar mun þjóðinni auðnast
að ganga óskift að verki.
En fleiri deilur þarf að jafna
til þess, að sá ,þáttur sögunnar
sem við leggjum efnið í, verði
okkur og arftÖkum okkar ekki
til vansa þegar lesinn verður.
Ef það tekst, þá er vel. — Þá
mun dómur síðari tima verða
mildur um unggæðishátt og
grunnhyggni þeirr manna, er
nú hvað mest og af minstri for-
sjá kynda að eldsglæðum ill-
deilna og persónulegra rægi-
Framhald á 8. síðu. mála.