Morgunblaðið - 24.03.1944, Blaðsíða 7

Föstudagur 24. mars 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
T
Æfikvöld B ertels Thorvaldsen
fyrir 100 drum
Þetta er ljósmynd, sem gerð v ar eftir ,,Daguerre“-mynd af Bertel Thorvaldsen úti fyrir
vinnustofu hans í Róm. Mynd þessi er æði mikið frábrugðin öðrum myndum af Thorvald-
sen, sýnir hvernig hann var í hversdagslegri framgöngu á síðustu árum æfinnar. Myndina
tók einn af lærisveinum Daguerre, þess er fann upp slíka myndagerð.
í dag, fyrir 100 árum, þ.
24. mars 1844, andaðist
Bertel Thorvaldsen. Þykir
ekki ástæða til að rekja hjer
æfisögu hans í því tilefni,
enda er hún flestum les-
endum blaðsins kunn í aðal-
atriðum.
Á æfiárum hans frá 1770
—1844 var íslenska þjóðin
svo vesæl og umkomulaus,
að hún tileinkaði sjer ekki
nema að litlu leyti þetta
mikilmenni í heimi listanna,
endaþótt hann væri alís-
lenskur í föðurætt, og sýni-
legt að listgáfuna hafði
hann fengið að erfðum frá
föður sínum og ætt hans,
enda bar öllum saman um,
sem hann þektu í lifanda
lífi, að hann bar hlýjan hug
til föðurlands síns. Og mik-
ill vonarstyrkur hefir það
verið íslendingum á öldinni
sem leið, þeim, er treystu
framtíð íslenskra lista, að
annar eins afburða listamað
ur skyldi af íslensku bergi
brotinn. Kvæði Jónasar Hall
grímssonar er skýlaus vott-
ur þess, hvemig Islendingar
samtíðar hans litu til hans,
og verður hjer ekki fjölvrt
um.
ítarleg æfisaga Bertels
Thorvaldsen er nú í
prentun, eftir sr. Helga
Konráðsson. Síðasti kaflinn
í þessari bók, er fjallar um
síðustu æfidaga Thorvald-
sens og fráfall hans fyrir
100 árum, nefnir höf. æfi-
kvöld, og er sá kafli svo-
hljóðandi:
SUMARIÐ 1843 dvaldi Thor
valdsen á Nysö og gerði fjölda
smámynda, en um haustið fór
hann inn til borgarirmar. Hann
hafði verið beðinn að gera fjór
ar stórar myndastyttur, er
skyldu standa fyrir framan
Kristjánsborg og vera- af
Herkúles, Aþenu, Nemesis og
Æskuláp. Af myndum þessum
lauk hann aldrei við nema þá
fyrstu. Hinar gerði Bissen eft-
ir smáfrummyndum Thorvald-
sens eftir andlát hans. En
Herkúlesmyndina gerði Thor-
valdsen þetta haust, sem hjer
um ræðir. „,Er það risastór
mynd, tveggja mannhæða há,
og þótti mönnum nóg um að sjá
gamla manninn standa uppi á
háum pöllum, er hann var að
ljúka við efri hluta myndar-
innar, og höfðu orð á því við
hann, að þetta væri hættulegt.
,,Ef jeg dett niður, verður þó
hægt að segja að jeg deyi á víg-
vellinum“, svaraði Thorvald-
sen. í miðjum nóvember stóð
Herkúles fullgerður, mikilúð-
legur í heljarafli sínu með
kylfu í hendi og ljónshúð um
öxl og ekki alveg laus við fyr-
irlitningardrætti kringum
munninn, eins og hann hugsi
til þeirra, sem hreykja sjer
upp í heimsku smæðar sinnar.
Sjálfur var Thorvaldsen Herkú
les sinnar aldar, svo hátt bar
hann yfir aðra listamenn sam-
tíðarinnar. Kontmgshjónin
komu að sjá þetta listaverk, er
það var fqllbúið, og þótti þeim
mikið til þess koma.
Thorvaldsen fór til Nysö og
hvíldi sig um stund, en Ijet und
irbúa Æskuláp (lækningaguð-
inn). Hann ætlaði svo að byrja
á honum, er hann kom aftur
til borgarinnar seint í desem-
ber, en af því varð lítið og þeg-
ar kom fram á veturinn, hrundi
Æskulápur niður, af því að
ekki var um hann hirt, svo að
leirinn þornaoi. Heilsa lista-
mannsins brast einnig um sama
leyti. Hann hafði fengið ill-
kynjað fótarmein, sem þjáði
hann og gerði honum erfitt um
gang. Ekki vildi hann með
nokkru móti láta sækja lækni.
Vinir hans tóku þá það ráð, að
láta lækni koma til hans eins
og af tilviljun. Læknirinn sagði
honum, að hann yrði að liggja
í rúminu fram yfir jól og sætti
hann sig við það, ef hann fengi
að vinna á nýársdag. Hann
hafði altaf haft þann sið að
hefja eitthvert verk á nýárs-
dag og lagði mikinn trúnað á,
að árið færi alt eftir því, hvern-
ig það verk tækist. En svo rann
upp nýársdagur 1844, og ekki
var um að ræða, að hann ynni!
þann dag. Hann var í þungu
skapi allan daginn og mælti
fátt. Hann þóttist nú viss um
að hverju draga mundi.
Þegar kom fram í janúar,
hresstist hann þó nokkuð og
komst á l'ætur og gerði þá
mynd, sem hann nefndi Anda
friðarins og aðra, Anda skáld-
skaparins. Á þriðju myndinni
byrjaði hann einnig, og átti
hún að tákna Anda mynd-
höggvara listarinnar. Hann
gerði margar tilraunir með þá
mynd, en líkaði aldrei, og svo
einkennilega vildi til, að þegar
hann dó, var einmitt þessi
mynd í- lauslegum drögum á
steinspjaldinu.
Um þetta leyti byrjaði hann
einnig) á brjóstmynd af Mar-
teini Lúther handa Frúar-
kirkju. En verkið gekk nú hægt
aldrei þessu vant.
Þann 8. mars ætluðu vinir
Thorvaldsens, einkum þeir
sem höfðu verið með honum
í Róm, að heimsækja hann eins
og venjulega, til þess að óska
honum til hamingju á „róm-
verska fæðingardaginn“, en þá
leið honum svo illa, að hann
bað Wilckens að segja þeim,
að hann væri ekki við og lá
þann dag fyrir í þungu skapi.
Um kvöldið fór hann þó og
hlustaði á ítalska óperu í söng-
höllinni.
Þann 20. mars leið honum
mjög illa og kvartaði hann við
Wilckens um verk í brjóstinu.
Wilckens vildi þá sækja lækni,
en það þverbannaði Thorvald-
sen honum. Morguninn eftir
kom þó læknir og vildi taka
sjúklingnum blóð, en það sagði
Thorvaldsen að kæmi ekki til
nokkurra mála, hann væri orð
inn frískur, og fór svo á fætur
og byrjaði að vinna að Anda
rayndhöggvaralistarinnar.
Næsta dag var hann einnig
allhress og fór í leikhúsið um
kvöldið, og daginn eftir, laug-
ardaginn 23. mars, Ijet hann
sem hann kendi sjer einskis
meins, fór snemma á fætur og
vann af kappi að mynd Lút-
hers. Þannig sótti Thiele pró-
fessor að honum, er hann kom
sem ritari listháskólans til hans
með brjef varðandi laus her-
bergi i Charlottenborg, hver
ætti að fá þau. Thorvaldsen
varð þögull við, er hann hafði
hlustað á brjefið. Svo sagði
hann alt í einu: „Hver ætli að
fái herbergin mín, þegar jeg
dey?“ Thiele varð hverft við
og reyndi að leiðá umræðurnar
inn á önnur svið, Thorváldsen
ætti enn langt eftir ólifað, sagði
hann. „Segið þetta ekki“, sagði
Thorvaldsen og greip fram í
fyrir honum, „jeg er frá, þegar
minst varir. — Fyrr en nokk-
urn grunar“. Og svo bætti hann
við eftir stundarþögn og spenti
greipar á brjóstinu: „Mjer þætti
líka vænst um, að það yrði sem
fyrst og áður en jeg verð sjálf-
um mjer og öðrum byrði“. Og
stóru, skæru augun glömpuðu
vegna geðshræringar þeirrar,
sem hann var kominn í. Svo tók
hann þögull til vinnu sinnar á
ný. En Thiele varð svo mikið
um þennan atburð, að hann gat
ekki hafið umræður um neitt
annað lengi á eftir. Skömmu
seinna yfirgaf hann Thorvald-
sen og sá h.ann ekki aftur þessa
lífs.
Skömmu seinna fór Thor-
valdsen út og leit inn í safna-
hús sitt og heimsótti síðan ein-
hverja kunningja og dvaldi hjá
þeim fram til miðnæítis, en fór
þá heim til sin aftur í Char-
lottenborg og lagðist fyrir á
legubekk sínum. Var þá komið
fram yfir miðnætti, þegar Wil-
ckens skildi við hann. Klukkan
5 morguninn eftir hringdi Thor
valdsen á Wilckens og sagði
honum, að hann hefði elcki fest
blund ennþá og gæti alls ekki
sofnað. Settist hann þá upp og
fór að lesa í bók, en • sofnaði
loks út frá því og svaf til kl.
8 um morguninn. Neytti hann
þá morgunverðar, sem fábrot-
inn var að venju, aðeins mjólk
og tvíbökur og var þá hinn
hressasti og tók að vinna að
Lúthersmyndinni.
Þannig vann hann alt til há-
degis, að frú Stampe gerði hon-
um orð að koma til miðdegis-
verðar, én hann afþakkaði boð-
ið og kvaðst vilja hálda áfram
að vinna. En svo kom frúiri
sjálf í vagni sínum og sótti
hann. Hann stóð enn stundar-
korn fyrir framan Lúthers-
myndina, eins og hann ætti erf-
itt með að siíta sig frá henni,
en stakk svo trjestílnum, sem
hann vann með, inn í mjúkan
leirinn, þurkaði af höndum sín
um og hætti störfum. Við mið-
degisverðarborðið voru þeir
Oehlenschláger og H. C. And-
ersen og fleiri vinir, auk Thor-
valdsens, sem var hinn glað-
asti og Ijek á alls oddi. Meðal
annars sagði hann í gamni: ,,Nú
má jeg fara að deyja, því að
Bintíesböll er búinn að ganga
frá gröfinni minni“. Þegar mál-
tíoinni var lokið, lagði Thor-
valdsen sig stundarkorn og sofn
aði og fór svo í Konunglega
leikhúsið. Á leiðinni til sætis
síns mætti hann nokkrum kunn
ingjum, sem hann heilsaði glaS
lega og settist síðan niður. En
nokkrum augnablikum siðar,
um leið og hljóðfæraslátturinn
fylti húsið, og áður en tjaldið
var dregið frá, beygði hann sig
skyndilega niður, eins og hann
ætlaði að taka eitthvað upp af
gólfinu, en hann hóf sig ekki
aftur í sætinu. Þeir, sem næstir
sátu, spruttu á fætur og báru
hann hljóðlega fram í anddyr-
ið. Hann var dáinn. Hjartað
hafði skyndilega staðnað. Þetta
var sunnudaginn 24. mai's
1844. Laugardaginn 30. mars
fór jarðarförin fram. Daginn
áður hafði kistan verið borin
upp í hátíðasal listaháskólans og
þar hófst jarðaríörin með minn
ingarathöfn. Þaðan var svo
gengið til Frúarkirkjunnar.
Handiðnaðarmenn borgarinnar
komu undir merkjum og röo-
uðu sjer til beggja handa við
strætin, .s?m líkfyldin fór um.
Kistuna báru f jörutíu listamenn
og á undan henni gengu fjórir
hópar manna í heiðursfylking-
um og voru íslendingar í þriðja
flokknum, á milli stúdenta og
listamanna. Hvarvetna var
fjöldi manna á götum og torg-
um. Hljóðlátir tónar klukkn-
anna og sorgarlög frá orgelum
kirknanna bárust út yfir mann
hafið. Konungurinn og ríkis-
erfingi tóku á móti kistunni í
kirkjudyrum og gengu á und-
an henni inn í kórinn, og sorg-
argöngulag Hartmanns var leik
ið á orgelið. Öll konungsfjöl-
skyldan var viðstödd og hafði
drotningin meðal annars látið
krans á kistuna, er öll var auk
þess blómum vafin. Fremst á
kistulokinu var meitill lista-
mannsins innan i sveig páima
og lárviðarblaða. Þar stóð einn
ig sjálfsmynd hans lítil í eir-
steypu, gjörð eftir frummynd
Thoi'valdsens sjálfs. í kirkj-
unni voru sungin sorgarljóð
eftir Oehlenscláger og kvæði
eftir H. C. Andersen við lag
eftir Hartmann.
Þegar þessari hátiðlegu at-
höfn var lokið, skipaði konung
ur svo fyrir, að kirkjan skyldi
standa opin það sem eftir væri
dagsins, og var siðan alt til
kvölds stöðugur straumur fólks
inn að kistu Thorvaldsens, en
daginn eftir var hún sett í graf
hýsi kirkjunnar, og þar stóð
hún í f jögur ár.
Þann 6. september 1848,
snemma morguns var' kistan
Framhald á 8. síðu.