Morgunblaðið - 28.03.1944, Blaðsíða 4

4
MOEGUNBLAÐIÐ
ÍTÍðjudagrir, 28. mars 1944.
HVERS VIRÐI ER AÐ UPPLÝSA RJETT-
AR ORSAKIR TIL SJÓSLYSA?
HVERT SJÓSLYS, hvort
heldur það er smátt eða stórt,
skapar þjóðinni tjón á einn eða
annan hátt. Stundum kemur
tjónið fram í atvinnutruflun,
stundum í beinu fjárhagslegu
tapi, og samfara því altof oft
tapi á mannslífum: þjóðfjelags
þegnum, vinum og vandamönn
um, tjón, sem skilja eftir að-
eins djúpa hrygo og sorg og
verða aldrei bætt. Löggjafinn
hefir haft fullan skilning á því,
hversu þýðingarmikið það er
fyrir alla aðila að rjettar or-
sakir til sjóslysa sjeu jafnan
upplýstar að fullu, og hefir því
sett um þetta ákveðin lagafyr-
irmæli, samanb. 206. gr. laga
nr. 85 23. júní 1936, en þar
segir svo:
,,Nú hefir skip farist, beðið
tjón eða lent í háska að öðru
leyti, og ber þá sjó- og versl-
unardómi að rannsaka eftir
föngum öll þau atriði, er máli
skifta, syo sem um skip og út-
búnað þess, farm, framferði
skipstjóra og skipshafnar, hafn
sögumanna o. s. frv. Skal
rannsóknin venjulega fara
fram þar, sem skip tekur fyrst
höfn eftir slys eða á ákvörðun-
arstað þess, en ef skip hefir
farist, þar sem hagkvæmast
þykir.
Ef rannsókn leiðir í ljós, að
hegningarverð vanræksla hafi
átt sjer stað, fer sjó- og versl-
unardómur með mál vegna
þess, þar sem rannsókn fór
fram, nema dómsmálaráðherra
ákveði annað varnarþing“.
Þegar því Þormóðsslysið bar
að höndum, eitt hið stærsta og
sorglesta slys, sem hjer hefir
skeð, var það bein lagaskylda
sjó- og verslunardómsins í
Reykjavík að taka málið tafar-
laust til þeirrar rjettarfarslegu
meðferðar, sem fyrir er mælt í
ofanritaðri lagagrein. Þurfti
hann hvorki til þess fyrirskip-
anir ráðherra, ályktanir frá
þingi eða óskir frá aðilum. Hitt
er svo annað mál, að venju-
lega biðja eigendum eða skip-
stjóri um sjópróf út af slysum,
sem fyrir koma, en 'í þetta skifti
var enginn til frásagnar. Eig-
endur óskuðu þess hinsvegar
strax tveimur dögum eftir að
slysið varð, að rannsókn yrði
hafin, og vöktu þar með at-
hygli sjódómsins á málinu, sem
þó ekki hefði átt að vera nauð-
synlegt, svo yfirgripsmikið sem
slysið var.
Einkennileg máls-
meðferð.
MÁL ÞETTA hefir fengið
einhverja þá einkennulegustu
meðferð, sem dæmi munu til
um. Nærri 3 vikum eftir að
slysið hafði skeð, fer sjódóm-
urinn að sinna málinu og þá
eftir fyrirskipun frá atvinnu-
málaráðherra, sem ekki er vit-
að að neitt eigi yfir sjódómn-
um að ráða. Vegna þessa and-
varaleysis sjódómsins hafði
komið fram beiðni frá stjett-
arfjelagi sjómanna til stjórn-
arráðsins, um rannsókn á slys-
inu, og atvinnumálaráðh. af
þeim ástæðum fundið hjá sjer
hvöt til að Rripda rípálinti ;af'
EFTIR GÍSLA JÓNSSON ALÞM
stað. Þá urðu einnig á sama
tíma töluverðar deilur um mál-
ið á Alþingi, sem allar hefðu
verið óþarfar, og aldrei af stað
farið, ef sjódómurinn hefði eins
og vera bar hafið rannsóknina
tafarlaust.
Mánuðum saman hefir sjó-
dómurinn mál þetta til rann-
sóknar, heldur öll rjettarhöld
fyrir luktum dyrum og skapar
að óþörfu einhverja leynd um
málið. Má vel vera, að það hafi
einnig verið samkvæmt fyrir-
mælum atvinnumálaráðh. Þeg-
ar rannsókn loks er lokið, send-
ir hann málsskjölin til atvinnu-
málaráðuneytisins ásamt langri
og ítarlegri skýrslu. Gengur
hún mánuðum saman á milli
ráðuneyta, án þess að fá þar
nokkra afgreiðslu. Blöð og
menn, sem þurftu á því að
halda að vekja á sjer athygli,
fara að ræða um málið og gefa
um það ýmsar upplýsingar áð-
ur en skýrslan er birt. Þegar
þess er óskað, að sjódómurinn
yfirheyri einnig þá menn, sem
vita svona mikið meira en aðr-
ir aðrir um málið, er því neit-
að með þeim rökum, að rann-
sókninni sje lokið. Eftir ítrek-
aðar áskoranir birtir dómsmála
ráðherra hrafl úr sjódóms-
skýrslunni, sem enginn getur
sætt sig við, hvorki sjódórnur-
inn sjálfur nje almenningur.
Eigendur skipsins krefjast
þess nú brjeflega af ráðuneyt-
inu, að haldið sje áfram rjett-
arfarslegri meðferð málsins og
gögn öll birt, en fá enga áheyrn
og ekkert svar annað en það,
að um það beri að snúa sjer til
sjódómsins, sem lögum sam-
kvæmt ráði öllu um meðferð
málsins. Kröfurnar um birtingu
skýrslunnar í heild verða enn
háværari og ný viðbótarskýrsla
er send út frá dómsmálaráð-
herra til birtingar, án þess þó
að nauðsynleg leiðrjetting sje
gerði á fyrri helming hennar,
sem áður var birtur. Við þetta
hefir málið fengið nýjan blæ
og nýja þýðingu. Nú er hægt
að nota það sem pólitískt áróð-
ursefni, sumpart á ráðherra,
sem ekki hefir verið þjáll í
einhverjum öðrum málum, og
því nauðsynlegt að koma frá,
ef unt væri, sumpart á þing-
mann, sem æskilegt væri að
minka álit á í kjördæminu, og
sumpart á flokk og flokksblað,
sem nauðsynlegt er að vekja á
alla tortrygni og veikja álit á
eftir megni. Það er krafist máls
höfðunar, dóma og fangelsis,
og farið rangt með allar tölur
og öll rök til stuðnings því, að
slík eigi málalokin að verða.
Hitt er svo alveg látið liggja á
milli hluta, sem er kjarni máls-
ins, að fá upplýst hinar rjettu
orsakir til slyssins, svo að unt
sje að fyrirbyggja það, að slík
hroðaslys komi aftur fyrir. Og
þegar bent er á þær orsakir og
það með fullum rökuin; er því
haldið framr að þar. sje aðeins
um blekkingu að ræða, sem
verði að berja niður, samanber
ummæli í ,,Tímanum“.
Jeg fullyrði, að það hefir
aldrei verið til þess ætlast af
neinum aðila, að þannig yrði
farið með þetta mál, og þeir
menn fá einhverntíma sinn
dóVn hjá þjóðinni, sem að því
hafa stuðlað, að svo varð, ef
þeir hafa ekki þegar fengið
hann.
Er sama um það. hverjar
kunni að hafa verið
orsakir slyssins?
EINHVERJUM kann að finn
ast, að það skifti minstu máli
nú orðið, hverjar kunni að hafa
verið orsakir þessa sorglega
slyss. Úr því verði hvort eð er
ekki bætt. Mín skoðun er, að
það sje því meiri nauðsyn að
vita hið sanna í þessu máli,
sem slysið var hörmulegra og
víðtækara en venja er til. Mjer
er því ekki sama um, hvort hið
rjetta eða hið ranga kemur
fram í málinu, og það alveg án
tillits til þess, hvort það hittir
mig persónulega eða ekki.
Rjett niðurstaða er það eina,
sem þjóðina varðar, hún ein er
til þess að læra af, hún ein
vísar leið til úrbóta á því, sem
ábótavant var, svo unt sje að
fyrirbyggja víðtækari slys,
rangar niðurstöður gera það
ekki.
En með því að slys þetta var
margþættara en venja er til,
þurfti enn meiri nákvæmni við
sundurgreiningu þess og at-
hugun.
Það þurfti að sjálfsögðu að
rannsaka gaumgæfilega og hlut
drægnislaust haffæri skipsins.
Ef veikleiki þess eða vansmíði
gátu verið orsök slyssins,
þurfti að; færa fyrir því full
rök, vegna þess, að eftir að slík
ur rökstuddur dómur hafði
verið kveðinn upp, var það
V'ein skylda atvinnumálaráð-
herra að láta stöðva öll skip
landsmanna, sem ekki upp-
fyltu betur haffæriskröfur en
Þormóður’ hafði gert, og leyfa
þeim ékki að sigla fyr en úr
hafði verið bætt, til þess að
fyrirbyggja, að slíkt slys gæti
endurtekið sig af sömu ástæð-
um. Benti jeg ráöherra á þetta
í umræðunum um málið á Al-
þingi, og s.endi honum síðan,
samkv. beiðni, lista yfir nærri)
20 skip, sem líkt mun vera á-
statt með að styrkleika og sjó-
hæfni og -var með Þormóð, og
þó er það ekki nema lítið brot
af þeim skipum, sem ekki upp-
fylla reglugerðina frá 1936,
sem einungis er gerð fyrir ný-
smíði skipa eftir þann tíma, og
sjálf kveður skýrt á um, að
ekki gildi fyrir skip, sem kjöl-
ur er lagður að fyrir árið 1937.
Sú ályktun sjódómsins, að Þor-
|móður hafi ekki uppfylt fyrir-
mæli um öryggi skipa, og allar
aðrar ályktanir og fullyrðing-
ar manna um það atriði, er því
á hreinum. misskilningi þygt:
Hitt er svo annað mál, hvprt
hann pg .QpniU’ skip, sem likt.
eru bygð, eru nægilega haffær
hjer, þótt nýjustu kröfur um
styrkleika nýrra skipa gangi
nokkuð lengra, en enn sem
komið er hafa ekki verið færð
nein frambærileg rök fyrir því,
að svo sje ekki. Mun skipa-
skoðunin hafa óskað eftir skjót
um úrskurði frá atvinnumála-
ráðherra um það atriði, og vand
ast þá málið fyrir ,,Tímanum“
og ýmsum fleirum, ef úrskurð-
urinn skyldi falla á þá leið, að
öll slík skip og þar með talinn
Þormóður, væru, og hefðu ver-
ið, að fullu og öllu haffær sam-
kvæmt íslenskum lögum. Það
mun brátt- koma í ljós, hvora
leiðina atvinnumálaráðherra
velur, þá, að viðurkenna þessa
staðreynd, og þar með stöðva
ásakanir á eigendur Þormóðs,
eða að stöðva skipin.
Jeg held nú, að þegar það er
vitað, hvernig Þormóður hafði
áður staðið af sjer fárviðri og
stórsjóa i Atlantshafi og hversu
hann afber fárviðrið og haf-
rótið allan daginn þ. 17. febr.
í Faxaflóa, alt þangað til a. m.
k. kl. 7 um kvöldið, sámanber
skeyti stýrimanns, að þá sje
fengin nokkurn veginn full
sönnun fyrir haffæri hans,
hvað sem öllum ummælum líð-
ur. Við hinu hefir víst enginn
búist, að hann frekar en önnur
skip, kynni að geta staðið af
sjer öll áföll í ofsaveðri á ein-
hverju hættulegasta svæði, sem
til er, án þess að brotna eða
bila. Fyrir slíkum hamförum
hafa stærri og meiri fleytur
orðið að lúta í lægra haldi, án
nokkurs áfellis.
Það þurfti ennfremur að
rannsaka, hvort skipið hefði
raunverulega farist á grunni og
þá hvar. Því væri það upplýst,
var þetta slys alveg sjerstök á-
minning til þjóðarinnar um að
bæta svo siglingatækin á við-
komandi stað, að þau mættu
teljast sjófarendum öruggur
léiðarvísir til hafnar í hvaða
veðri sem væri. Ummæli mín
um þessi afdrif skipsins hafa
verið rengd, en með því
að jeg tel, að þetta atriði varði
miklu í; málinu, skal bent hjer
á .þau gögn, sem fy*;ir héndi
eru.
Þann 20. febr. 1943 skipar
lögmaður þá Flosa Sigurðsson
og Magnús Guðmundsson til
þess að athuga og skoða fleka,
sem rekið höfðu úr Þormóði.
Gefa þeir út skoðunargerð
dags. 1. mars s. á., þar sem
flekunum er lýst mjög nákvæm
lega. Bnda þeir skýrsluna á
þessum orðum: „Byrðingsflek-
inn ber það með sjer, að hann
er brotinn eftir harða við-
komu, þannig, að skipið hefir
komið á grunn eða stór partur
af flekanum barist í grjóti“.
Fleki þessi fanst þ. 18. febr. kl.
6 e. h. um 7 mílur austur af
Garðskaga, ásamt ýmsu öðru
úr skipinu. Gaf þetta, ásamt
olíubrák, sem glögt sást á
stpru. svieði , umíiverfis G:u-ð-
s.kagptá, til kynna, hyer afdrif
skipfeins höfðu orðið. Sama dag
hafði og fundist úr, er stöðv-
ast hafði kl. 3.13 og var ekki
útgengið. Lýsti úrsmiður því
yfir, að lokinni skoðun, að það
hefði ekki getað gengið, eftir
að það komst í sjóinn, vegna
þess, hvernig það var útbúið.
Form. Sjódómsins hefir tjáð
mjer, að þessi gögn sjeu meðal
þeir.ra atriða, sem enn hafa
ekki verið birt úr skýrslunni.
Byrðingsfleki sá, sem að of-
an greinir, var úr b.b. bóg skips
ins. Var ljóst, að steinn hafði
gengið inn um útsúðina á milli
tveggja banda fyrir neðan sjó-
línu. Þilfarsflekinn var úr stjb.
hlið meðfram vjelahúsi, og
benti alt til þess, að brimlöðr-
ið hafi skollið á skipið frá
þeirri hlið og brotið flekann
upp, eftir að yfirbygging hefir
verið farin af, en innviðir úr
henni ráku á Akranesi dagana
21.—*23. febr. Löngu síðar kom
hvalbakur skipsins upp í vörpu
í Garðsjó og þilfarsplanki úr
flaki, sem liggur í misvísandi
austur af Garðskagavita og
virðist vera úr Þormóði. Alt
eru þetta skýr og ótvíræð sönn
unargögn fyrir því, að skipið
hefir strandað við Garðskaga-
tá, þar sem hið ægilega brim
þessa nótt hefir molað það í
sundur og kastað því í djúpið
rjett fyrir innan flúðirnar, sem
það raunverulega fyrst hefir
staðið,á. Um þetta held jeg að
ekki sje hægt að deila af nein-
um, sem skyn bera á slíka hluti:
Kemur þá hitt til greina,
hvort veðurofsinn hafi getað
rekið skipið upp hjálparvana á
þennan stað? Jeg hefi ort og
mörgum sinnum athugað þessa
hlið málsins, og rætt hana við
fjölmarga athugula og vel
þekta skipstjóra, sem kunnug-
ir eru á þessum slóðum. Niður-
staðan hefir ávalt orðið sú
,sama, að það sje útilokað.
Straumur sje jafnan þarna svo
harður til norðurs og vindstað-
an þannig þá nótt, að skipið
hafi sjálft orðið að sigla þang-
að undir stjórn. En þá er líka
jafnljóst, að hvað sem ástandi
skipsins líður að öðru leyti,
lendir það þarna í villu og ferst
með allri áhöfn rjett við ræt-
ur vitans, fyrir það eitt, að
Ijósmagn hans megnar ekki að
lýsa nokkra faðma út fyrir voð
ann, nje megnar hann að gefa
frá sjer önnur aðvörunarmerki,
er að haldi megi koma. Það
kann vel að vera, að öðrum
finnist þetta ekki skifta miklu
máli. Mjer finst það kjarni
máélsins, sem hljóti að hafa ó-
endanlega mikla þýðingu fyrir
seinni tímá öryggi annara
manna, ef satt reynist.
Ymislegt fleira þurfti
að rannsaka.
ÞAÐ er ljóst af skýrslunni
og öðrum gögnum, að farmur
skipsins var aðallega frosið
dilkakjöt. Verðmæti þess mun
hafa numið sem næst 200 þús.
kr. Útskipun þess er lokið á
Hvammstanga kl. 6.45 e. h. þ.
14. febr. Þegar skipstjórinn,
tveim sólarhringum síðar, á að
. .. Framli. á li!s. ö. ...