Morgunblaðið - 30.03.1944, Blaðsíða 4

4
MOKGUNBLAÐIÐ
Fixntudagur 3Q. mars 1044.
Sigurður Magnússon löggæslumaður
AFBROTADRENGIR OG UPPELDISHÆLI
Uppeldisheimili í Öxney?
Frá því er skýrt opinberlega
í dag, að bæjarráð hafi til yfir-
vegunar, erindi fræðslufulltrú-
ans í Reykjavík, varðandi stofn
un uppeldisheimilis fyrir drengi
og a@ honum hafi af bæjarráði
verið falið að athuga mögu-
leika á að stofna hæli þetta í
Öxney á Breiðafirði. Því ber að
fagna að forráðamenn þessa
bæjarfjelags viðurkenna skyld-
ur sínar við minstu borgaranna
með íhugun á úrlausnum vanda
málanna, en vegna þess að hjer
er á döfinni hugmynd, sem get-
ur orðið til góðs, ef vel tekst
til um framkvæmd hennar, en
auðveldlega til ills, ef út'af ber
og er í báðum tilfellum örlaga-
rík fyrir framtíð nokkurra ung-
menna hjer í bæ, þá getur í-
hugun og hóflegar umræður á
þessu stígi einungis orðið mál-
inu til góðs, og í þeim tilgangi
er þessi grein skrifuð.
Hjer verður gengið út frá, að
stofnuninni sje aðallega ætlað
að taka drengi, scm uppvísir
hafa orðið að afbrotum og mál-
ið rætt á þeim grundvelli.
Drengir, sem þurfa að fara
úr hænum.
Það er alkunna, að hjer í
Reykjavík eru drengir, sem
verða þráfalulega uppvísir að
síendurteknum afprotum —
spellvirkjum, þjófnuðum og ó-
knyttum. Þeir hafa verið á-
mintir af lögreglu og barna-
verndarnefnd, rætt hefir verið
við aðstandendur þeirra, en allt
hefir það verið árangurslaust
— drengirnir halda uppteknum
hætti. Nú er það auðsætt, að
einhverjum ráðum verður að
beita, til að hefta för þessara
barna lengra út í ófæruna.
Ef að líkindum lætur, munu
þeir fremja afbrot sín, uns
þeir eru komnir á lögald-
ur sakamanna og þá er fangels-
ið hin einu sýnilegu leiðarlok
þeirra — og einhver ráð verð-
ur að hafa til að svo fari ekki.
Borgararnir gera þá kröfu til
lögreglu og barnaverndarnefnd
ar, að sömu pörupiltarnir sjeu
ekki látnir árum saman
ganga óheftir um bæinn, spill-
andi og stelandi verðmætum.
Foreldrar eiga heimtingu á að
komið sje í veg fyrir að ó-
knyttadrengir leiki þá list til
lengdar, að hafá' með framferði
sínu, spillandi áhrif á önnur
börn. — Öll þessi rök hníga
rjettilega að því að koma verði
pörupiltunum úr bænum og það
hið allra skjótasta.
Það ,sem gert er.
Hingað eru allir samferða, en
hjer skiljast leiðirnar. Aðra
götuna fara þeir, sem sannfærð-
ir eru um að uppeldisstofnun
sje hinn æskilegasti dvalarstað-
ur eftir atvikum, en hinir vilja
einfaldlega gamla móðinn —
koma piltunum í sveit. Áður en
lengra er haldið, skal sagan
sögð, eins og hún gerist hjer í
bænum. Þegar barnaverndar-
nefnd hefir sannfærst um, að
pörupiltur verði að fara til
dvalar úr bænum, er komið að
máli við foreldra piltsins og
þeim skýrt frá því. Sjeu forelcir
arnir sömu skoðunar — og það
eru þeir oft — er þeim gefinn
kostur á að ráðstafa drengnum
á heimili, sem fjölskyldunni
er áður að góðu kunnugt.
Kanske hefir strákur verið á
góðu sveitaheimili að sumarlagi,
komið sjer þar vel, og sættir
sig, eftir atvikum, við að fara
þangað aftur og þá fer hann
þangað, hávaðalaust. Hinum
nýju húsbændum er skýrt frá
að drengurinn hafi verið í
slæmum fjelagsskap í bænum
og þessvegna þurfi hann sjer-
stakrar umönnunar. Drengur-
inn kemur svo jafn hljóðlega
og aðrir jafnaldrar hans í þetta
nýja umhverfi. Enginn æpir að
honum að hann sje þjófur og
prakkari. Nýtt umhverfi, hollar
lífsvenjur, ný áhugamál, skapa
oft á ótrúlega skömmum tíma,
nýjan og betri dreng.
Þegar foreldrarnir hafa eng-
in sveitaheimili á takteinum,
eða þau heimili, sem frá þeirra
sjónarmiði, gætu komið til
mála, eru að dómi barnavernd-
arnefndar, óhæf, þá verður
nefndin að hafa sjálf milli-
göngu um útvegun dvalarstaða.
Nefndin hefir bein sambönd við
ýmsa trúnaðarmenn úti á
landi og fyrir þeirra milligöngu
er svo komist í samband við
sveitaheimili, sem að dómi
nefndarinnar, eru hæf til að
taka barnið. Áhersla er lögð á
að velja heimili, þar sem fátt
er eða ekkert barna, húsakost-
ur góður og húsbændurnir góð-
kunnir. Húsráðendum er skýrt
frá, hvað komið hafi fyrir, þeir
beðnir að forða barninu frá
að yfirsjón þess verði á vitund
allra, en fylgjast þó vandlega
með framferði þess. Eftir að
barnið er farið í hinn nýja dval
arstað, reynir nefndin að fylgj-
ast með líðan þess og framferði
og ákveður svo, í samráði við
húsbændur þess og foreldra,
hvenær því skuli leyft að koma
til bæjarins á ný.
Viðleitnin er rjettmæt, en á-
rangurinn misjafnlega góður.
„Hver er svo árangurinn?“
er rjettilega spurt. JVIisjafnlega
góður, stundum ágætur, oft lít-
ill, en aldrei svo ljelegur, að
hann afsanni rjettmæti viðleitn
innar. Sumir þessara drengja
hafa orðið duglegir, heiðarlegir
og góðir menn, að því er virðist
einungis vegna þess, að gott
fólk í nýju umhverfi, beindi
starfskröftum þeirra á hollar
brautir, aðrir fmfa strokið, lent
á ný í óknyttum í bænum, ver-
ið komið í sveit á ný, komið sjer
illa og strokið aftur og þannig
koll af kolli, uns þeir hafa ver-
ið komnir á þann aldur að lög-
brot þeirra voru orðinn glæpur
í stað barnabreka. Upplýsingar
sem fengist hafa um sveita-
heimili, hafa reynst villandi og
heimilin óhæf til að hafa börn.
Drengir hafa stundum komið
sjer svo illa, að húsbændur
þeirra hafa orðið þeirri stundu
fegnastir þegar þeir tóku fögg-
ur sínar og kvöddu. Barnavernd
arnefnd hefir stundum dregið
alt of lengi að koma strákum í
sveit og tekið loforð þeirra um
að bæta ráð sitt„alt oí hátiðlgga.j
Alt þetta skal í hreinskilni ját-
að og engin tilraun gerð til að
draga fjöður yfir það, sem mið-
ur hefir farið, en þrátt fyrir
allar misfellurnar er jeg sann-
færður um að stefnan er í að-
alatriðum rjett, þótt ýmsum
torfærum þurfi eðlilega að
ryðja úr vegi, og skal nú reynt
að færa þeirri fullyrðingu rök.
Heimilislaus börn.
Barn, sem alið er upp við ó-
eðlilega heimilishætti • —
drykkjuskap, illdeilur milli for
eldra, óreiðu og sukk, verður
af skiljanlegum ástæðum veilla
fyrir freistingum götunnar, en
þau born, sem alin eru upp við
eðlilegt óg gott fjölskyldulíf.
Um þau afbrotabörn, sem eiga,
að því er virðist, góða og um-
hyggjusama foreldra, sem með
fordæmi í daglegu framferði,
eru til fyrirmyndar, er það að
segja, að heimilin hafa af ein-
hverjum ástæðum mist alt vald
yfir börnunum og áminningar
foreldranna drukkna í flóði ills
fjelagsskapar, sem ber börnin
æ lengra frá heimilinu inn í
hringiðu skuggalífsins í skúma-
skotum glötunar. I báðum til-
I fellum eru börnin í rauninni
heimilislaus — í fyrra tilfellinu
: hefir heimilið aldrei verið til
'og í því síðara hefir það týnst
(barninu. Hinn siðferðilegi
kvarði, sem barnið mælii' við
athafnir sínar, er smíðaður í
deiglu leikfjelaganna á götunni
og í hóp þeirra svalar það nátt-
úrlegri þörf sinni til athafna.
I þessum hóp er það óprúttnasti
götustrákurinn, sem taktinn
slær og undir hans leiðsögn
verur fjelagsskapurinn því á-
kjósanlegri sem tiltækin eru
fífldjarfari og forhertari.
Tvær leiðir.
Skyldi lækningin nú vera
fólgin í því að smala þessum
j piltum í einn hóp, búa til handa
þeim einhverja stofnun, þar
sem hinni náttúrlegu þörf.allra
barna til eðlilegs fjölskyldulífs
verður ekki svalað, eða væri
ekki skynsamlegra að barninu
væri kipt úr þessum óhoUa jarð
végi og það fengið í hendur
góðri fjölskyldu í nýju um-
hverfi, þar sem smátt og smátt
yrði reynt að láta barnið festa
þær eðlilegu rætur,, sem öllum
unglingum eru eiginlegar? Jeg
fyrir mitt leyti er ekki í vafa
og er svo sannfærður um rjett-
mæti þeirár skoðunar, að jeg
vil fara þá leið —- ekki einu
sinni eða tvisvar — heldur tíu
sinnum, áður en gefist er upp.
Það hefir stundum verið sagt,
að hjer á landi væru ekki nógu
mörg ^veitaheimili til að taka
við öllum þessum börnum. Sú
fullyrðing er röng. Hjer á landi
eru sveitaheimili hundruðum
saman, þar sem fólk býr, sem
með glöðu geði fórnar einhverri
fyrirhöfn í að gera góðan hest
úr göldum fola og er oft fært
um að gera það. Börnin,. sem
senda þarf í sveit, eru hlutfalls-
lega fá. Það er ekki ýkja há
tala þó koma þurfi 10—20 strák
um árlega í sveit úr Reykjavík
vegna einhverra breka. Hitt er
annað mál, að það geiist ekki
án mikillar fyrirhafnar, en ef
unnið er kappsamlega að útveg-
un góðra dvalarstaða og drengj
um komið burt áður en þeir eru
búnir að vera árum saman í ill-
um fjelagsskap, þá má ná ótrú-
lega góðum árangri. Jeg veit,
að rjettilega má benda á drengi,
sem óátalið hafa undanfarin ár,
altof lengi verið látnir afskipta
lausir í bænum, eða látið hald-
ast uppi að hafa vistaskipti i ó-
Ijyfi, en þegar á það er litið, hve
umfangsmikið starf er að fylgj-
ast með því og vitað að starfs-
skilyrði hafa ekki verið viðun-
andi, þá verður að virða það til
vorkunnar, enda hefir nú með
nýjum starfskröftum í þjónustu
barnaverndarnefndarinnar ver-
ið bætt úr brýnni þörf og þess-
vegna betri vonir um að örugg-
legar verði eftirleiðis tekið á
málunum, en hingað til. Sann-
leikurinn er sá, að strákar, sem
hjer í bænum eru hreinsta
plága, verða oft dugnaðar- og
afbragðsdrengir í sveit og þeg-
ar þeir koma aftur, eru gömlu
f jelagarnir týndir og áhugamál-
in ný og betr}.
I— „Berum hvor annars
,byrðar“. —
Röksemdir þær, að sveitafólki
beri engin skylda til að bera
byrðar Reykjavíkur með töku
götustráka, eiga sjer engin svör,
eða þau, að Reykjavík beri eng-
in skylda til að taka unglinga
júr sveitum til mentunar, sem er
jauðvitað álíka fjarstæða, því
þetta er ekkert sjermál Reykja-
jvíkur, enda öllum hollast að
skoða okkur sem eina heild, en
hvorki eingöngu sem borgarbúa
eða sveitamenn.
Sú sjerstaða okkar að vera fá
mennir og standa svo að segja
með annan fótinn á mölinni en
hinn í moldinni, veldur því að
úrlausnir svipaðra vandamála
í bæjum okkar og þeirra, sem
tíðkast erlendis, geta orðið og
þurfa að verða me"ð sjerstæð-
um hætti og ósambærilegum
ivið það, sem sjálfsagt þykir er-
lendis.
Erlend uppeldishæli.
Víða erlendis er gripið
til þess eina ráðs, eftir að auð-
sætt þykir, að barn verði að
fara af heimili sínu í stórborg,
að senda það í uppeldisst'ofnun.
Börnin eru flokkuð í stofnanír
þessar eftir aldri og gerð. Til
uppeldishælanna er ekkért spar
að, hvorki húsakostur, áhöld
nje kaupgreiðslur starfsmanna.
Til forstöðu eru valdir háment-
aðir og þrautreyndir afbragðs-
menn og í stuttu máli alt gert
til að vel megi farnast — og
þó er árangurinn svo vafasam-
ur að fullyrða má að ákvörðun
um að senda barn til dvalar í
slíka stofnun, sje hreinasta neyð
arúrræði og ekki gert fyrr en í
ítrustu nauðsyn.
Uppeldishæli á íslandi.
Það má ganga út frá því sem
gefnu, að allir ókostir erlendra
| uppeldishæla, myndu fylgja
j stofnun slíks hælis á íslandi, og
jhæpið hve mikið af kostum
jþeirra yrði mögulegt að fá hjer;
þótt ekkert yrði til sparað. Við.
gætum ekki, nema með óbæri-
legum kostnaði, flokkað börnin
í hælin á sama hátt og gert er
erlendis. Á fjölmennum hælum
þar sem gnótt er sjerfróðra
aðstoðarmanna, er unt að fá svo
að segja hverju barni það verk-
efni, er það girnist og fullkomna
það í þeirri iðn, sem það yiíl
læra. Hjer kæmi það vart til
mála. Erlendis hverfur fortíð
einstaklinganna í mannhafið, en
ihjer, þar sem hver þekkir ann-
an frá vöggu til grafar, er nokk-
ura ára dvöl í uppeldishæli —
sem vaíalaust hlyti annað og
tungumýkra nafn í munni fólks
krosS sem enginn er öfunds-
verður af að bera, og ef til vill
er það þyngst á metunum, því
við þurfum ekki að blekkja okk
ur með því að kalla þessa stofn-
un fögrum nöfnum.
„Letigarður“ — Litla-Hrauu.
Vinnuhælið á Litla-Hrauni
heitir bara „letigarður“, hvað
sem við köllum það á prenti, og
þeir, sem hafa verið þar, hafa
verið ,,á Garðinum" — þó þeir
hafi allan tímann verið að Litla
Hrauni. Rithöfundur einn góð-
kunnur, segir rjettilega að sá,
sem einu sinni hafi jetið af
blikkdiski, jeti af honum aftur
og í bókinni, sem hefir þetta
heiti, segir hann söguna um,
hve örðugt það er fyrir þann,
sem einu sinni hefir verið
stimplaðúr hættulegur af þjóð-
fjelaginu, að verða á ný venju-
legur maður. Þessi saga er sögð
um þá sem fullorðnir eru og
kunna að kæra sig kollótta, þótt
á móti blási, en hve margfalt
erfiðara myndi ekki óhörðn-
uðum unglingi reynast að rísa
á fætur á ný eftir að öllum er
ljóst, að hann hefir fallið. -—
Sjálfsvirðing og lífstraust er
hverjum manni lífsnauðsyn og
viðkvæmum unglingi óbætan-
legt. Hið opinberlega má þess-
vegna aldrei gera neitt að nauð
synjalausu, sem veldur því að
þesir eiginleikar glatisL Þvert
á móti verður í lengstu lög að
sannfæra unglinginn um að yf-
irsjón hans sje einungis barna-
brek, á fárra vitorði, sem hann
muni aldrei með vaxandi
þroska gera sig sekan um, og
að ráðstafanir þjóðfjelagsíns
gagnvart honum sjeu honum
til góðs eins og muni aldrei tor-
velda, heldur þvert á móti auð-
velda honum að verða nýtur
maður. — Við megum ekki
gleyma því að margur strákur-
inn, sem sagt hefir verið um að
aldrei yrði annað en villidýr,
hefir orðið nýtur maður og lát-
ið allar hrakspár sjer til
skammar verða og ekki er ólík-
legt að margur, sem um 16 ára
aldur hefir tekið þá ákvörðun
að verða eins og fólk er flest,
hefði átt óþægilegra með að
gera hana að veruleika, ef sífelt
hefði klingt í eyrum hans að
hann hefði verið árum saman
í uppeldishæli.
Niðurstöður.
Af því, sem sagt hefir veri,ð
hjer að framan, vona jeg að
Framþ. á 8. síðu. v