Morgunblaðið - 31.03.1944, Blaðsíða 7

Föstudagur 31. mars 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
MEÐAL STRÍÐSMAMVA
KLUKKAN hédf sex að
morgni þann 10. nóvember
1941, lagði jeg upp í flug-
vjel frá La Guardia flug-
vellinum við New York. —
Jeg ætlaði að ferðast .um
vígstöðvar heimsins og lönd
þau, sem áttu í baráttu við
möndulveldin. Mjer var það
fyllilega ljóst, að ferða-
manni myndi ekki auðið að
fá nema skyndimynd af
þessum allsherjarátökum.
Samt langaði mig til þess að
sjá að starfi samtök hinna
frjálsu manna, sem smám
saman höfðu myndast til
þess að heyja hið mikla
frelsisstríð heimsins.
Eftir mikið hik hafði jeg
tekið samkvæmiskjól með
mjer, en um þetta leyti áleit
jeg þó, að einu mikilvægu
hlutirnir, sem jeg hefði
meðferðis, væru sterkir lág
hælaðir gönguskór, traust
hlífðarföt og ritvjel. Það
var ekki fyrr en seinna að
jeg uppgötvaði það, að í
ferðalagi um vígstöðvar
heimsins verður maður einn
ig að hafa samkvæmisklæðn
að og nafnspjöld.
í Clipperflugbát þessum
voru fjörutíu ungir vjelfræð
ingar og flugmenn frá Pan
American Airways flugfje-
laginu. Voru flugmennirnir
á leið til Afríku til þess að
flytja herflugvjelar yfir til
vígstöðvanna þar. — Þessi
flugferð var tilraunaflug,
undanfari daglegra flug-
ferða yfir Atlantshafið. Það
vakti dálítið einkennilegar
tilfinningar hjá manni, að
hafa á mánudagsmorgni yf-
irgefið New York og sjá á
þriðjudagsmorgni glitrandi
Boeing flugbátana okkar
með bandarísku fánalítun-
um liggja við festar innan
um breskar flugvjelar við
Afríkustrendur, er við lent-
um í Bathurst í bresku
Gambíu, nálægt Dakar.
Þarna dvöldum við í einn
dag, en flugum síðan áfram
niður með ströndinni til La-
gos í Nigeriu. Mjer var þar
fengin næturgisting hjá
starfsmanni Nigeriustjórn-
ar. Þegar jeg settist að
kvöldverðarborði, fann jeg
við hliðina á glasinu mínu
hinn óhjákvæmilega fimm
gramma kíninskammt til
varnar gegn malaríu.
Við opnuðum útvarpstæk
ið í stóru og þægilegu setu-
stofunni, en kricket-leikar-
ar úti í garðinum höfðu í
frammi mikla háreysti. Þeg
ar þulurinn sagði: „Þetta er
London“, þá íór húsmóðir-
in að lepgja hlustirnar við.
Ark Royal hafði verið sökt.
Rússar hjeldu velli á öllum
vígstöðvum, hlutleysislögun
um hafði verið breytt í
Washington, og ný verkföll
höfðu skollið yfir í verk-
smiðjum Bandaríkjanna.
Pólverjarnir unnu eins
og ljón.
FYRSTI staðurinn, er jeg
heimsótti á Gullströndinni,
var höfn „einhvers staðar í
EFTIR EVE CURE
Eftirfarandi grein er kafli úr bókinni „Ferðalag meðal stríðsmanna“,
eftir dóttur hinnar frægu Marie Curie. Eve Curie ferðaðist um allar víg-
stöðvar heims og átti tal við marga þjóðleiðtoga. Bók hennar hefir vakið
mikla athygli, bæði í Bandaríkjunum og víðar um heim, og hefir sala bók-
arinnar verið geysimikil. — Bók þessi mun nú fást hjer á ensku í bókabúðum
Afríku“, en þangað fluttu | og nótt, skrifa þarf skeyti og I þaut yfir hina skrælþurru
skip flugvjelar frá Englandi! afrita þau í nokkrum eintök j runna Chad-nýlendunnar
og Bandaríkjunum. Horfði; um, eiga í erjum við ritskoð. frá Lamyvirkinu til Súdan-
jeg á hina innl'æddu, sem unina, undirbúa áframhald landamæranna, og mjer
unnu að affermingu skip-'andi ferðalag, og samtímis
anna, skoðaði svertingjakof i tína saman efni í bók —
ana, hernaðarbækistöðvar,! þótt ekki sje minst á allan
flugskýli og heimkynni þann tíma, sem fór i að búa! Bandaríkjamenn um þessar
ensks flugforingja. Einnig í .sífellu um farangur sinn1 mundir haft aðstöðu til þess
heimsótti jeg bækistöðvar ‘ og taka hann upp aftur, og \ að halda uppi flutningaflugi
sjötíu og fimm pólskra flutn ' daglegan þvott sokka og! yfir Afríku til vígstöðvanna.
varð hugsað til þess, að án
stuðnings frjálsra Frakka
hefðu hvorki Bretar nje
ingaflugmanna. Þegar Bret annara klæða —- þá er erfitt
arnir heyrðu mig ávarpa að koma öllu þessu heim og
hálf-landa mína á pólsku saman við þá staðreynd, að
(móðir mín var fædd í Pól- -í sólarhring sjeu aðeins
landi), spurðu þeir migituttugu og fjórar klukku-
hvert jeg kynni nokkurt ráð stundir. Þar sem við einnig
til þess að fá Pólverja til að hjeldum sífelt lengra til
hætta að leggja tvöfalt
meira á sig en heilsa þeirra
þyldi.
Um nóttina dvaldi jeg á
sjúkrahúsi flughersins —
eina staðnum, þar sem hægt
var að fá rúm — og daginn
eftir flaug jeg til fiutninga-
flugstöðvarinnar við Accra.
Jeg heimsótti þarna þann
manninn, sem valdamestur
var á mörg hundruð mílna
svæði, W. H. A. Bishop, yf-
irmann breska Vestur-Af-
ríkuhersins. Hann var korn
ungur, með magurt en að-
laðandi andlit4 og sjerstak-
lega gáfuleg og vingjarnleg
blá augu. Hann hafði verið
ritari stríðsráðunej) tisins í
London um það leyti sem
Frakkland gafst upp. Við
ræddum um hina ægilegu
tima, þegar hergagnaskort-
ur Breta var sem allra mest
ur — en þegar þó siðferðis-
þrek þjóðarinnar engu að
síður bilaði ekki. Bishop,
hershöfðingi, lýsti fyrir okk
ur fundi, sem haldinn var í
stríðsstjórninni í júnímán-
uði 1940. Churchill var þá
nýkominn frá Frakklandi,
og tilkynti hann, að Frakk-
ar væru í þann veginn að
1 biðja Hitler um vopnahlje.
, Forsætisráðherrann hafði
lýst hinu vonlausa ástandi,
I bæði á hernaðar- og stjórn-
málasviðínu, og lauk máli
sínu með því að segja lágri
en styrkri röddu: „Vjer
stöndum nú gersamlega ein-
angraðir gegn Þýskaíandi.
Vjer erum aleinir“.
„Þá varð dauðaþögn, sem
jeg mun aldrei gleyma“,
sagði Bishop. Við sáum
Churchill hefja höfuð sitt
með stoltum svip. Ögrandi
leit hann á okkur alla og
sagði síðan aðeins: ,;Mjer
finst það vera hvatning“.
Jeg fór með flugvjelinni
til Kartoum næsta dag, en
af því má þó ékki draga þá
ályktun, að jeg hafi getað
hvílst nóttina áður. Þegar
næstum því er ferðast dag
austurs, varð jeg alltaf að
vera að flýta klukkunni
minni.
Jeg hitti emírinn.
ÞEGAR jeg kvöldið eftir
sat á svölum dvalarstaðar
míns í Kano, sem er ein af
hinum fornu og frumlegu
Afríkuborgum, innan um
fjölskrúðugt og ilmandi
blómasafn, var tilkynt, að
emírinn i borginni væri
kominn. Meðan maður þessi
sem ríkti yfir tveimur mil-
jónum Múhameðstrúar-
manna, gekk hægum skerf-
um í áttina til okkar, varp-
aði lampaljós gullnum
bjarma á dökkt, brosandi
andlit hans, vefjahöttinn og
hina glæsilegu hvítu
skykkju hans. Emírnum var
tjáð, að foreldrar mínir
hefðu fundið upp efni, sem
kallað væri radium og
væri „mjög mikilvægt fyrir
vísindin og læknislistina“.
Dökki' stjórnandinn hagaði
kurteislega orðuðu svari
sínu á þann veg, að ókleift
væri að átta sig á því, hvort
nokkur ér-sterfað við breska
sendiráðið í París, en var
ritari við sendisveitina í
Kairo.
Engri konu — hvorki er-
lendri nje breskri — hafði
áður verið leyft að fara svo
langt inn í vestur-eyðimörk
ina. Herleiðtogar þeir, sem
jeg ræddi við um fyrirhug-
aða ferð mina til landamæra
Lybiu, virtust heldur ekki
telja það sjerlega mikilvægt
hernaðarlega að senda mig
þangað, rjett um það bil, er
hefja skyldi mikilvæga
sókn. En um kvöldið frjetti
jeg, að Randolph Churchill,
sonur Winston Churchills,
færi til vígstöðvanna í birt-
ingu daginn eftir, og væri
hann fús til þess að taka
mig með sjer.
Þegar jeg kom til aðal-
bækistöðva breska hersins,
kom grannvaxinn og lagleg
ur liðsforingi á móti mjer.
Heilsaði hann mjer, og
þekti jeg þá, að hjer var
kominn Philip Astley ■— nú
Astley. ofursti — fyrverandi
eiginmaður kvikmynda-
stjörnunnar Madeleine Car-
roll.
Aðalbækistöðvarnar voru
aðeins í nokkur hundruð
metra fjarlægð frá aðal-
stöðvum árásarflugsveit-
anna. Tvær skriðdrekaor-
ustur stóðu nú yfir.— Var
önnur orustan háð tuttugu
og tveimur mílum norðan,
Mangin, einn af mestu hers
höfðingjum Frakka, árið
1914, sagði einhverju sinni:
„Sá, sem hefir yfirráðin í
Chad, ræður yfir Afríku“.
Chad var fyrsta yfirráða-
svæði franska heimsveldis-
ins, sem neitaði að viður-
kenna Bordeaux uppgjöfina
og yfirlýsti þeirri ákvörðun
sinni að berjast áfram und-
ir forystu Felix Eboué,
landsstjóx-a, sem neitað
hafði að veita inngöngu í
Chad sendiboðum Vichy-
stjórnarinnar, sem sendir
voru til þess að ,,sefa“ hann.
Með einróma samþykki her
sveita sinna, hvítra liðsfor-
ingja og innfæddra her- en hin suður af Tobruk, þar
manna, lýsti hann Chad sem árásarlið Breta reyndi
að ná saman við hið um-
fylgjandi frjálsum Frökk-
um.
setna setulið. — Blenheim
sprengjuflugvjelar, varðar
orustuflugvjelum, voru not
aðar til árása á hersveitir,
Fyrsta konan, sem fjekk
leyfí til þess að heim-
sækja vesturevðimörkina skriðdreka og birgðastöðvar
VIÐ KOMUM til Kartoum Þjóðverja og Itala.Sprengju
á miðvikudevi, og þar fjekk flugvjelarnar höfðu bæki-
jeg að sofa í góðu rúmi í stöðvar einhvers staðar bak
fvrsta sinn eftir að jeg lagði okkur, og þutu þær
af stað frá New York. — í fram °S fil baka með mikl-
birtingu daginn eftir hjelt um SnÝ vfú" höfðum okkar.
jeg enn áfram flugferð Orustuflugvjelarnar hófu
minrú. Allan moi’guninn si8 aftur á móti til flugs
rnoldar nnlli gulra sand- skamt frá okkur, og stóð
augn, sem var algerleea til- rykmökkurinn aftur undan
breytingarlaus, að undan- þeim. Þær lóvðu upp í skipu
, skifdum smásandhólum eða iegum fylkingum, en komu
hann hefði nokkru sinni áð ^ k}ettum hjer og þar Allt í ein °S ein til baka. Flug-
ur heyrt um radium eða ' einu komum við niður í Níl- mennirnir voru kátir og æst
ekki. Með enska ræðismann j ardalinn, þar sem stórfljót- ir °§ einna líkastir knöpum
inn sem túlk, lýsti jeg fvrir jg jfíl rennur hátignarlega sem
honum íerðalagi mínu með j áttina til Miðjarðarhafsins
Clipperílugbátnum yfir Suð Qg er dalurinn eins og breitt
ur-Atlantshafið. fljót gróðurs og frjósamrar
Emírinn horfði dreymandi moldar milli gulra sand?
augum upp í stjörnubjart.- j bakka. Þegar við litum nið-
an himininn. Síðan sagði Ur. á pyramidana, virtist
hann: „Þegar jeg var lítill | sem tröllböm hefðu verið
drengur, var mjer sagt, að' að leikum þarna í eyðimörk
þeir, sem leita vildu visk- inni og búið til þessar þrí-
unnar, skyldu fara tiL Kína strendu sandtökur.
borið hafa
hólmi í kappreiðum.
af
Franski fíotinn vex.
og ekki annað. — En síðan
amerísku flugvjelarnar
komu til sögunnar, er ekki
nokkur einn staður, sem
fara ber til og halda þar
kvrru fvrir. Þær hafa gert
allan heiminn að sam-
ræmdri heild“.
Þessi orð komu mjer oft
í hug næstu daga á ferða-
lagi mínu vfir Afríku.
Jeg fann til dulins stolts
Kairo var úr lofti sjeð
geysistór gulhvít borg, þar
sem nokkrar byggingar
stóðu upp úr hafi tilkomulít
illa húsa. Liðsforingi úr her
frjálsra Frakka beið eftir
Pbiladelphia: — Raymond
A. Fenard, varaflotaforingi,
sem er yfirmaður flotanefndar-
innar frönsku í Bandaríkjun-
um, ljet svo ummælt hjer, að
franski flotinn hefði • aukist
mjög að undanförnu og væri
þetta að þakka því, að margir
franskir sjómenn hefðu nýlega
gengið í flotann á ný, eftir að
þeim hafði tekist að strjúka frá
mjer á flugveliinum og ók Frakldandi
mjer þangað, sem jeg átti
að búa.Húsbóndinn, Wright
er einn af hinum gáfuðustu,
vinnusömustu og vingjam-
legustu Englendingum, sem
þegar Locheed-flugvjelin jeg þekki. — Hafði hann í
Flotaforinginn sagði ennfrem
ur, að frönsk herskip hefðu sökt
að minsta kosti fimm af sex
þýskum birgðaskipum, sem sökt
var úr skipalest á Adriahaíi
fyrir skömmu.