Morgunblaðið - 22.04.1944, Blaðsíða 5

Laugardagur 22. apríl 1944
MOEGUNBLAÐIÐ
5
Sveinbjörn Jónsson, b ygginameistarí.
- UM SKIPASMÍÐAR -
Ætla stjórnarvöld landsins
að leggja að velli 1000 ára
gamla iðngrein í landinu, en
styrkja erlenda skipasmíði með
fjárframlögum?
Jeg hefi orðið þess var í við-
tali við einstaka menn og sjeð
það í blöðunum, að æði mörg-
um muni hafa þótt það óþarfa
oflátungsháttur af skipasmið-
um þjóðarinnar, að koma'sam-
an á fund í Reykjavík og mót-
mæla því að ríkisstjórnin pant-
aði 50 fiskiskip frá Svíþjóð, en
gerði ekkert til þess að lyfta
vundir skipasmíðar innanlands,
og hjeldi í þess stað áfram að
skattleggja efni og búnað íil
skipa gífurlega.
Vafalaust er það ekki nema
nokkur hluti þjóðarinnar sem
ber þennan anda til innlendrar
starfsemi. En það er þó full
þörf á að skýra þetta mál nán-
ar £rá sjónarmiði iðnaðarins.
Stjórnmálaöngþveiti þjóðar-
ínnar hefir gert ALLA atvinnu
vegi vora öldungis ósamkepn-
isfæra við erlenda framleiðslu
á venjulegum tímum. Ef nú
verður brugðið fæti fyrir þús-
und ára gamla iðngrein í land-
inu, mun röðin fljótlega koma
að þeim sem yngri eru. Það
hefir þegar verið talað um að
fá nokkur hundruð tilbúin hús
frá Svíþjóð, og það vilja sjálf-
sagt einhverjir draga úr t. d.
klæðasaum og ullariðnaði, svo
ekki sje nú talað um veiðar-
færagerð, ofnasmíði og hús-
gagnasmíði.
★
Skipasmíðar hafa verið stund
aðar á Islandi frá landnáms-
tíð. Þórður hræða smíðaði
ferju mikla, er fara skyldi til
fanga á Ströndum. í Búalögum
voru skýr ákvæði um skipa-
smíðar, og skipasmiðir í mikl-
um metum hafðir. Jafnvel á
eymdartímum, smíðuðu íslend-
ingar skip sín sjálfir. Árið 1630
voru 84 kjaltrje flutt til lands-
ins. Skipasmíði hefir selmilega
alla tíð haldist hjer á hærra
stigi en húsagerð. Frá endur-
reisnartímunum má minnast
margra ágætra skipasmiða:
Engeyjarbræðra og feðga við
Faxaflóa, Steins Guðmundsson-
ar í Þorlákshöfn, Þorsteins
Daníelsens á Skipalóni við Eyja
fjörð, og Snorra Jónssonar á
Akureyri. Fyrir stuttu er lát-
inn Bjarni Þorkelsson, sem
smíðað hafði 485 skip og báta
um æfina. Á síðustu árum hef-
ir þessi mikilsverða iðngrein
dafnað og eflst með aukinni
menningu og bættum efnahag
þjóðarinnar. Nú eru í landinu
26 skipasmíðastöðvar auk
smærri aðgerðaverkstæða). 16
þeirra geta haft nýsmíði með
höndum og flestar þeirra hafa
bygt hin allrá vönduðustu skip,
sem að engu leyti eru lakari
én erlend skip af gömu stærð,
nema síður sje. Alls vinna á
þessum stöðvum um 350 manns.
Flestir þaulvanir og æfðir
skipasmiðir.
Síðustu 3 árin hafa alls verið
smíðuð 46 skip, 8 til 165 rúm-
lesta, sem alls eru 1956 rúm-
lestir. í landinu eru nú 8 skip
í smíðum, 15 til 150 rúmlesta
og efni er til í 714 skip, 15 til
60 rúmlesta, auk þess efnis,
sem ætlað er til aðgerða á skip-
um. Alls gætu því bæst við
fiskiflotann á þessu ári 16 skip,
sem samtals væru 816 rúm-
lestir.
Talið er að 650 rúmlestir á
ári af nýjum skipum haldi rúm
lesta tölu flotans við, sem er
undir 125 lestir. En vegna nauð
synlegrar aukningar flotans,
álíta ahugulir menn, að nauð-
synlegt muni vera að þjóðin
eignist alt að 1800 tonn, af nýj-
um skipum, 50—125 lestir, ár-
lega, næstu 3—5 ár. ,
Þetta skipamagn treysta
skipasrhíðastöðvarnar sjer til
að byggja auk aðkallandi að-
gerða, ef efni og búnaður er
fyrir hendi, starfsemin skipu-
lögð og studd af útgerðarmönn
um og stjórnarvöldunum.
'k
Menn virðast hafa þann
mikla verðmun, sem nú er á.
sænskum bátum og íslenskum,
mjög ríkt í huga er þeir ræða
þetta mál, og það er eins og'
jafnvel greindum mönnum
finnist, að hið háa verð íslensku
skipanna liggi eingöngu í háu
kaupi skipasmiðanna. Ekki
verður því neitáð, að verð-
munurinn liggur að nokkru
leyti í því. Þeirra kaup er þó
ekki hlutfallslega hærra en
annara manna í landinu: verka
manna, bænda og bókara. —
Gróði skipasmíoastöðvanna er
heldur ekki meiri en annara
fyrirtækja: kaupmanna, útgerð
armanna og bænda.
Verðmunur sænskrá og ísl.
trjeskipa liggur fy'rst og fremst
í gífurlegum útgjöldum á efn-
isfiutningi, tollum og trygging-
argjöldum. Við athugun, hefir
komið í ljós, að sem stendur
muni skipasmíði ódýrust á Ak-
ureyri. Þar er verið að Ijúka
við 88 tonna skip, og álitið er
að kostnaður þess muni falla
þannig, án vjelar og vindu:
Öll vinna . . kr. 2650.00 á rúml.
Eik og fura — 1930.00 - —
Járn o.fl. . . — 1050.00 - —
Búnaður . . — 550.00 - —
Ýmisl. efni og
tæki 20% á
vinnulaun til
ýmisl. útgj. — 370.00 - —
Alls kr. 6930.00 á rúml.
Hjer verður vinnan rösklega
14 af kostnaðinum. Ekki verður
með vissu sagt, hve mikið af
,,honum rennur til „þess opim
bera“ í tollum og sköttum. Það
mun þó varla vera undir 12.00
kr. á rúmlest, eða tæplega 14
hluti.
Síðastliðið ár voru flutnings-
gjöld, tollar og tryggingargjöld
25 föld á: efni, búnaði og vjel í
15 tonna bát, við það sem þau
voru fyrir stríðið, en þá voru
góftir bátar ekkert eða lítið
dýrai’i, smiðáðir hjer heima, en
t. d. í Danmörku.
Margir útgerðarmenn hafa
látið í ljósi að þeir vildu ekki
sjá útlend fiskiskip'ef þeir gætu
iengið þau smíðuð hjer. Og á-
reiðanlega hafa margir þeirra
dýrkeypta reynslu af skipakaup
um erlendis frá, þótt verri sje
hún af gömlum skipum en nýj-
um. Því er það táknrænt að
sjá Óskar Halldórsson gerast
talsmann erlendra skipakaupa.
Hann sem er frægur fyrir að
hafa keypt gömul skip erlendis
frá, sem íslenskar skipasmíða-
stöðvar hafa haft drjúga at-
vinnu við að endurbyggja. Það
er von að slíkur athafnamaður
eigi bágt með að sætta sig við
það, að öll fiskiskipin sjeu smíð
uð í landinu, eins og hann svo
hátíðlega tilkynnir í Morgun-
blaðsgrein sinni. Hann segir þar
á öðrum stað:
,,Það verður að fá fiskiskipin
fyrir eins lágt verð og unt er,
því til íslenskrar útgerðar eru
gerðar mjög miklar kröfur i
einu og öllu, og hún þolir ekki
að greiða geysihá vátryggingar
gjöld og vexti af skipum, sem
eru smíðuð eða keypt fyrir rán-
verð“.
En það þarf, að dómi Óskars,
ekkert að hugsa um traustleik-
ann, notagildið og viðhaldið.
Annar ,,frægur“ stjórnmála-
maður hefir skrifað um inn-
lendar skipasmíðar sem „hand-
iðnað úti á víðavangi“ og getur
þess, að nokkrir menn hafi haft
atvinnu af því að „dunda við
það að tálga til í höndum sín-
um eitt og eitt skip“. Þessi mað
ur er forseti efri deildar Al-
þingis, Steingrímúr Aðalsteins-
son, þingmaður kommúnista á
Akureyrl; ,,Dagur“ á Akureyri
hefir svarað þessari grein af
röggsemi, og þarf ekki meira
að segja en þar er gert, við
þennan ,,foringja“ stjórnarvald
anna. En þeir sem halda vilja
við atvinnulífi í landinu, þurfa
að þekkja hug hans til iðnaðar-
ins. Hann virðist sem sje vera:
Kiljans-andinn til landbúnaðar
Skipasmiðir hafa sýnt fram
á, að ef smíða á nú 50 skip í
Svíþjóð e. t. v. með styrk frá
ríkinu, en láta það efni, sem í.
landinu liggur, í 714 skip og
ljetta á engan hátt undir með
innlendri nýsmiði skipa, stöðv-
ast þessi iðngrein um ófyrirsjá-
anlegan tíma. Skipasmiðirnir
hverfa til annara starfa og
verða ekki til taks, er gera þarf
við gömul skip eða löskuð.
Það eitt gæti orðið útgerð-
inni kostnaðarsamara, en þótt
hún keypti nýju skipin nokkru
ihærra verði en ódýrast er hægt
að fá þau frá útlöndum. Þeir
hafa bent á:
aft með aðstoð Viðskiptaráðs
má ná mun hagfeldari kaupum
á efni i U. S. A. en verið hefir,
að með sanngirni má lækka
flutningsgjöld efnis, búnaðar og
vjela niður í flutningsgjöld af
matvöru,
að tolla af þessu má fella nið
ur og
að samræma má álagningu
efnis og vinnu.
Með þessu mundi bygging-
arköstnaður á rúmlest lækka
mjög verulega. Ef ríkissjóður
notaði svo þær 5 milj., sem Al-
þingi hefir heimilað til stuðn-
ings skipasmíðar, til þess að
styrkja nýsmíði innanlands,
væri verð ísl. skipanna farið að
nálgast kostnaðarverð þeirra
sænsku, hingað kominna.
Samtímis hefði útveginum
verið trygðar fulikomnari bygg
ingarstöðvar, sem altaf væru
til taks að halda fiskiflotanum
við.
Þegar þessu væri fyrir kom-
ið, mætti að sjálfsögðu leyfa
hverjum sem væri að panta sjer
ný skip hjá Svíum, og njóta
þeirra lága verðs og tollfrelsis
íslenska ríkisins.
Við iðnaðarmenn vitum vel,
að afar áríðandi er að auka
fiskiflotann sem allra mest og
höfum þegar vakið máls á því
á Iðnþingi fyrir 6 mánuðum.
En við getum ekki sjeð að það
verði best gert með því, að
stöðva skipabyggingar í land-
inu sjálfu en panta eingöngu
skip erlendis frá, sem enginu
veit. hvenær fást til landsins.
Um þessar mundir er verið
að fagna sjálfstæði og lýðveldis-
stofnun. En það lýsir vel and-
anum, sem í landinu rilcir að
samtímis skuli stjórnarvöldum.
þjóðarinnar vera ætlað með
nokkrum símskeytum til „Stóra
bróður“, að leggja að velli
gamla iðngrein í landinu, sem
með vaxandi menningu og efna
hag þjóðarinnar hefir eflst og
dafnað svro. að nú vantar hana
aðejns herslumuninn til þess að
standa alveg jafnfætis öðrum
„bræðrum" Norðurlanda.
Þrdðfrjett
Eftir dr. Helga Pjeturss
i.
Frjett sem mig langar mikið
til að fá, er að stjörnustöðin á
Palomarfjalli, vestantil í Banda
ríkjunum. þar sem lengi hefir
verið unnið að því að setja upp
langstærstu stjörnusjána, sem
til er, sje tekin til starfa. Því
að þaðan má búast við miklum
og merkilegum fróðleiksauka.
Má það fyrst nefna, að vjer
munum geta stórum fræðst
fram yfir það sem áður hefir
orðið, um landfræði og jarð-
fræði tunglsins. Ef t. v. verður
jafnvel unt að ganga úr skugga
um, hvort þar eru eldgos enn-
þá, eoa hafa fyrir skömmu
verið.
Þá er jarðstjarnan Mars. Öll
líkindi eru til, að þegar sólirí
var stærri og heitari, hafi verið
mannabygð á Mars, þó að nú
muni þar vera of loftlítið og
kalt til að slíkt geti átt sjter
stað. En með 200 þumlunga
fjarsjánni, mun sennilega mega
la vitneskju um, hvort þar eru
mjög stórkostlegar rústir borga,
eða aðrar menjar mannlífs, eins
og t. d. þessi undarlegu sund
eoa skurðir, sem svo mikið hef-
ir verið ritað um. Ennþá merki-
legra virðist mjer þó, að nú
mun mega fá vitneskju um það,
hvort jarðstjörnur eru við þær
tvær sólir sem næstar eru oss,
eða aðrahvora; en þær eru í
40 biljóna km. fjarlægð. Sje þar
um að ræða sólhverfi, en ekki
einmana sólir, þá fer að verða
erfiðara að taka mark á þeirri
kenningu, að langflestar af
hinum 100000 miljónum sólna
vetrarbraiftarinnar sjeu án
afsprengis, sóljjverfin sjaldgæf
undantekning.
Þá er enn það, að unt mun
verða að fræðast miklu meir
en áður um Andromeduþokuna,
það heimshverfi sömu tegund-
ar og Vetrarbrautin, sem er oss
næst, fjarlægðin nálægt einni
miljón ljósára. Það er ekki langt
síðan menn komust að því, að
Andromeduþokan er a. m. k.
eins stór og vor Vetrarbraut,
en nú mun verða þess kostur
að rannsaka hana miklu gjör
en áður og greiða sundur í ein-
stakar stjörnur. Og ef til vill
fá menn nú að kynnast, í ná-
grannavetrarbraut vorri, sól-
um sem eru stærri og ljósmeiri
en nokkrar sem vitað hefir ver-
ið um áður.
Og þá er að lokum ekki síst
áhugavert, að talið er að nú
muni verða unt að ljósmynda
margar miljónir af vetrarbraut
um, sem hingað til hafa verið
ósýnilegar sakir fjarlægðar, og
muni þannig verða hægt að
færa út stórkostlega takmörk
hins þekta heims, og ef t. v. fá
nýar upplýsingar um byggingu
eða fyrirkomulag alheimsins.
Það er vert að minnast þess, að
það eru ekki margir manns-
aldrar síðan mönnum skildist,
að Vetrarbrautin er heims-
hverfi, þar sem sól vor er ein
af minniháttar stjörnunum, og
nokkuo komin á efri aldur,
hefir miljónir áramiljóna að
baki.
II.
Menn kunna að spyrja hvort
þessi vitneskja um hinn furðu-
lega mikilleika heimsins, þýði
nú nokkuð fyrir oss hjer á
jörðu, og sú skoðun hefir jafn-
vel verið látin í ljós, að í raun-
inni skifti þetta oss engu. En
það er nú eitthvað annað. Mik-
illeiki heimsins getur verið oss
nokkurskonar mælikvarði á
mikilleika lífsins. (Sbr. 1. kafla
Framnýals). Alheimurinn er
fyrirtæki sem alt líf á að fá
þátt í að leiða til fullkomn-
unar, einnig það líf sem er eins
ófullkomið og jarðlíf vort er
ennþá. Því að jörð vor er á
útjaðri sköpunarverksins, og
þessi ennþá nokkuð vanmetna
vísindagrein jarðfræðin, gerir
oss fullkomlega ljóst, að hin
Framhald á 8. síðu.