Morgunblaðið - 26.04.1944, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 26. apríl 1944.
MORCtUNBLAÐIÐ
77
HOLT ER HEIMA HVAÐ
íi
ii.
Jeg kem nú aftur að spurn-
ingunni í upphafi máls míns:
Eru hjer skilyrði til nægilegrar
grænmetis framleiðslu?
Jeg svaraði hiklaust játandi.
Máli mínu til sönnunar vil jeg
nú segja ykkur ofurlítinn þátt
minnar eigin reynslu. Um tví-
augs aldur lá leið mín til Vest-
urheims, dvaldi jeg þar um 12
ára skeið. Enn var það ,,mold-
arundrið“, sem hreyf hug minn
mest. Skógarnir, aldintrjen,
akrarnir „hin lifandi korn-
stanga móða!“ Blómskrúðið,
nytjajurtirnar, grænmetið og
garoávextirnir. Síðustu fimm
árin í Ameríku átti jeg mitt
eigið heimili og garð. Landið
var algerlega ósnortið af manna
höndum. Skóginum, nema fall-
egustu trjánum, ruddum við
burt. Eftir var moldin dökk og
þrungin frjómagni, mynduðu
af blöðum trjánna, sem fallið
höfðu þarna, ef til vill um alda
raðir.
Engin veruleg þekking eða
reynsla var fyrir hendi, en við
gróðursettum blóm, skraut og
aldintrj'e og margar berjateg-
undir, einnig sáðum við nokkr-
um baunategundum og alls
konar grænmeti og garðávöxt-
um. Og vöxtur var hraður! —
Hver dagur opinberaði dýrð
móður jarðar. Samstarfið við
hana er óþrjótandi uppspretta
dásemda og visku og hún færði
okkur líka ómetanlega björg í
bú.
Enginn skyldi halda að öll
þessi blessun hafi fengist fyr-
irhafnarlaust. Garðrækt heitu
landanna er engu síður erfið-
leikum bundin, en garðræktin
hjer heima, nema ef fremur
væri. í görðum hjer yfirleitt
er um lítið annað illgresi að
ræða en arfann, en því miður
hefir skaðræðis kálormurinn
komist hjer á land, en vestra
höfðum við hann líka og auk
hans margar tegundir skað-
legra smádýra og skorkvikinda
sem til allrar hamingju hafa
ekki enn numið hjer land. Arf-
inn okkar er smáræði í saman-
burði við stórgerða illgresið í
Ameríku svo sem Kanada þyrn
irinn, sem hvarvetna þykir
hinn mesti vágestur.
í vitund minni er mjer þessi
fyrsti garður minn helgur reit-
ur. Erfiðið, mistökin og gleðin
yfir sigrunum, er dýrmæt eign
í sjóði endurminninganna. En
hugstæðastur er hann mjer í
fegurð hinnar suðrænu, mána-
björtu sumarnætur: Þá birti
hann mjer undursamlegan æv-
intýra og draumaheim, sem
hvergi átti sinn líka í víðri ver
öld. „Það er yndi, sem ómögu-
legt er að lýsa, aðeins að njóta“.
Forlögin fluttu mig aftur
heim og bjuggu mjer ból á
annesi einu austan lands, Vatt-
arnesi við Reyðarfjörð. Fann
jeg þar hina fullkomnustu and
stæðu við mitt fyrra heimkynni
á hinni frjógu broshýru Kyrra-
hafsströnd. En hvað um það?
Garð varð jeg að hafa. En
hvernig átti að rækta garð, þar
sem engin skilyrði virtust fyrir
hendi. Nesið skjóllaust úti í
hafsauga; hafgolan ' svíðandi
köld allt vorið; alltof margir
regndagar og austfjarða þok-
Eítir frú Ástríði G. Eggertsdóttur
Síðari grein
an í veldi sínu. Þar af leiðandi
sólarleysi meira en í öðrum
landshlutum. í fám orðum:
Skilyrði eins Ijeleg og fundin
verða á þessu landi.
Eitt var þó þarna ekki lítils
virði, nægur áburður, bæði hús
dýra, fiskúrgangur og þang.
Garðurinn hafði verið arfa-
reitur að undanförnu. Hann
var nú unninn, borið í hann
og girtur. Og jeg sáði. Árang-
ur var lítill fyrstu árin, enda
tíðarfar óhagstætt mjög. En
þrátt fyrir það fæddust vonir,*
sem áttu fyrir sjer að rætast,
því síðustu árin á Vattarnesi,
höfðum við gnægð alls konar
grnæmptis og jafnvel talsvert
af blómum líka, sem jeg þó
lagði minni rækt við nema inni,
þar döfnuðu þau vel.
Jeg minnist sjerstaklega upp
skerunnar 1939, það var hag-
stæðast þeirra ellefu sumra, er
við bjuggum á Austurlandi. Þá
1 ræktaði jég í garðinum alls 23
tegundir matjurta. Næpur og
gulrófur, 6 tegundir, höfuðkál
5 teg., gulrætur 2 teg. og þar
að auki salat, sínat, grænkál,
blaðbeðju, hreðkur, sellerí,
karsa, kjörvel og graslauk. •—
Allt þetta náði sæmilegum
þroska og sumt ágætum. Alla
daga frá því í júlí þar til í nóv.
hö'fðum við 3—4 kálmetis rjetti
á borðum. Notuoum engar kart
öflur þann tíma, sem þær voru
dýrastar eða ófáanlegar, og eng
inn saknaði þeirra. Líka sauð
jeg niður spínat og blómkál til
vetrarins, og átti nóg af gulrót-
um og gulrófum. ,
Fátítt mun, að róskál, höfð í
köldum garði hjer á landi; en
þetta haust gladdi það mig með
litlum, undur bragðfínum höfð
um. ,
Haustið 1941 yfirgaf jeg garð
inn minn á nesinu. Það sumar
hafði hann fært mjer í búið
auk alls annars, sjötíu og fimm
blómkálshöfuð, sem vógu upp í
1 kg. stykkið. Garðinn mmn
vestan hafs hafði jeg kvatt með
trega, og fyrsta íslenska garð-
inn minn kvaddi jeg einnig
með söknuði og þakklæti í hug.
í honum hafði jeg barist og sigr
að; hann hafði líka fært mjer
sönnun þess að fósturjörðin er
hvorki eins hrjóstug nje ógjaf-
mild og jeg hafði hugsað hana.
Jeg hugsaði líka oft. Hvað
skyldi mega rækta mikið á öðr
um stöðum landsins, þar sem
skilyrði eru betri, fyrst þetta
er hægt hjer? Og mjer hló hug-
ur við að komast til suðurlands
og reyna hvað þar yrði gert.
Jeg fluttist til Reykjavíkur
og náði mjer í ofurlítinn part
af garði. Honum hallaði á móti
sól. Að norðan var bárujárns-
skjólgarður. Þetta var eins og
það átti að vera. En moldin var
ljeleg, að sumu leyti gamall
öskuhaugur, enc^ fullt af rusli
og grjóti. Jarðvegurinn grunn-
ur og komið undir maílok. •—
Til hvers yar nú slíkur garður
nothæfur, svo seint á vori? ■—
Reynandi var að sá nokkrum
karttöflum, en litlar líkur sýnd
ust að það væri til mikils. En
mig langaði til að reyna, eink-
um vegna þess, að jeg hafði
aldrei ræktað kartöflur fyr, því
á Vattaxmesi voru engin skil-
yrði til þess, að þær næðu nokk
urum verulegum þroskaa.
Garðurinn minn í Reykjavík
var að stæi'ð um 1,50 ferm. —
Hann var unninn og moldin
bönduð 60 kg. af garðáburði.
Bil á milli raða var um 3 fet
og _iy? á milli kartaflna i röð-
unum. Undir raðirnar bar jeg
þurran húsdýraáburð. Út-
sæðið var smátt og ekki rjett
spírað, en góð tegund mest-
megnis gullauga. Vestanhafs
hafði jeg kynst þeirri aðferð
að hópsá kartöflum og vissi
reyrrast vel. Ekki myndi saka
neitt, þó jeg reyndi þetta hjer
svo jeg lagði 4—-5 saman. Jörð
var mjög köld og áliðið tímans,
það var því ekki ráolegt að sá
nema grunt. Jeg breiddi yíir
smælkið eins og góð móðir og
bað þann, sem ávöxtinn gefur,
að blessa verk mitt.
Útlit var ekki gott framan
af, því tíðarfar var hið óhag-
stæðasta. En þrátt fyrir það
stóð kartöflugrasið í ágústmán-
uði stei'kvaxið og fagurgrænt,
rneð ljós-lillabláum blómaklös
um. Þá var víða í görðum hjer
í Reykjavík annað hvort fallið
kartöflúgrasið eða það stór sá
á því, eftir stóx’viði’in og kuld-
ana i ágrst.
í septemberlok tók jeg upp
úr garðinum. Útsæðið hafði
verið 25 kg. Uppskeran reynd-
ist 300,50 kg. af vænum, útlits
góðum, þjettum kartöflum. —
Stærsta kartaflan, sem var Ey-
vindur, vóg 388 gr. Eitt hundr-
að og fimmtíu kg., eða 3 poka
fjekk jeg af kartöflum, sem
vógu frá 100—300 gr. stykkið.
Tvö af völdu útsæði. og tveir
pokar eða úrgangurinn var eins
og kartöflur, sem oft hafa ver-
ið seldar fullu verði hjer á
landi. ,
Svo sem kunnugt er, var s.l.
sumar eitt hið óhagstæðasta til
gai’ðræktar í manna minnum.
Það getur því talist mjög gott
að fá fjórfalda uppskeru, og
það sem betra er, jeg hefi feng
ið óræka sönnun þess, að vart
mun koma svo erfið sumartíð á
íslandi, að ekki megi fá sæmi-
lega uppskeru af vænum, góð-
um kartöflum, ef þekking, á-
hugi og ái'vekni fara saman.
Garðræktar reynsla mín er
ekki mikil. en þþ dálítið sjer-
stæo. Garðræktin hefir aðeins
vexýð ígripavinna með stóru
heimili. En hún er þó, sá þátt-
ur lífs míns, sem jeg vildi einna
síst án vera, mjer er hún afar
mikils virði, því meðal annars
hefir hún sannfært mig um það
að í landinu okkar er hægt að
lifa góðu lífi, og þó hefi jeg
ekki þekt eða reynt það sem dá
samlegast er hjer heima við-
víkjandi jarðræktinni, jarðhit-
ann, enda finst ef til vill sum-
um að jeg tali eins og mjer sje
ekki kunnugt um hann og öll
gróðurhúsin, búnaðar og garö-
yrkjuskóla og alla lærðu jai'ð-
yrkjufræðinga og framfarir
sem orðið hafa á sviði jarð-
yrkjumála nú síðustu ár.
Með fullri virðingu fyrir
þéssu öllu saman, fæ jeg þó
ekki betur sjeð, en að núríkj-
andi ástand í þessum málum
beri því raunverulegt vitni, að
betur má ef duga skal.
Það þarf meiri þekkingu,
meiri framkvæmdir, meiri
áhuga, betri skipulagningu og
almennara samstarf.
Mjer koma í hug orð Jóns
Sigurðssonar forseta, í brjefi til
Jóns Stefánssonar alþm. á
Reistará. Orð þessi eru að vísu
töluð á sviði stjói'nnxála, en þau
eiga líka hjer við.
Jón forseti segir: „Allt er nú
undir því komið, hvernig al-
þýða á íslandi snýst við, því
engir einstakir menn geta hald
ið málum áfram, þegar í hart
kemur, nema þeir sjeu vissir
um stuðning alþýðu'k ,
Nýlega las jeg grein „Minjar
og Menning“, eftir Lúðvík
Kristjánsson, í nýju og ágæ^u
tímariti „Straumhvörf“. Þar er
farið lofsamlegum orðum um
sjera Björn Halldórsson í Sauð
lauksdal.
Jeg leyfi mjer því að taka
hjer upp orðrjett kafla ur um->
ræddri grein:
„Vestur á landi stendur lítill
trjekross innantúns á sljettum
flatarhallanda. Hann er ekki
sjerlega eftirtektarverður þessi
kross, þar sem hann í umkomu
leysi sínu hallast þarna .lítið
eitt á gi’ænni flötinni. Hann
gæti vel verið fuglahræða, því
í engu er hann frábrugðinn
þegar handa og byrja að reisa.
honum óbrotgjarnan minnis-
varða? Klæða hugsjónir hans í
lifandi Veruleika. ,
Þá munu rætast vonir og spá
„lista skáldsins góða“.
„Brauð veitir sonum móður-
moldin frjóa.
Menningin vex i lundi nýrra
skóga“.
Júlísna Kristjáns-
dóttir
HÚN LJEST sunnudaginn 16.
þ. m. að heimili dóttur sinnar
og tengdasonar, frú Unu Sig-
fúsdóttur og Sigurðar Ámunda-
sonar, smiðs, Hávallagötu 7
hjer í bæ. Hún var fædd 17.
mars 1873 á Garðsenda í Eyr-
arsveit vestra. Voru foreldr-
ar hennar hjónin. sem þar
bjuggu, Kristján Jónsson og
Halldóra Jónasdóttir, og voru
börn þeirra 6, er upp kornust.
þeim, nema hvað á hann vantar j Júlíana ólst að mestu upp í
............ var m. a. um 7
fatai’ifi’ildi, svo hann standi í
fullum skrúða. En mjer er sagt
að þessi kross, sje ekki fugla-
hræða, hlutverk hans sje mun
þýðingarmeira og háleitara. —
Hann á að geyma minningu
eins af mætustu sonum þessar-
ar þjóðar, eða nákvæmar orð-
að vísa mönnum leiðina að jarð
neskum leifum hans. Þessi viti
bregst þó öllum að þessu leyti
nema gagnkunnugum. Enginn
getur sjeð það á honum, að
hann standi á moldum Björns
Halldórssonar í Sauðlauksdal.“
Lúðvík Kristjánsson spyr
líka í sömu grein:
„Getur það verið álitamál,
hvort yfir moldum Björns í
Sauðlauksdal á að standa illa
gerð fuglahræða, eða hvort þar
á að þjóta í skógarlundi, þar
sem þrösturinn syngur ljóð sín
hinu íslenska skáldi gróand-
nas?“
Jeg bið greinarhöfund afsök-
unar en þakka um leið hin
hlýju skilningsríku orð hans, í
garð hins mæta manns, því alla
tíð hefi jeg litið Sauðlauksdal
ástarauga, af því sjera Björn
Halldórsson „skáld gráandans“
'átti þar heima.
íslenska þjóð! Eigum við að
láta einn elsta og ötulasta
brautryðjanda á sviði jarðrækt
armála íslands, sra Björn
Halldórsson í Sauðlauksdal,
liggja lengur óbættan hjá
garði? Mun okkur eigi skyld-
ara og sæmra, að hefjast nú
Stykkishólmi;
ára skeið í vist hjá Richter
verslunarstjóra þar. Giftist
þaðan Sigfúsi Jónssyni, ætt-
uðum úr Laxárdal. þau reistu
bú að Haukabiækku á Skóga-
strönd, og eignuðust eina dótt-
ur barna, er að ofan getur.
Sigfús er látinn fyrir allmörg-
um árum. Síðar dvöldust þær
mæðgur í Stykkishólmi og
fluttust svo til Reykjavíkur,
og var Júlíana upp frá því
með dóttur sinni, lengst af á
heimili þeirra hjóna.
Júlíana Kristjánsdóttir var
góð kona og grandvör, sem
öllum vildi vel. Hún var hjálp
fús og trygg í lund og í öllu
var hún trú og dygg, í smáu
sem stóru; hún var umsýslu-
söm og gerhugul á allt, scm
fram fór, sönn trúkona, újóð-
elsk og ljúf i viðmóti og bauð
af sjer góðan þokka. Mátti
segja. að aldrei fjelli henni
verk úr hendi til lxinstu stund
ar, því að andlát hennar bar
brátt að. Þeir vandalausir er
henni kyntust, fengu .þegar
mætur á henni .sakir mxkilla
mannkosta hennar. Má þá
nærri g'eta. hvílík hún hefir
verio ástvirmm sínum og nán-
ustu ættingjum, sem nú sakna
hennar og minnast hinnar
umhyggjusömu og ósjerhlífnu
gæðakonu, er fvrir alíra hluta
sakir gat átt sjer góða heirn-
von.
Kunnugur.