Morgunblaðið - 26.04.1944, Síða 7

Miðvikudagur 26. apríl 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
7,
BARÁTTAN í NORSKU SKÓLUNUM
B J ART VIÐRISMORGUN
nokkurn í síðastlíðnum maí
mánuði kom halarófa af bif-
reiðum á fullri ferð inn
um hlið hins fræga Stabekk
skóla í nánd við Oslo. Út úr
bifreiðunum stukku Vid-
kum Quisling, leppstjórn-
andi Þjóðverja í Noregi, lög
reglustjóri hans, kirkju- og
mentamálaráðherrann og
svo margir lögregluþjónar,
að nægt hefði til þess að
taka höndum íbúa heillar
borgar. Með Iífvörð sinn alt
í kringum sig, ávarpaði
Quisling kennara skólans,
seiri í skyndi höfðu verið
kvaddir á vettvang.
,,Það er sök kennaranna“, [
þrumaði hann, „að átján
piltar voru nýlega teknir af
lífi. Það er sök kennaranna,
að Noregur fær ekki aftur
frelsi sitt. Þið eruð að eyði-
leggja allt fyrír mjer“, hjelt
hann áfram með ofsa og
hálfkjökrandi. „Þið eruð að
koma í veg fyrir það, að jeg
eeti samið frið víð Þvska-
land“.
Þegar bifreiðarnar hjeldu
aftur frá Stabekk, var hver
einasti kennari skólans með
í förinni. Flestir þeirra eru
enn í fangabúðum, ásamt
með mörgum starfsbræðr-
urn sínum. — Margir aðrir
hafa látið lífið í hinni hvíld
arlausu baráttu, sem háð
hefir verið, allt frá þeim
degi, er Þjóðverjar gerðu
innrásina í Noreg í apríl
1940, því að yfir engum
hópi manna hefir verið vak-
að af meiri árvekni, enda
hafa engir lagt fram ríkari
skerf í því skyni að kæfa í
fæðingunni allar tilraunir
Þjóðverja í þá átt að inn-
leiða nýskipanina í landið.
Enda þótt jeg, sem stór-
skotaliðsforingi, hefði í tvo
mannskæða og hörmulega
mánuði horfst í augu við
þýsku hernaðarvjelina, þá
var það ekki fyr en jeg
sneri aftur til kenslustarfa
minna í skóla í nánd við
Oslo, að jeg fyrir alvöru hóf
baráttuna gegn óvininum, í
samstarfi við samkennara
mína.
Þjóðverjar þóttust koma
sem vinir.
ÞEGAR Þjóðverjarnir
komu til Noregs, þóttust
þeir koma sem vínir. Her-
mennirnir báru á sjer leið-
arvísa, þar sem þeim var
skipað „að fá Norðmenn
með kerfisbundnum aðgerð
um til þess að verða oss vin-
veittir“. Kváðu þeir Noregi
ætlað að skipa alveg sjer-
stakan sess í nýskipan Hitl-
ers. Það átti ekki að upp-
ræta okkur eins og Gyðing-
ana, eða gera okkur að ó-
mentaðri þrælahjörð eins og
Pólverjana, eða neyða okk-
ur til þess að gerast auð-
sveipari verkamenn eins og
Tjekkana. Við vorum af
hreinum norrænum kvn-
stofni, og sem slíkir áttum
við að aðstoða yfirkynþátt
Hitlers við að stjóma heim-
inum ,,í þúsund ár“. Við
Eftir Harald Land
Eftirfarandi grein fjallar um baráttu norskr-
ar skólaæsku gegn þýska innrásarhernum og
landráðamönnunum norsku. Er frásögnin eftir
norskan kennara, en skrásett af Marjorie Diet-
erich, og birtist í ameríska blaðinu „Tomorrow“
(Fyrri grein)
áttum einnig að verða þræla
eftirlitsmenn.
En eftir skilningi norsku
þjóðarinnar er alveg jafn
ógeðslegt að vera þræla-
drottnari og þræll og í heild
voru norsku kennararnir á-
kveðnir í því að láta ekki
gróðursetja þessa nasista-
kenningu í huga barnanna.
í fyrstu urðum við hógvær-
lega að berjast gegn vin-
gjarnlegum tilboðum þeirra
og blékkingartilraunum. —
Eftir að þeir höfðu tekið
ýmsa æðri hjeraðsstjórn í
sínar hendur, lagt undir sig
sarngöngumiðstöðvar, dag-
blöð og svo framvegis, þá
reyndu þeir þó að láta líta
svo út sem daglegu lífi þjóð-
arinnar væri sem allra
minst raskað, með því að
leyfa mörgum að gegna sín-
um fyrri stöðum og störf-
um. Þeir komust þegar að
r-aun um það, að ekki einu
sinni einn hundraðasti hluti
þjóðarinnar var fylgjandi
Quisling, og því urðu þeir
að nota þjóðholla Norð-
menn, og þeirra á meðal
okkur hermennina, sem vor
um fangar, til þess að leysa
af höndum nauðsynleg störf
í landinu.
Þegar jeg sneri aftur til
kenslustarfa minna, upp-
götvaði jeg það, að þýsku
hermennirnir í litla þorpinu
okkar voru einlæglega sann
færðir um það, að þeir
hefðu bjargað okkur undan
árás Englendinga, og beir
voru öruggir um það, að við
myndum einhvern tíma
bejrgja okkur undir hina
ágætu nýskipan Þeir komu
vel fram og voru lítillátir
og vingjarnlegir, hjálpuðu
gömlum konum yfir götuna
og brostu til barnanna.
f
Jeg hóf kenslu mína og
starf sem leikfimiskennari.
Við kennaramir, sem fyrir
löngu höfðum myndað
landssamband eins og allar
aðrar stjettir í landinu, höfð
um orðið sammála um það,
að skólana yrði að starf-
rækja eins lengi og auðið
væri, til þess að hin nýja
kynslóð yxi ekki upp í al-
geru mentunarleysi. — En
við hjetum því að fremur
skyldum við hætta kenslu
en kenna nasistiskan áróð-
ur. Frá upphafi var þetta
erfitt, enda var skortur á
eldsneyti, og nasistar höfðu
tekið margar byggingar okk
ar fyrir hermannabústaði
og sjúkrahús.
Þessi efnislegu vandamál
yoru samt 'smávægileg í
samanburði við erfiðleikana
á að varðveita, með orði og
fordæmi, hinar norsku lýð-
ræðis- og frelsishugsjónir
til þess að vega á móti til-
raunum nasista að fá æsku
lands.okkar til þess að sam-
einast æskulýðshreyfingu
þeirra með mútum og hót-
unum.
Nemendurnir vildu ekki
læra þýsku.
ÞÝSKA og enska höfðu
alltaf verið skyldunáms-
greinar í norskum skólum,
en þegar jeg kom til skólans
aítur, var þýskan orðin höt-
uð námsgrein, og nemend-
uxmir lærðu hana. einungis
af því, að kunnátta í henni
var gagnleg til þess að geta
njósnað um innrásarmenn-
ina. Þjóðverjar eiga engin
leyndarmál í Noregi. enda
þótt Norðmenn neiti að tala
þýsku, svara þýskum spurn
ingum. lesa þýskar bækur
eða horfa á þýskar kvik-
myndir. Bestu nemendur
mínir lærðu þýsku lexiurn-
ar sínar illa, einungis af því
að þeir vildu ekki fá háar
einkunnir í þýsku. Vinsæld
ir enskunnar jukust stór-
lega, og gátum við oft not-
að hana til þess að láta í ljós
föðurlandsást okkar. Ein
kenslukona hagaði kensl-
unni þannig, að á þjóðhátíð-
ardegi Norðmanna voru
nemendurnir í enskunáms-
bók sinni komnir að ensku
þýðingunni á norska þjóð-
söngnum. Þegar stúdentarn-
ir fagnandi sungu hinn
enska texta, kom hinn nas-
istiski skjólastjóri og heimt-
aði skýrðingu á þessu hátt-
erni. Kenslukonan svaraði
bliðlega, að þau hefðu að-
eins verið að fara yfir lexiu
dagsins og bætti því við. að
hefðu þau verið komin að
noi'ska þjóðsöngnum í
þýskunámsbókinni, myndu
þau hafa sungið hann með
jafnmikilli ánægju. Hann
varð ofsareiður, en þoi'ði
ekki að skýra yfirboðurum
sínum frá því, hvernig
kenslukonan hefði gert gys
að embætti hans.
Svipað atvik átti sjer stað
í mínum bekk, þegar jeg var
að kenna norska bókmenta-
sögu. „Ungfrú Halvorsen“,
sagði jeg við laglega litla
ljóshærða stúlkxt, „veljið
þjer einhvern kafla úr bók-
inni og lesið hann upphátt“.
Áður en jeg hafði fyllilega
áttað mig á hvað hún var að
Igera, tók hún að þylja hátt
og snjallt norska ræðu um
verndun landsins gegn er-
lendum fjendum og innlend
um svikurum. Þegar hún
hafði lokið Iestri sínum,
sátu allir steinhljóðir, en síð
an braust út almennur fagn
aðarkliður. Hinn nýi skóla-
stjóri nasista heyrði síðustu
setningarnar, þaut inn í stof
una og heimtaði að söku-
dólgurinn gæfi sig fram. —
Þegar í stað stóðu allar
stúlkurnar í bekknum upp.
Hann beitti fortölum og hót
aði hverjum stúdent fyrir
sig, en hann fann aldrei þá
seku. Hann ljet þvú málið
niður falla,.en bætíi öðrum
svörtum krossi á einkunna-
spjald mitt. Hollustu nem-
endanna gerði kensluna auð
veídari. Jeg komst við dag
nokkurn, þegar einn nem-
endanna kom til mín og
sagði: ,.Þjer getið sagt það,
sem þjer viljið i bekknum,
hr. Land, því að við mun-
um ekki koma upp um yð-
ur, En fyrir alla muni ver-
ið þjer samt varkár, því.að
við viljum ekki rnissa yð-
ur“.
Föðurlandsástin var látin
i Ijós á niargvíslegan háít.
FRÁ upphafi sýndu nem-
endurnir hug sinn með
Sem íþróttakennari, heims-
skíðakappi og meðlimur
landssambands iþróíta-
manna, tók jeg virkan þátt
í verkfalli íþróttamanna, er
staðið hefir siðan í árslok
1940. Verkfall þetta hafði
mikil áhrif, því að yfir tólf
af hundraði allra lands-
manna voru fjelagar ein-
hvers íþróttaflokks. Nasist-
arnir álitu, að þeir mvndu
auka álit sitt meðal okkar
með þvi að efla „kraft gegn-
um gleði" stefnu sína í í-
þróttalífi þjóðarinnar og
skipuðu því nasista sem for
ystumenn íþróttaflokkanna.
Þegar í stað sögðu allir með
limirnir sig úr íþróttafje-
lögunum. Þá bönnuðu nas-
istar öll iþróttamót nema
undir sinni yfirsíjórn. -—
íþróttamótin hafa verið dýr
mætui’ þáttur þjóðlífs okk-
ar, en Birgir Ruud, err\
mesta skíðahetja Norð-
manna, talaði fyrir munn
hinna þrjú hundruð og
fimmtíu þúsund íþrótta-
manna, þegar ha nh sagði
við nasistana: „Sá dagur.
þegar þig neyðið mig til að
keppa, mun verða síðasti
dagurinn, sem jeg spenni
skíði á fætur minar“. Fáar
fjöldaathafnir í Noregi löm-
uðu meir siðferðisþrek
þýsku setuliðsmannanna en
þessar aðgerðir íþróttamann
anna norsku.
mörgu móti. Þeir krítuðu V
á veggina og þeir gengu
með pappírsklemmur í
kragahornunum. Átti það
að tákna samheldnina. Þég-
ar pappírsklemmurnar voru
bannaðar, hjeldu þeir á-
fram að bera þær og festu
rakblað undir kragahornið,
svo að nasistarnir skáru sig,
þegar þeir þrifu klammurn-
ar. Rauðar prjónahúfur
þóttu fáránlegur höfuðbún-
aður, þar til nasistarnir upp
götvuðu, að þær þýddu:
„Jeg er í varðliði konungs-
ins“. Var bá fangelsisrefs-
ing lögð vio að bera þær. —
Jafnvei smákrakkarnir
gripu hvert tækifæri til þess
að láta skoðun sina í Ijós.
Stíll um köttinn byrjaði
þannig hjá einu barni: „Þeg
ar Hákon konungur var í
Noregi, voru allir keítir
hamingjusamir". Ein lítil
stúlka byrjaði þannig rit-
gerð um efnið „amma mín“:
„Þegar Englendingar eru
búnir að vinna styrjöldina,
verður amma mín skotin,
því að hún er bannsettur
nasisti“. Hinn þriggja ái'a
gamli Ijóshærði frændi
minn sagði eitt sinn við hóp
Þjóðverja: „Við munum
sigra Þjóðverja. Guð blessi
konunginn“. Sex ára gam-
all snáði, sem jeg þekkti, fór
til aðalbækistöðva Gestapo,
þegar hann frjetti að nokkr-
ir eldri nemendur hefðu ver
ið teknir fastir fyrir að láta
í ljós föðurlandsást sína, og
sagði: „Lengi lifi konungur-
inn. Takið mig lika fastan".
Þjóðverjunum fjellust hend
ur, og þeir vissu ekki hvern-
ig þeir ættu að berjast gegn
islíku hatri.
Mjer var skipað að efna
til íþróitakeppni í skólanuro,
ella yrði honum lokað. Allir
nemendur mínir æfðu sig af
miklu kappi, því að þeir a-
íormuðu allir að reyna að
komast úr landi og ganga i
norska herinn, eða vonuo-
ust til að geta verið færir
um að sameinast herjurn
bandamanna, ef þeir gerðu
innrás í Noreg. En þeir neit-
uðu að taka þátt í keppni.
Að lokum gerðust nokkrir
þeirra sjálfbooaliðar og
sögðu: „Við skulum láta nas
istana vera sjónarvotta að
iþróttakeppni. sem þeir
munu aldrei glej'ma“. Og
það varð líka svo. Piltur sá,
sem vann í kúluvarpi, gat,
að því er virtist með mikl-
um erfiðismunum, varpaö
kúlunni um það bil tvö og
hálft fet. Önnur met voru
svipuð þessu. Norsku áhorf
endurnir öskruðu af fögn-
uði, en nasistarnir voru æð-
isgengnir.
Smátt og smátt gáfust
Þjóðverjar upp við allar til-
raunir sínar í þá átt að fá
okkur til þess að gera okkur
þá smán að eiga við þá vin-
samlega samvinnu. í árslok
1941 voru þeir orðnir tauga
óstyrkir og óðir yfir þrjósku
okkar. Þeir gerðu sjer lióst,
að við Norðmenn höfðum
með þrotlausri mótspyrnu
okkar, gert út af við nýskip-
an Hitlers í eina landinu,
þar sem hann ætlaði aö
revna að koma henni á með
friðsamlegu móti. Æðis-
gengnir af hátterni Norð-
manna, gripu nasistarnir nú
til ofbeldisins, eins og
þeirra er háttur.