Morgunblaðið - 28.04.1944, Page 5

Föstudagur 28. apríl 1944.
MORGUNBLAÐIÐ
Tónlistarfjelagið:
ÁLÖGUM
ÞAÐ GEGNIR furðu hve geysi
alega íslenskri leiklist og leik-
listarmöguleikum hefir fleytt
fram á síðustu árum. Harald-
ur Björnsson leikari getur þess
í smágrein, er hann ritar í leik-
skrá ofangreindrar óperettu,
að hann hafi, árið 1929, boðið
Leikfjelagi Reykjavíkur óper-
ettu (erlenda) til sýningar, en
að ekki hafi verið hægt að ráð-
ast í að sýna hana vegna vönt-
unar á samæfðri hljómsveit. —
Árið 1931 er fyrsta óperttan
sýnd á íslensku leiksviði, og
nú, aðeins rúmum áratug síðar,
gefst oss kostur á að sjá fyrstu
íslensku óperettuna á leiksviði
höfuðborgarinnar. — Er hjer
vissulega um örari þróun að
ræða í leik- og hljómlistamál-
um vorum, en nokkurn gat ór-
að fyrir. Það er því engin furða
þótt margt hafi verið rætt
manna á meðal um þessa óper-
ettu, sem rnenn hafa vitað um
nokkurt skeið, að var í upp-
siglingu og að beðið hafi verið
eftir henni með allmikilli eft-
irvæntingu. Og víst er um það,
að hvernig, sem mönnum kann
að falla hun í geð, mun það
ávalt verða talinn merkisvið-
burður í leik- og hljómlista-
sögu vor íslendinga, er hún var
sýnd hjer í fyrsta sinni, —• síð-
astliðið þriðjudagskvöld — á
vegum Tónlistarfjelagsins.
★
Það er alment talið, að
fransk-þýska tónskáldið Off-
enbach (1819—1880), sje höf-
undur óperettunnar sem sjer-
stakrar listgréinar. Hún á sjer
því ekki sjerlega langan aldur,
enda hefir hún alt fram á þenn-
an dag haldið að mestu óbreytt-
um upprunalegum einkennum
sínum, ljettleika og gáska, bæði
í texta og músík. Hefir óper-
ettunni frá öndverðu verið ætl-
að það hlutverk, fyrst og
fremst, að vera til skemtunar,
og því hafa aldréi verið gerðar
miklar kröfur til hennar um
bókmentalegt gildi textans nje
frumlega eða stórbrotna músik.
Hver sá, sem sjer óperett-
una „í álögum“, verður þess
fljótlega var, að hjer er ekki
um óperettu að ræða, í þeim
s.
Óperretta í 4 þáttum eftir
Þórðarson og D. Sveinbjörnsson
er oss íslendingum lítt eigin-
legur gáski sá og glaðværð, er
einkennir óperettur þeirra
þjóoa, er best kunna með þær
að fara. Höfundur textans,
Dagfinnur Sveinbjörnsson, hef
ir sótt efnið í sögu þjóðar vorr-
ar á þeim tírhum, pr einokun-
arverslunin lá sem mara ,á
þjóðinni, og hafði, ásamt marg-
víslegu öðru böli, þjakað henni
-svo, að hún mátti sig vart
hræra til nokkurra verulegEa
átaka, er til framfara horfði, —
var sem í álögum. Inn í sögu-
þráð leiksins hefir höfundur-
inn ofið þjóðtrú vora og þjóð-
sagnir, til fegurðarauka ög
smekkbætis, enda er þjóðern-
iskend höfundarins sem þung-
ur undirstraumur þeirra orða
og athafna, sem fram fara á
sviðinu. Ádeila hans á þau hin
illu öfl, innanlands og utan,
er verst Ijeku þjóð vora á þess-
um niðurlægingartímum, er
allhvöss, en í leikslok er álaga-
hamnum svift af þjóðinni fyrir
ótrauðra baráttu góðra manna,
og höfundurinn sjer framund-'
an i'ooa af nýjum og betri degi.
Efni Ieiksins verður hjer
ekki rakið, enda er sjón jafn-
an sögu ríkari. Þess má þó geta,
að um leið og lýst er á tákn-
rænan hátt viðreisnarbaráttu
þjóðarinnar, er sögð saga ungra
elskenda, er heyja baráttu sína
við hleypidóma tíðarandans,
þröngsýni og eigingirni for-
éldranna og slægð hins sam-
iskulausa þorpara, en alt fer þó
vel að lokum eins og vera ber
í heiðarlegri óperettu.
Óperetta þessi mun mega
teljast frumsmíð höfúndarins,
því að mjer vitanlega hefir
ekkert birst eftir hann ópin-
berlega fyr, að undanskildum
nokkrum leikþáttum, er flutt-
ir hafa verið í útvarpið. Þéss
er því ekki að vænta, að hjer
komi fram á sjónarsviðið heil-
steyptur höfundur, laus við
alla ágalla byrjandans, enda
skilningi, sem vjer eigum að i er margt í leiknum, sem betur
venjast. Til þess er hún of þung
og alvarleg, —- of efnismikil, ef
Rannveig- lögmannsdóttir
(Sigrún Magnúsdóttir
og til verulegra lýta. Að öðru
leyti virðist höfundurinn hafa
komist furðu vel frá þessu
verki, sem alls ekki er vanda-
laust, einkum þegar þess er
gætt, að hjer er í raun og veru
um brautryðjandaverk að ræða
og enga stoð hægt að sækja í
-íslenskar fyrirmyndir. — Hygg
jeg að höfundinum hafi tekist
sæmilega að lýsa högum mánna
og háttum svo og aldarfari
þeirra tíma, er leikurinn gerist
á, og þróun atburðanna í leikn-
um er jöfn og stígandi. Er það
að mínu viti höfuðkoStur leiks-
ins, og bendir til þess að höf-
undunnn hafi „dramatiska
æð“.
Haraldur Björnsson hefir
sett leikinn á svið og annast
leikstjórn. Hefir honum bft far-
ist það betur en í þetta sinn.
Hreyfingar leikendanna um
sviðið ýmist í hálíhring eða
heilhring svo og sífeldar aðr-
ar „stöðubreytingar“ þeirrá
eru oftast óþarfar og út í blá-
vatnsglös (Liverpool?) i hendi
og klingja þeim i dansinum.
Þetta er smekklaust og úr
þessu þarf að bæta. Að öðru
leyti er mörgu vel komið fyrir
á sviðinu og sýningin í höll
álfakonungsins er ágæt.
j Leikendurnir fóru yfirleitt
vel með hlutverk sín, þó ao
. nokkuð brigði út af því á köfl-
um. Pjeíur Jónsson fór með
hlutverk Magnúsar lögmanns
í Dal. Var leikur hans allur í
brotum, þvingaður og óviss,
textaframburðinum mjöð ábóta
vant og bersýnilegt að hann
kunni ekki hlutverk sitt nógu
vel. Naut Pjetur sin því hvergi
nærri eins vel og oft áður hjer
á leiksviðinu. Þó gætti þessara
annmarka ekki, er hann var
einn á sviðinu og fjekk að beita
röd^inni eftir vild. Var bá sem
hann leystist úr ,,álögunum“,
enda var honum þá óspart
klappað lof í lófa og hann varð
að endurtaka söng sinn.
Guðrúnu lögmannsfrú Ijek
frú Anna (Guðmundsdóttir ,og
fór mjög vel með það hlutverk.
Var yfir henni hæíilegur þótti
og virðuleiki og mátti sjá það,
að henni fanst mikið til um
stöðu sína við hlið bónda síns,
lögmannsins í Dal.
Rannveigu dóttur þeirra lög-
mannshjónanna ljek ungfrú
Sigrún Magnúsdóttir. Fór hún
ágætlega með hlutverk sitt eins
og hún á vanda til, með ljettri
glaðværð, en þó einbeitni og
festu ef því var að skifta. —
Hreyfingar hennar voru frjáls-
mannlegar, framburðurinn
skýr og leikurinn allur hár-
viss og eðlilegur, enda virðist
Ieikkonunni „óperettan“ í blóð
borin.
Bjarni Bjarnason læknir fór
með hlutverk Skúla, hins unga
mentamanns og elskhuga Rann
veigar, er heldur uppi barátt-
unni gegn hinni erlendu kúg-
svo mætti að orði kveða, enda
Jón homópati og Vala (Lárus Ingólfsson og Nína Sveinsd.)
mætti fara. — Einkum eru þó inn og því til lýta. Bar einkum
kvæðin, sem hann hefir samið, I á þessu í vöruskemmunni í 2.
veigalítil og viðvaningslega ort' þætti (Skúli og Ari umboðs-
maður — ,,stöðubreyting“) og
í 4. þætti (Vala og Rannveig
lögniannsdóttir ræðast við. —
Vala — heilhring). Þá virðist
mjer og fullmikið um drykkju
og. „skálanir“ á sviðinu. — Að
visu var mjöðurinn ódýr i þá
daga og' ekki sambærilegur að
verði við það, sem nú ér. En
of mikið af öllu má þó gera.
Það er drukkið og skálað í öll-
um þáttum leiksins og svo að
segja öllum atriðum hvérs
þáttar. Allir staupa sig, -— hin-
ar ungu blómarósir innan við
tvítugt og Vala gamla og alt
þar á milli. Eh þó tekur út yfir
í 4. þætti, þegar álfarnir koma
heim í stofuna í Dal og stiga
þar dans, allir með nýtísku
un. Er leikur Bjarna yfirleitt
góður, og framkoma hans hress
andi og djarfleg. Hefir Bjarna
mikið farið fram í þessu efni,
frá því að hann kom hjer fyrst
á leiksvið. Þó finst mjer hann
ekki sýna nógu mikla undrun
og hrifningu i 4. þætti, er hann
vaknar af álagasvefninum í stof
unni í Dal og sjer þar heitmey
sína. Rannveigu. Er það atriði,
sem leikstjórinn þyrfti að taka
til rækilegrar endurskoðunar.
Valdimar Helgason leikur
Ara umboðsmann, fantinn á
vegum konungsvaldsins, og
gerir því hlutverki góð skil.
Þó þykir mjer leikur hans full
„sterkur“ á köflum, enda hætt-
ir Valdimar oft við að drýgja
þá synd.
Jón stúdent, fjelaga Skúla,
leikur Ævar Kvaran, íjörlega
og stundum skemtilega, en með
nokkurri tilgerð. — Er það illa
farið að hann skuli ekki leggja
niður þann ,.ósóma“, því að
hann er gæddur mörgum góð-
um leikarahæfileikum, sem
njóta sín ekki til fulls, vegna
þess ágalla.
Völu, vinnukonu lögmanns,
leikur fru Nína Sveinsdóttir.
Leysti frúin hlutverk sitt af-
fcragðsvel af hendi, svo að vart
skeikaði, hvorki um eðlilegar
áherslur í tali nje svipbrigði í
sorg eða gleði. Var leikur henn
ar tvímælalaust með því allra
besta, er fram fór á leiksviðinu
þetta kvöld. — Lárus Ingólfs-
son fór með hlutverk Jóns
hómópata vel og skemtilega.
Var samleikur hans og Völu
vinnukonu eitt allrabesta atr-
iði leiksins, enda var þeim fagn
að svo af leikhúsgestum, að
þau urðu að endurtaka leik
sinn.
Stallsystur Rannveigar, þær
Sigríði og Sólveigu, ungar og
lífsglaðar meyjar, Ijeku ung-
frúrnar Hulda Runólfsdóttir
(ráðskona Bakkabræðra í Hafn
arfirði) og Finnbjörg Örnólfs-
dóttir, og fórst það mætavel.
Haraldur Björnssou fór með
hlutverk áifakonungsins af
miklum skörungsskap, en álf-
konuna, dóttur hans, ljek ung-
frú Svava Einarsdóttir. Var
leikur hennar fremur veigalít-
ill og hvergi nærri svo góður
sem vænta hefði mátt eftir leik
hennar í hlutverki Guðnýjar í
Ljenharði fógeta.
Önnur hlutverk eru smá og
gefa ekki tilefni til sjerstakrar
Framhald á 8. síðu.
Lögmannshjónin í Dal (Pjetur, Jónsson og Anna Guðmunds-
dóttir).