Morgunblaðið - 05.05.1944, Síða 6
6
MORGITNRLA OTT>
Föstudagur 5. maí 1944
ifttÞiðfcifr
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.''
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Lýðræðið og Tíminn
TÍMINN býsnast mjög yfir því, að eigi skyldi hafa
verið tekið'með fögnuði hinu snjalla ,,bjargráði“ flokks-
þings Framsóknarmanna við lýðræðið, að afnema allar
hlutfallskosningar og taka upp einmenningskjördæmi al-
staðar á landinu, án uppbótarþingsæta!
Morgunblaðið hefir fyrir sitt leyti ekki hirt um að eyða
miklu rúmi til þess að hnekkja þessari endemis fjarstæðu.
Blaðið er þess fullvíst, að svo lengi sem íslenska þjóðin
fær að hugsa frjálst og er frjáls athafna sinna, getur
það aldrei hent hana, að stigið verði slíkt spor aftur á
bak, frá hinu sanna lýðræði.
Hlutfallskosningar eru hið eina kosningafyrirkomulag,
er fundið hefir verið upp til þessa, sem tryggir minni
hluta flokkum rjettláta hlutdeild í stjórn og meðferð
mala á löggjafarþingum þjóðanna. Sú þjóð, sem ætlar að
byggja upp stjórnskipan sína á jöfnum rjetti fólksins til
áhrifa á gang málanna, getur ekki amast við hlutfalls-
kosningum.
Framsóknarmönnum er það vel ljóst, að tillögur þeirra
éru ekki í anda lýðræðisins. Sjálfiu hafa þeir verið með
í að krefjast hlutfallskosninga, þar sem svo hefir staðið
á,,að þeirra eigin flokkur hefir orðið undir í beinni meiri
hluta kosningu. Þannig heimtuðu þeir hlutfallskosningar
við kjör fulltrúa til Búnaðarþings; ennfremur til allra
sveitastjórna og sýslunefnda á landinu o. fl.
Mótstaða Framsóknarflokksins gegn hlutfallskosning-
um, er kjósa á fulltrúa til Alþingis, byggist ekki á neinu
öðru en því, að sjerrjettindaaðstaða flokksins í sveita-
kjördæmunum var þar með brotin á bak aftur. Hjá Fram-
sóknarflokknum hefir aldrei þekst nema eitt sjónarmið
í þessum málum: Það sjónarmið, að hafa kosningafyrir-
komulag, sem tryggir Framsókn meirihlutavald á Al-
þingi!
Þetta er lýðræðishugsjón(!) Framsóknarmanna.
ÍÞRÓTTAHÖLL
ÞEIR, SEM staddir voru á hnefaleikamótinu, er fram
fór í fyrrakvöld í íþróttahúsi ameríska hersins við Há-
logaland, urðu þess áþreifanlega varir, hvað æskuna í
höfuðstaðnum vantar. Hana vantar íþróttahöll, stórhýsi,
þar sem stórar íþróttasýningar geta farið fram með þús-
undum áhorfenda!
Sagt er, að íþróttahús hersins rúmi 1500 manns. Hafa
þá sennilega verið saman komin á mótinu um 2000 manns,
svo þjett var skipað í húsið. Um leið og þessi mikla að-
sókn er góður vottur um mikinn áhuga unga fólksins fyrir
íþróttunum, ber einnig að átelja mjög, að endalaust skuli
viðgangast sá dæmalausi ósiður, að yfirfylla alltaf hvert
samkomuhús, þegar færi gefst, stærri sem smærri. —
Menn verða að skilja það, að þeim, sem ofaukið er, er
sjaldan gerður með því mikill greiði, þar sem aðstaða
þeirra er þá svo slæm, og ekki verjandi gagnvart hinum;
sem tryggja sjer aðgang í tíma, að skapa þeim allt aðra
aðstöðu en húsakynni ráðgera eða leyfa rneð rjettu móti.
Má undarlegt virðast, svo fjölmenn og sterk, sem í-
þróttasamtökin eru hjer í Reykjavík, að ekkert íþrótta-
stórhýsi skuli enn vera til. Þótt írþóttafjelögin hafi lengst
af ekki verið fjársterk, skilst manni, að í samtökunum
ætti að búa sá kraftur til áhrifa og fjáröflunar, er duga
mætti, ef rjett væri stefnt. Sennilega hefir vantað festu
í hin stærri heildarátök, þar sem hvert fjelag hefir fyrst
og fremst kappkostað að hugsa um sitt.
Melm spyrja stundum: Hvað hefir bærinn og ríkið gert
fyrir íþróttirnar? Eins mætti spyrja: Hvað hafa íþrótta-
samtökin látið bæi og ríki gera fyrir íþróttirnar? Þau
verða að vera sjer vitandi um getu sína og möguleika.
Ekkert ætti stjórnendum bæjar- og sveitafjelaga og
ríkisins að vera fremur ant um, en að hin vaxandi kyn-
slóð búi við heilbrigð lífsskilyrði og líkamshollustu.
í Reykjavík verður æskan að eignast íþróttahöll.
Fávísleger ásakanlr
Þjóðverja í garð
Bergensbúa.
Frá norska blaða-
fulltrúanum:
HINAR geypilegu spreng-
ingar í Bergen, er ollu hinu
gífurlega tjóni á mönnum og
mannvirkjum, notar þýska
leynilögreglan nú til þess að
efna til nýrra ofbeldisverka
gegn norsku þjóðinni.
Á meðan borgarbúar hugs-
uðu um ekkert. ánnað en að
hjálpa særðu og nauðstöddu
fólki, fáum klukkustundum eft
ir sprengingarnar, sendu Þjóð-
verjar út hótanir, þar sem þeir
fullyrtu, að enskir „skemdar-
vargar“ hefðu staðio fyrir
sprengingunum, og haft til þess
norska mílligöngumenn.
Þjóðverjar hafa aldrei verið
miklir sálfræðingar, þegar um
það hefir verið að ræða, að
þekkja aðra. Og vitanlega trúði
enginn Norðmaður svo hleypi
legum ásökunum sem þeim, að
norskir ættjarðarvinir hefðu
framið slíkt gerræði gegn lönd-
um sínum, þó enginn Norð-
maður myndi hika við að
koma slíku í kring, ef það hitti
Þjóðverja eina.
Öllum er það ljóst, að Þjóð-
verjar einir bera ábyrgðina á
hinni miklu eyðileggingu í
Bergen, eins og þeir báru á
byrgð á sprengingunum í Oslo
arhöfn í desember s.l. og á öll
um þeim mannslífum, sem þær
hafa kostað. Þó orsökin kunni
að liggja í skemdarverkum í
þýskum verksmiðjum. Þrátt
flyrir aðvaranir og tilmæli frá
norskri hlið, hafa Þjóðverjar
geymt miklar skotfærabirgðir í
miðri Bergen, enda láta þeir
sig engu skifta líf og eignir
Norðmannaa.
Forstöðumaður pyndinga-
klíkunnar á Victoríuhjalla í
Oslo, böðuliinn Fehlis, en und
ir því nafni gengur hann í
Noregi, kallaði á sinn fund
nokkra kunna Quislingsblaða-
menn, skömmu eftir spréng-
ingarnar í Bergen og sagði þeim
m. a. ,,að nú vissu menn loks
hverjir það væru, sem fremdu
ofbeldisverk, pyndingar og
myrtu saklaust fólk í Noregi.
Það eru“, sagði hann, .„Eng-
lefrdingar og norskir ættjarð-
arvinir. •— Sprengingarnar í
Bergen eru síðustu verk
þeirra". Síðar endurtók Redi
ess handbéndi Himmlers í Nor-
egi sömu hótanirnar.
Kunn eru nöfn 70 manna á
öllum aldri, er fórust við
sprengingarnar í Bergen.
Ul
uerji
ilri^ar.
Haile Selassi vill fá
sænska lækna
STOKKHÓLMI: — Haile Sel-
assi, Abyssiníukeisari hefir
farið þess á leit að fá nokkra
sænska lækna suður til Eti-
opiu, og ennfremur hjúkrunar-
konur. Dr. Gunnar Agge hefir
í þessu sambandi tilkynt
sænsku biöðunum, að litlir
jmöguleikár sjeu á því, að verðá
I við þessum óskum keisarans
fyr en næsta haust.
% 1
cialeGa
♦**
Þjóðhátíðin.
ÞJÓÐHÁTÍÐARNEFNDIN hefir
nú skýrt almenningi frá því,
hvernig hinni miklu hátíð verður
hagað, er ísland verður gert að
lýðveldi. Munu menn alment
telja, að nefndinni hafi tekist vel
í áætlunum sínum, þegar tekið
er tillit til hins stutta tíma, sem
/ar til stefnu með allan undir-
rúning, og erfiðleika, sem stafa
if ófriðnum í heiminum. Ef að
iætlanir standast munu þetta
rerða minnisstæðir dagar, sem
aiað verður um meðan Island
.yggist og nokkur íslendingur lif
íslendingar um land alt og raun
ar utan landsteinanna líka, munu
lú fara að undirbúa sig undir að
’agna sem best hinu mikla sögu-
ega atburði, einum þeim mesta,
if ekki almesta, sem gerst hefir
í sögu landsins.
•
Allir landsmenn þurí'a
að gera sitt.
EN ÞAÐ er ekki nóg að skipa
íefnd til að sjá um hátíðahöld.
Nefndin ein getur litlu áorkað
íema i samvinnu við fólkið, sem
heldur dagana hátíðlega. Á öllum
sviðum verður almenningur að
sýna samvinnuvilja og það er
undir þjóðinni sjálfri komið,
hvernig tekst til. Það er svo
margt, sem til greina kernur.-
Flutningur fólksins til og frá
Þingvöllum, framkoma manna á
hátíðahöldunum, þátttaka í skrúð
göngunni og hátíðahöldunum.
Nokkrir ölvaðir menn gætu
skemt ánægju og virðingu hátíða-
haldanna fyrir þúsundum. Að
vísu ætti ekki að þurfa að gera
því skóna, að menn sýni slíkt
virðingarleysi, að vera ölvaðir á
almannafæri sjálfa hátíðisdag-
ana. En allur er varinn góður, og
sjálfsögð er sú varúðarráðstöf-
un, að tilkynna að hver sá mað-
ur, er sjest ölvaður á hátíðinni,
verði tafarlaust „tekinn úr um-
ferð“.
©
Hátíðlegasta augna-
blikið.
HÁTÍÐLEGASTA atriði þjóð-
hátíðarinnar verður þagnarmínút
an, eftir að allar kirkjuklukkur
landsins hafa hringt inn hið
nýja og langþráða lýðveldi. í
þeirri helgu stund verða allir ís-
lendingar að taka þátt. Þessa einu
mínútu á þjóðin að sameinast í
einni hugsun um baráttu íslensku
þjóðarinnar gegnum aldirnar.
Minnast þeirra forystumanna í
sjálfstæðis- og frelsisbaráttunni,
sem helguðu líf sitt hinni háléit-
ustu hugsjón, sem til er, frelsi
sinnar eigin þjóðar.
©
Farið eftir ráðlegg-
ingunum.
ALMENNINGI er eindregið ráð
legt að fara eftir þeim ráðlegg-
ingum, sem forustumenn hátíða-
haldanna gefa í ýmsum atriðum.
Þær ráðleggingar, sem gefnar
verða, eru þrauthugsaðar og þó
mönnum kunni að virðast með
sjer, að ýms fyrirmæli sjeu lítil-
fjörleg, þá eru þau gerð vegna
almenningsheilla. Eitt atriði, sem
ekki er lítilfjörlegt er t. d. flutn-
ingarnir til og frá Þingvöllum.
Það er rjett að aldrei hefir ver
ið jafn mikill bílakostur til á ís-
landi og nú. En sá er Ijóður á, að
mikill skortur er á hjólbörðum á
bíla og það svo mikill, að hætta
er.á að margir bílar stöðvist al-
veg af þeim ástæðum. Munu marg
ir bílar ekki hafa nærri því nóg
gúmmí til að hægt sje að halda
tnu
þeim í gangi í sumar. Leigubílar
aliir verða sennilega teknir leigu
námi og er það nauðsynlegt tíl
að tryggja að farartækin yerði
undir einni stjórn.
Þeir, sem eiga einkabíla, ættu
að fara að ráðleggingum hátíða-
nefndarinnar og flytja eins marga
kunningja sína og.vini, sem vilja
fara til Þingvalla, og þeir mögu-
lega geta við komið. Það Ijettir
á fiutningaörðugleikunum, sem á-
byggilega verða miklir, ef veður
verður gott.
Eins ættu þeir, sem eiga úti-
leguútbúnað, að fara eftir þeim
ráðum, er gefin hafa verið og
fara austur daginn, eða kvöldið
áður og tjalda á Þingvöllum.
Hátíðahöld í Reykjavík
ÞAÐ VERÐA ábyggilega þús-
undir Reykvíkinga, sem af ýms-
um ástæðum geta ekki farið úr
bænum þann 17. júní. Þetta fólk
þarf að gera sjer dagamun hjer
í bænum. Bæjarstjórnin þarf að
sjá því fólki fyrir hátíðahöldum,
eins og aðrir bæir og sýslufjelög
úti á landi munu gera. Þyrfti hið
bráðasta, að skipa menn til að
undirbúa þau hátíðahöld.
Það verður ábyggilega þröngt
í bænum þessa dagana. Þrátt fyr
ir ráðleggingar um, að utanbæj-
arfólk komi ekki til bæjarins.
þessa daga, nema það eigi vissan
næturgreiða, mun ávalt slæðast
eijthvað af fólki hingað. Þjóðhá-
tíðin er ekki einkahátíð Reykvík-
inga. Hún verður hátíð allra ís-
lendinga. Það má ekki, og verð-
ur heldur ekki amast við neinum
íslendingi, sem vill halda hátíð,
hvar á landinu sem er. En hjer
mun útvarpið koma að miklu
gagni, þar sem útvarpshlustendur
hvar á landi sem er, geta fylgst
með hátíðahöldunum.
Góð nefnd.
HÁTÍÐANEFNDIN á þakkir
skildar fyrir, hve vel hún hefir
orðið við ráðleggingum, sem kom
ið hafa fram opinberlega um til-
högun þjóðhátíðahaldanna. Það
virðist ekki vera neinn „nefndar
gorgeir" í þessari nefnd og er það
vel, því of óft vill það bregða við,
að opinberar nefndir telja það
móðgun við sig, ef þeim er í allri
hæversku bent á eitthvað í sam-
bandi við þau mál, sem þær eiga
að fjalla um. Jeg spái því, að
þessi nefnd eigi eftir að standa
sig vel og betur en margar aðrar,
einmitt fyrir það að vilja taka til
athugunar vel meintar ráðlegg-
ingar.
©
Verðlaunaljóðin verða
ekki birt strax.
ÞAÐ ERU MARGIR, sem hafa
spurt mig að, hvort ekki verði
birt ljóð þau, sem bárust í sám-
-kepni þjóðhátíðarnefndar. For-
maður nefndarinnar skýrði þláða
mönnum frá því í fýrradag, að
nefndin ætlaði ekki að birta verð
iaunakvæðin strax. Hinsvegar fá
þeir menn, sem ætla sjer að taka
þátt í lagasamkepninni eintök af
kvæðunum, en ætlast er til að
þeir fari með þau, sem trúnaðar-
mál, þangað til kvæðin verða birt
almenningi.
Um þau kvæði, sem ekki hlutu
verðlaun gildij að sjálfsögðu alt
öðru máli. Þau eru eign höfund-
anna og ráða þeir, hver fyrir sig,
hvort þeir birta þau eða ekki.
Mun hátíðanefndin ekki geta tek-
ið rieína ákvörðun um birtingu
annarra kvæða, sem verðlaunuð
hafa verið.