Morgunblaðið - 25.05.1944, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 25. maí
1944
TTtg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson^fábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. ■— Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Sigurinn
NÚ eru það fregnirnar af úrslitum þjóðaratkvæða-
greiðslunnar um lýðveldisstofnunina og sambandsslitin,
sem eru að beraSt úr einu kjördæmi af öðru.
Þátttakan var áður kunn, svo stórkostleg, að ekkert
líkt hefir áður þekkst: Kjörsóknin að meðaltali á öllu
landinu um 98%, — 25 kjördæmi, af 28 á öllu landinu,
með yfir 98% kjörsókn, — í 14 kjördæmum yfir 99%
kjörsókn og í tveim kjördæmum 100%, — og ennfremur
100% þátttaka í 108 hreppum á landinu. í Reykjavík er
þátttakan nú að hundraðshluta aðeins lægst, eða 96%,
en fleiri atkvæði eiga eftir að koma fram, einkum frá
Reykvíkingum erlendis. Samt er e. t. v. sannast, að þátt-
takan í kosningunum i Reykjavík sje einna glæsilegustu,
þegar miðað er við aðstæðurnar. Þar er um % hluti allra
kjósenda á landinu og allt svo miklu óvissara um dvalar-
staði en í sveitunum eða hinum kaupstöðunum.
Þjóðinni er mikill sómi að hinni stórkostlegu þátttöku
í atkvæðagreiðslunni og er full ljóst, að alls staðar hefir
verið haldið vel og drengilega á spöðunum. Þó að Lands-
nefnd lýðveldiskosninganna sje í þessu sambandi sjer-
staklega nefnd, þarf víst ekki að óttast að af því skapist
nokkur metingur, svo mikla og röska fyrirgreiðslu mun
hún hafa annast fyrir sjerhvert kjördæmi. Eiga þar allir
nefndarmenn óskiftan hlut að máli, en eigi síst hinn
framúrskarandi ötuli formaður nefndarinnar, Eyjólfur
Jóhannsson.
Úrslit kosninganna ætla ekki að veita síðri vitnisburð
en sjálf þátttakan. Þegar á þau er litið, ber að minnast
þess, að nú eru liðin rösk 25 ár frá fullveldisviðurkenn-
ingu Dana 1. desember 1918. Er tíminn síðan til þess
fallinn að deyfa eggjarnar eftir hið harða stríð þjóðarinn-
ar við erlenda yfirdrottnun. Samt er úrskurður þjóðar-
innar raunar allur á eina leið: — hiklaus sambandsslit og
stofnun lýðveldis! Þeirra örfáu nei-kvæðu gætir ekki
í mergð hinnar já-kvæðu fylkingar!
Islenska þjóðin hefir sameinast í stóru og voldugu
átaki. íslenska þjóðin hefir unnið glæsilegan sigur!
Ljél og lög
Það var gott að heyra í kvöld
(11. 5.), Ossianforleikinn éftir
Gade. Þykir mjer ekki ótrúlegt,
að þar sje eitt af mestu snild-
arverkum sem til eru orðin þar
í landi, og þyrfti slíkt lag að
fá að heyra oft. Það minnir mig
dálítið á eitt af allra fegurstu
kvæðum íslenskum, Sólseturs-
Ijóð Jónasar Haligrímssonar,
sem einnig má setja í nokkurt
samband við Ossían.
Væri óskandi, að einhvern
tíma gæti legið svo vel á ein-
hverju íslensku tónskáldi, að
vjer fengjum íslenskt lag við
Sóisetursljóðin.
Annað tónverk, sem minnir
mig á íslénskt kvæoi, er eftir
Haydn, það tónskáld, sem síst
er nokkurn tíma leiðinlegur, en
hefir þó, að því er jeg þekki til,
aldrei betur tekist en í því lagi
sem Þórhallur Árnason segir
mjer að heiti hjá þeim Trio
nr. 1.
En kvæðið er ljóðabrjef'Þor-
steins Erlingssonar, þar sem
fyrsta vísan er þannig:
Sittu heil með háan fald við
heiðan bcga.
vor og ljós um völl og haga,
vatnahljóð og langa daga.
Og er það einkum hún og»
tvær hinar næstu, sem minna
mig á lag snillingsins austur-
íska. Er yfir þeim yndislegur
blær, sem minnir á vorið eins
og vjer vildum óska að það
væri, alveg eins og yfir tónum
Haydns, sem mjer þykir betra
að heyra en jafnvel nokkuð sem
mjer er kunnugt eftir Mozart.
En þeir tveir eru skálda skyld-
astir.
Jeg hygg að því hafi tæpast
verið veitt sú eftirtekt sem
skyldi, hve mjög söngur sem
oss þykir verulega gott að
heyra, bætir líðan vora og skap.
Því að hefði slíkt verið nægi-
lega hugleitt, mundi t. d. stofn-
un eins og Utvarpið, ástunda
meir en nú er, að þar væru ekki
flutt önnur lög en þau, sem
menn langar til að heyra oft»og
aftur. Helgi Pjeturss.
Þjóðhátíð
EFTIR ÞJÓÐARATKVÆÐAGREIÐSLUNA er málum
nú þannig komið, að lýðveldisstjórnarskráin öðlast gildi,
þegar Alþingi gerir ályktun um það, hvenær stundin sje
komin.
Fundum Alþingis var í vetur frestað til 10. júní. Nær
allir þingmenn voru þá þegar sammála um, að gildistaka
stjórnarskrárinnar skyldi fram fara hinn 17. júní, á fæð-
ingardegi Jóns Sigurðssonar, og í samræmi við það kem-
ur Alþingi á ný saman nokkru fyrir miðjan júní mánuð.
Öll undirbúningsstörf Þjóðhátíðarnefndar lýðveldis-
stofnunarinnar hafa miðast við 17. júní, og sömuleiðis
störf hátíðanefnda úti á landi.
íslenska þjoðin getur nú með góðri samvisku haldið
hátíðlega með viðhöfn og virðuleik þá stund, er endur-
reisn lýðveldisins fer fram, — hugsjónir liðinna kyn-
slóða rætast.
Raddir hafa heyrst um það, að óviðurkvæmilegt væri
að halda þjóðhátíð lýðveldisins meðan ófriðarbálið svell-
ur í öðrum löndum. En er ekki önnur hlið á þessu máli?
Gæti ekki einmitt slík þjóðhátíð minsta ríkisins, sem náð
hefir markinu í langri og harðri frelsisbaráttu, — þrátt
fyrir ógnaröld stríðsins, — orðið leiðarljós hinum stærri
og voldugri ríkjum, — lítil en skær stjarna, er vísaði
veginn til friðar.og óáreitni við aðrar þjóðir? Verður ekki
slík þjóðhátíð einmitt til þess að minna á og veita raun-
verulegt gildi áforminu og hugsjónunum um sjálfsákvörð-
unarrjett þjóðanna, jafnt smærri sem stærri, — rjett
þjóðanna til að ráða sjer sjálfar og lifa frjálsar og ókúg-
áðar?
Samskot
Gjafir, sem borist hafa sein-
ustu daga til vinnuheimilis S.
í. B. S.:
Þ. J. (áheit) kr. 30.00. Stúlka
(afh. af Á. Strauml.) kr. 20.00.
R. J. kr. 20,00. S. B. (afh. af
Sigurl. Vagnss.) kr. 30.00.
Starfsmenn H. Sigurðss. kr.
50.00. í. G. (gamalt áheit) kr.
20.00. Starfsfólk Fatagerðin
Leifsg. 13 kr. 400.00. Starfsfólk
Skattstofan kr. 300.00. Tvær
konur (afh. af Ásb. Jóh.) kr.
30.00. Kvenfjelagið Von, Þing-
eyri, kr. 200.00. Jóhanna Þor-
bergsd., Þingeyri (safnað) kr.
1.180.00. H. (áheit) kr. 50.00. J.
Á. kr. 100.00. Arnbj., Sigurgs.,
Selfossi, (safnað) kr. 695.00.
Vinnustofa N. N. kr. 330.00.
Starfsfólk Stálsmiðjunnar h.f.
kr. 2.410.00. Ónefnd hjón í
Stykkishólmi kr. 100.00. Starfs
fólk Kaupfjel. Patreksfj. kr.
50.00. Ole Bang, Sauðárkróki
(safnað) kr. 405.00. Starfsfólk
Niðursuðuverksm. S. í. F. L'.
635.00. Skólab. ÐapnasJc. Skaga
str. (safpaðj 'kr. 797.00. Starfs-
fólk Vinnufatag. ísl. kr. 1.220.00

/
X
V
X
\JíLuerji ilrijar:
%Á
acýfegci
->*• ♦% «**4*»«*M*» •
líjinii
♦x**x**x**:**X’*-**:**:'*:"

Kvikmy ndatæknin.
I OLLUM menningarlöndum
hafa kvikmyndirnar rutt sjer til
rúms á ýmsum sviðum. Kvik-
myndir eru ekki lengur eingöngu
skemtitæki, heldur menningar-
tæki. Helstu atburðir, sem ger-
ast, eru teknir á kvikmyndir og
þessar frjettamyndir eru sýndar
í fjölda mörgum kvikmyndahús-
um nokkrum klukkustundum eft
ir að atburðirnir hafa gerst. Á
hvíta tjaldinu sjá menn og heyra
það, sem gerst hefir í órafjar-
lægð. Kvikmyndir eru og notað-
ar við kenslu í skólum, við vís-
indalegar rannsóknir og fleira
og fleira, sem oft langt yrði upp
að telja.
Kvikmyndatæknin er nú orðin
það fullkomin, að hægt er að
sýna atburðina eins og þeir gerð
ust í eðlilegum litum og með
eðlilegum hljóðum. Kvikmynd-
irnar munu því í framtíðinni
hafa niikið sögulegt gildi.
íslendingar þurfa að.
vera með.
HJER Á ÍSLANDI þekkjum
við kvikmyndirnar. Öll kvik-
myndahús eru yfirfull svo að
segja á hverri sýningu. Skólarn-
ir hafa fengið sjer kvikmynda-
tæki og meira að segja eru kvik-
myndatökutæki og sýningatæki
til í einkaeign manna. Við ríf-
umst um það, hverjir skuli fá
leyfi til að hafa kvikmyndasýn-
ingar fyrir almenning, og þegar
búið er að rífast um það, þarf að
deila um „gróðann“ af slíkum
fyrirtækjum. Við erum svo upp-
tekin af þessu nöldri, að við
gleymum því að vera með í þeirri
þróun, sem orðið hefir í kvik-
myndatækninni. Við látum eins
og við vitum ekki, hvað er að
gerast í þessum efnum og hvert
gagn íslenska þjóðin getur haft
af kvikmyndunum til eigin nota.
Þó eru undantekningar í þessu
sem öðru. Nokkrir áhugasamir
menn hafa um nokkur árabil sýnt
áhuga fyrir kvikmyndatækni og
mest fyrir þann áhuga eigum við
ágætar kvikmyndir, eins og t. d.
Islandsmynd Lofts Guðmunds-
sonar, hinar fögru mjófilmu-
kvikmyndir Kjartans Ó. Bjarna-
sonar og kvikmyndir, sem Vig-
fús Sigurgeirsson hefir tekið, svo
nokkur nöfn sjeu nefnd. En þess
ir menn hafa átt við erfiðleika
að stríða, sem að miklu leyti
stafa af fólksfæðinni í landinu.
Þeir hafa hingað til þurft að
senda kvikmyndir sínar til út-
landsins til að fá þær framkall-
aðar. Það eru því gleðitíðindi,
]>egar einn áhugasamur Ijós-
myndari aflar sjer tækja til
framköllunar á kvikmyndum og
getur sýnt frjettakvikmynd af
utburðum, sem gerðust daginn
áður. Frá þessu var skýrt hjer
í blaðinu í gær.
•
Fullkomnari áhöld.
VIÐ ÞURFUM að fá fullkomn-
ari áhöld á sviði kvikmyndatækn
innar inn í landið. Ríkissjóður
hefir einhverntíma lagt fram fje
til þess, sem ómerkilegra er.
Nú fer í hönd hin merkasta
þjóðhátíð, sem haldin hefir ver-
ið í sögu landsins. Öll þjóðin
stendur á bak við þá hátíð. Það
sást best á þátttöku í lýðveldis-
kosningunum. Það er mikils um
vert fyrir óbomar kynslóðir, að
til ’ iroý'sem glegstar heimildir
úm þá hátíð. Ekkert tæki getur
geymt þær heimildir betur en
kvikmyndirnar. Það munu hafa
verið gerðar ráðstafanir til þess
að teknar verði kvíkmyndir af
hátíðahöldunum. Vonandi, a
þar verði engin mistök.
Áður hefi jeg bent á hje1 *
dálkunum, að ekkert vit er 1
öðru en að tekin verði brei
filma af hátíðahöldunum.
filmurnar geta verið ágætar. En
þær hala nokkra galla. Eins oé
er, er t. d. ekki hægt að sýna Þær
í neinu kvikmyndahúsi bæíar
bíó)-
að
ins, nema einu (Tjarnar
Auk þess hefir verið bent a,
það er erfiðara að stækka rnjo
filmu upp í breiðfilmu, en a
gera mjófilmu úr breiðfilmu. Uin
]>etta þarf ekki að fjölyrða, sjer
staklega þar sem ganga ma
út fra
því sem vísu, að auk mjófiln13
verði tekin breiðfilma af hátíða
höldunum.
Og svo er það liljóðið-
EN SVO ER eitt atriði ennÞa
í þessu sambandi, og það er var
veisla hins- talaða orðs og hljón1
listar, sem verður á þjóðhát1
inni. Það er vandamál. Bent he
ir verið á, að taki megi rse® ,.
manna, söng og hljóðfærasla
upp á hljómplötur, og víst er Þa
rjett. En hæpið er, að hægt ver
að nota slíkar hljómplötur í salíl
bandi við kvikmyndir, sem tekn
ar verða. Til þess að vel fair a
tali og hljómi í kvikmyndulíl’
þarf að taka slíkt á sjerstak3
hljóðfilmu. ,
Hafi þetta ekki verið athuga ’
þyrfti að gefa því gaum. Hjet
um svo stórt atriði að ræða.
ekki má fara í handaskolum-
að
Fallegri stjórnarfáni-
EINS OG menn vita, er stjórn'
arfáni íslands að nokkru fra
brugðinn venjulegri gerð fánans
Slíka fána mega ekki aðrir no
en embættismenn og ríkisfyr!I^
tæki. Ríkisfáninn er þannig ÉeT ^
ur, að skorinn er ])ríhyrningu
úr fánanum að framan, þann1^
að blái grunnurinn
lengra fram en hvíti og r£Ur
krossinn. Stjórnarfáninn Þi ^
fallegur og tignarlegur, en P .
mætti gera hann ennþá íeén ^
með því að láta það rauða í
inum gánga jafnlangt fram
og bláa grunninn, þannig, að ^
rauða í fánanum væri exns
pann
tunga milli bláu endanna.
io ilG
ig eru ríkisfánar nokkurra 1
da
og þykja þeir fegurrí en
þeir>
sem skorið er upp í að krosS1
Fengi þessi tillaga góðar r'n{,
irtektir, þyrfti að koma bre-.t{
ingunni í framkvæmd einnl
núna fyrir lýðveldisstofnun111
•
Kosningasögur.
MARGAR SÖGUR eru sag^
frá kosningunum, sem ny ^
eru afstaðnar. Eru þær va ta ‘ 0g
bæði sannar og ósannar, ein*elti
gengur. Hjer eru tvær,
ganga manna á milli þessa
3-n.cl • ýf
Kona nokkur við íldui k0^ ^
kjörklefa. Það þurfti ekki a^at.
ast um föðurlandsást hm ^
Hún „bar han'a utan á sjer ^.j,
um leið og hún lagði a^k/S0rða
inn í kassann gat hún ek
bundist og sagði: „Já, Þa ■níi.
búin að segja nei vlð/,°ði nei'
Og kross setti jeg vlð að
in til þesa aS ckki værl
villast, hvað'jeg meinti ■ er
Onnur kona a að, . ** ekk1
hún var búin að kjósa. » ’^jta
gat jeg fengið af mjer ^ því
blessuðum kónginum. tta
hann fór að senda o ’ j jeg
bónarskeyti. Þessvegna