Morgunblaðið - 27.05.1944, Blaðsíða 2

2
MOKGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 27. maí 1944.
Sjóm ann adagurinn 1944
j % *
BsMstkférí leffttr kmmíú'ii
að S]émaiinaskólanum
Yinsamleg ummæli breskra
og amerískra bfaia m
sambandsslifin
ERLEND BLÖÐ keppasl nú um að birta greinar um sjálf-
stæðismál íslands. Hefir þegar verið skýrl frá undirteklum
nokkurra merkra erlendra blaða, og eru ummælin yfirleitt vin-
samleg í okkar garð, og í Englandi og Ameríku virðist enginn
hafa við það að alhuga, að ísland slíti sambandslagasamningn-
um og stofni lýðveldi. Frá utanríkisráðuneytinu hefir blaðinu
borist ummæii tveggja merkra blaða í viðbót. Eru það „New
York Times“, sem er lalið eitt merkasla blað Bandaríkjanna,
og ,,The Economist“, sem er breskt blað og nýtur mikils álits.
í áminstum greinum segir m. a.:
; SJÓMANNADAGURINN verð
ia: hjer í Reykjavík dagana 3.
■Óg 4. júní n. k.
j Fyrri daginn þ. 3., fer fram
káppróður Sjómannadagsins.
"ýerður keppt um Fiskimanninn,
ér Morgunblaðið gaf á sínum
Ííma. Um Fiskimanninn keppa
^kipshafnir af hinum stærri
|kipum fiotans, handhafi grips-
íns er bv. Helgafell. — Skips-
tiafnir smærri skipa keppa um
lune-Munktell-bikarinn, gefin
3if Gísla J. Johnsen. Handhafi
íans er mb. Már. Sú skipshöfn,
ér bestum tíma nær, fær einn-
íg' Róðrarfánann.
; Ekki er vitað með vissu,
h versu margir þátttakendur
yerða, en þeir munu vera all-
margir. — I sambandi við kapp
JÍóðurinn mun veðbanki starfa,
én ágóði af starfsemi bankans
ipun renna til sjóminjasafns. —
Árfiiaf ágóði, af blöðum og
merkjum, o. fl., rennur að öðru
Jeyti í byggingarsjóð Ðvalar-
heimilis fyrir aldraða sjómenn,
en £ þeim sjóði er nú um það
IhI 700 þúsund krónur.
Ekki hefir enn fengist lóð fyr
iij Sjómannaheimilið, en bygg-
mgarnefnd hefir mikinn hug á
íið fá Laugarnes, þar sem Laug
arnesspítali stóð áður. Hefir
nefndin talað við alla þrjá að-
ilja, bæjaryfirvöldin, ríkisstjóm
og loks Oddfellowa, en danska
Oddfellowreglan bygði spítal-
ariH —- Vonandi verður
láusn þessa máls sú, að Sjó-
mannadagsráð og sjómenn fái
þetta sjálfsagða mál leyst á
þann hátt, er sæmir að bjóða
sjouiomi uin.
SJÓMANNADAGURINN hefst
kl. 8 f. h. Verða þá fánar dregn
ir að hún á hverju skipi, í höfn
og í hafi, og um leið hefst sala
ruerkja og Sjómannadagsblaðs-
Klukkan 12.40 safnast sjó-
raenn saman til. hópgöngu, í
Lækjargötu og austan Tjarnar-
innar. — Verður gengið með
Júðrasveit í broddi fylkingar og
aðra í miðjum hópnum, upp
Kankastræti, Laugaveg, Rauð-
arárstíg og upp Háteigsveg að
hmn nýja og glæsUegasta
skólahúei á landinu, Sjómanna-
skólanum.
Vað sjómannaskólann.
Klukkan 14.00 hefst minning
arathöfn með því að lúðrasveit
leikur sálminn „Jeg horfí yfir
hafið“. Þá syngui’ Hreinn Páls-
sqo, með undirleik lúðrasveit-
ar. „Taktu sorg mína, svala
haf“, en biskup íslands. dr. Sig
urgeir Sígurðsson, minnist lát-
inna sjómanna. Á Leiði hins ó-
þekta sjómanns í Fossvogs-
kírkjugarði, mun iítil stúlka
teggja blóíusveig, en að því
loknu þögn í cina inúiútu. — Á
eftir syngur Hieinn Pálsson,
með undirleik lúðrasveitarinn-
ar. „Þú alfaðir ræður“.
. Þá hefst hátíðlegasta stund
Sjómannadagsins, viðurkenning
á hinu ötulg starfi sjómanna,,
hornsleinninn lagður að hinum
riýja Sjómannaskóla. — Áður
en athöfnin fer fram mun Frið
rik Ólafsson segja nokkur orð,
en að því loknu leggur Ríkis-
stjóri hprnsteininn og flytur á-
varp. Að því loknu fer fram
fánakveðja, með því að merkis-
beri sjómanna gengur fyrir Rík
isstjóra og kveður hann með ís-
lensku fánakveðjunni, en á með
an leikur lúðrasveit „Rís þú
unga íslands merki“.
Hefjast nú ávörp og tekur
fyrstur til máls Vilhjálmur Þór,
siglingamálaráðherra, þá Sigur
jón Á. Ólafsson, flytur hann á-
varp frá sjómönnum. Þá talar
fyrir hönd útgerðarmanna,
Kjartan Thors og að lokum full
trúi Farmanna- og Fiskisam-
bands íslands í bygginganefnd,
Ásgeir Sigurðsson. — Á milli
ræðna leikur lúlðrasveit, og
Hi’einn Pálsson syngur lög, til-
einkuð sjómannastjettinni.
Þá fer fram afhending björg-
Æfíngar lágu því niðri þar
til í byrjun maí en þá hófust
þær að nýju og hefir síðan
verið unnið sléitulaust.
Hlutverkaskifting er þann-
ig: Prii Gerd Grieg leikur
Frk. Thoru Parsberg, Valvu’
Gíslason leikur Paul Lange,
Brynjólfur Jóhannesson Kamrn
erherran, Gestur Pálsson Arne
Kraft, Jón Aðils Östlie, Em-
elía Borg, frú Bang, Harald-
ur Bjömssou Balke stórþings-
mann, Ævar K. Kvaran Sanne,
Tómas Hallgrímsson Pienne,
Valdimar Helgason Ramm, —
auk þess eru milli 10 og 20
manns í öðrum þætti, sem eru
veislugestir hjá frk. Parsborg,
iná þar telja Pjetur Jónsson,
Lárus Ingólfsson, Gunnar
Bjarnason o. fl. Lárus Pálsson
leikur Stornx gamla afa Thoru,
en hann varð að hlaupa inn
í það hlutverlc með örstutt-
lan fyrirvai’a fyrif leikara
sem varð skyndilega að hætta
af óviðráðanlegmn ástæðum
Búningar þeir sern frú Grieg
leikur í eru samnaðir í London
og eru þeir rnjög glæsilegir.
—'Vilhjálmur Þ. Gíslason hef
ir þýtt leikimi. — Ferd. Finne
norskur listamaður í Lond-
on gerði uppdrætti að. leik-
sviðinu en Lárus Ingólfsson
hefir urmið xir þeiin lijer.
Þar sem nú er orðið svo á-
iiðið má gera ráð fyrir að-
eins fáeinum sýningum.
unarverðlauna, reipdráttur
milli skipshafna, kepni milh sjó
manna í hagnýtum vinnubrögð
um: Netabætingu og'vírasplæs-
ingu. — Síðan fer fram afhend
ing verðlauna Sjófnannadags-
ins fyrir íþróttaafrek.
Lúðrasveitir þær, er leika í
sambandi við hátíðahöldin, eru
Lúðrasveitin Svanur, undir
stjórn Árna Björnssonar og
Lúðrasveit Reykjavíkur, undir
stjórn Albert Klahn.
Öllum atriðunum við Sjó-
mannaskólann mun verða út-
varpað. Ufn kvöldið koma sjó-
menn saman í helstu samkomu
húsum bæjarins. Þá mun dag-
skrá útvarpsins að mestu
verða helguð Sjómannadegin-
um, og verður sú nýbreytni í
dagskrárliðnum, að sjerstakur
„Sjómannabarnatími“ verður á
hinum sama tíma og aðrir barna
tímar í útvarpinu, eða kl. 6.30.
Nemendahljóm-
leikar Tónlistar-
skólans
IIINIR ÁlíLEGU nemenda-
hljómleikar Tómlistarskólans
verða haldnir í Iðnó í dag kl.
4,30, og á annan í Hvítasnnnu
kl. 2. Verður hjer um* meiri
fjölbreytni að ræða en und-
anfarin ár, þar senx hljóm-
leikarnir eru tvennir að þessu
sinni. Þessir hljómleikar hafa
ávalt vakið mikla athygli,
enda hefir verið fróðlegt og
gaman að fylgjast með hinni
þýðingarmikla menningar-
starfí Tónlistarskólans. Sunx-
ir meðal fremstu yngri tón-
listamanna þjóðarinnar, hafa
stigið fyrsta sporin sín á
listamannsbrautinni í skólan-
uin, hafið þar undirbúnings-
námið, en haldið síðan áfram
erlendis. Má vænta þess, að
meðal þeirra nemenda, er nú
koma fram á sviðið, sjeu
sumir líklcgir til þess að gera
garðinn frægan síðar meir.
Að þessu sinni lætur fjöldi
nemenda til sín heyra á ým-
is hljóðfæri og í flokkum og
má vænta góðrar aðsóknar
háða dagana. .
New York Times:
„New York Times“ hefir birt
forystugrein um sambandsslit-
in, og er greinin, sem nefnist
„íslenska lýðveldið“, á þessa!
leið:
„Ákvörðun íslenska lýðveldis
ins að slíta hollustu við Kristján
Danakonung og stofna sjálf-
stætt lýðveldi ber að á þeim
tíma, að hryggja mun marga
Dani. En samband það, sem fal
ist hefir í sameiginlegri holl-
ustu íslendinga og Dana við
sömu konungspersónu, hefir
verið fátt annað en táknið eitt.
Viðskipti íslands voru fyrir
stríð meiri við Þýskaland en
við Danmörku og meiri við Bret
land en Þýskaland. Tilfinninga
tengslin voru sterkari, en þó
lifði endurminningin um fyrri
aldir, þegar ísland var hjálenda
gagnstætt vilja sínum. Þar við
bætist að Islendingar eru lýð-
frjáls þjóð, óbrotnir í háttum
og búa við lítinn mun efnahags,
og sýnist þá augljóst að jafnvel
hinum hugljúfasta konungi
kunni að vera þeim ofaukið.
En það er óhugsandi að Dan-
ir munu hyggja á neinar þving
unarráðstafanir til að koma
sambandinu á aftur, eftir að
þeir hafa losnað undan nasist-
um.
íslendinga má taka sem
greinilegt dæmi um eðli sjálf-
stæðis. Frjálsir geta þeir ein-
ungis verið í frjálsum heimi. —
Veldi þau, er ráða lög 'og lofti
um Atlantshaf hljóta að ráða
fyrir íslandi og nota landið, ef
á þau er ráðist. Enda þótt nú
sje landið með samþykki þjóð-
arinnar notað fyrir hernaðar-
og^ílotabækistöð, myndu mót-
mæli eigi hafa stöðvað þau af-
not. ísland átti mUh hernáms
nasista og bandamanna að
velja.
Vjer hljótum að óska íslenska
lýðveldinu friðar og farsældar,
en þær óskir eru undir því
komnar að friður vinnist og far
sæld fyrir allan heiminn“.
„The Econoniist“.
„The Economist" birtir, 20.
maí, grein um sjálfstæðismál Is
lands. Er greinin rituð af góð-
um skilningi, en aðalefni henn-
ar er á þessa leið: ,
„Eitt af athyglisverðustu fyr
irbærum í stjórnmálum og milli
ríkjamálum Norður-Evrópu er
samband það milli íslands og
Danmerkuj;, sem nú á að binda
enda á samkvæmt uppsögn af
íslands hálfu. Það hefir ekki
komið fyrir síðan 1905, er Nor-
egur skildi við Svíþjóð, að tvö
ríki skildu skiptum á svo frið-
samlegan hátt. Svo stendur aft
ur á móti á um þessar múndir,
að kringumstæður valda því, að
erfitt er að skilja þróunina inn
an íslands á liðinni öld, því að
' ísland, sem nýtur amerískrar
herverndar og sjóherverndar
Bretlands, myndi undir öllum
kringumstæðum hafa full-
komna og rjettmæta ástæðu til
að slíta tengsl við Danmörku,
sem hernumin er af Þjóðverj-
urn. Enda eru einu rökin fyrir
því að fresta skilnaði eins og
konungur hvatti til, þau, að að-
gerðir íslands kynnu að valda
misskilningi erlendis“.
Blaðið rekur síðan í stórum
dráttum sögu sjálfstæðisbaráttu
íslendinga og helstu ákvæði
sambandslaganna, þar á meðal
uppsagnarákvæðin, og segir sið
an:
„Uppsagnarákvæðin eru skýr
viðurkenning á þeim metnaði,
er íslendingar ala eftir fullu
sjálfstæði og á því, hversu óhjá
kvæmilegt það væri að ríkin
skildu, ef ófriðarhætta hjeldist
milli stórvelda.
Reynsla Napoleonsstyrjald-
anna og tveggja stórstyrjalda a
þessari öld, hefir sýnt að hve-
nær sem til ófriðar dregur,. rýf
ur landfræðiíegur aðskilnaður
hið pólitíska samband,. enda
hafa ísland og Danmörk jafnan
neyðst til að fara sína leið
hvort, þegar svo stóð á. Dan-
mörk getur ekki brotist undan
áhrifasvæði meginlandsins,
fremur en ísland undan áhrif-
um mesta sjóveldis þessa stríðs.
Enda fór svo, að þegar Þjóð-
verjar rjeðust inn í Danmörku
í apríl 1940, gat konungur eigi
rækt skyldur sínar hvað ísland
snerti“.
Þá er getið í greininni her-
náms Breta og herverndar
Bandaríkjanna og um yfirlýs-
ingu bandamanna segir á þessa
leið:
„Stjórnir Bandaríkjanna og
Bretlands hafa einnig lýst yfir
fullu sjálfstæði og sjálfsfor-
ræði íslands, enda lofað að
beita fylstu áhrifum í þá átt að
fá alsherjar viðurkenningu fyr-
ir sjálfstæði þess við friðar-
samningana. Á þennan hátt
hefir afstaða Breta og Banda-
ríkjamanna verið tryggð til
þeirra ráðstafana, er íslenska
stjórnin hyggst gera, og eins og
sakir standa, skiptir fátt ann-
að miklu máli frá pólitísku
sjónarmiði“.
í greinarlok er síðan skýrt frá
þeirri breytingu kjördæmaskip
unar, er nýlega var gerð, svo
og frá stjórn og flokkaskipun-
inni- , _J
Frumsýning á annan í hvítasunnu:
„Paul lange og Thora Parsberg", eflir
Björnstjerne Björnsson
Frú Gerd Grieg í aðalhlutverkinu.
Á ANNAN í HVÍTASUNNU hefir Leikfjelagið frumsýningu
á leikritinu Paul Lange og Thora Parsberg, eftir Björnsson, með
frú Gerd Grieg í hlutverki frk. Parsberg, en frúin er jafnframt
leiksljóri og hefir unnið að uppsetningu þessa leiks síðan í
haust, því upphaflega var ællunin að hafa frumsýningu í
febrúar, en það fórst fyrir af óviðráðanlegum ástæðum.
/
t