Morgunblaðið - 09.06.1944, Blaðsíða 7

Föstudagur 9. júní 1944.
MOEÖÖNBLAÐIÐ
(Jppgjöf Ausfurrísk-IJngverska hersins 191
SUMARSÓKNIN árið 1918
hafði gersamlega farið út um
þúfur. Aðeins fáar framsveitir
höfðu komist yfir ána Piave,
og þær sveitir höfðu aftur ver-
ið hraktar til fyrri stöðva sinna.
Tjón var ægilegt, og vjer vor-
um alveg ringlaðir. Reyndar
höfðum vjer átt i höggi við
mikið ofurefli. Piave áin hafði
einnig alt í einu vaxið mjög, og
eyðilagði fljótið fleiri brýr fyr-
ir oss en óvinirnir. Hershöfð-
ingjarnir höfðu hlaupið á sig
eins og hershöfðingja er hátt-
ur — að minsta kosti í augum
undirmannanna. En það var
eitthvað mejra, sem hlaut að
hafa farið aflaga *— eítthvað,
sem vjer ekki fyllilega gátum
gert oss grein fyrir. Fyrir að-
eins átta mánðum höfðum vjer
hrakið ítalina á flótta eins og
kanínur við Caporetto, en nú
voiu þeir komnir í sóknarað-
stöðu.
Gamli undirforinginn minn,
sem hafði verið í hernum áður
en jeg kom í þennan heim, var
dapur í bragði. Mig langaði til
að hughreysta hann. „Allt í
lagi, Pelosa“, sagði jjeg. — „í
næsta skifti brjótumst við á-
reiðanlega í gegn“.
Sá gráhærði svaraði:- „Mjer
finst reyndar, að við höfum
verið heppnir að komast e k k i
í gegn“.
Jeg gat varla trúað mínum
eigin eyrum.
,,Já, herra“, hjelt hann á-
fram. „Lítið á hestana, herra.
Þeir hafa ekki fengið nægilegt
fóður. Þeir megnuðu vart að
draga þungu fallbyssurnar úr
þeim skorðum, sem þær hafa
verið settar í. Þeir gætu áreið-
anlega ekki lagt upp í margra
mílna eftirför. Við myndum því
verða að nema staðar, og fót-
gönguliðsmenn okkar, sem
lengra sæktu, hefðu þá engan
stuðning í sókn sinni. I víg-
gröfunum hafa þeir skotfæra-
kassa sína rjett við hendina, en
í framsókn yrðu þeir að bera
skolfærin með sjer. Lilið svo á
hermenn yðar, herra. Hversu
langt haldið þjer, að þessir út-
tauguðu menn gætu borið birgð
ir sínar? Þeir myndu brátt
varpa þeim frá sjer og ganga
óvopnaðir. Jeg er aðeins ó-
breyttur liðsmaður, en jeg álít
þó, að best sje fyrir her okkar
að berjast hjer áfram og flytja
sig ekki neilt til“.
Herinn var orðinn örmagna.
JEG HUGSA að Pelosa gamli
hafi verið fyrsti maðurinn í liði
voru, er eitt sinn var hinn vold
ugi austurríski her, sem skildi
sannleikann. Herinn gat ekki
sótt fram. Þess vegna höfðum
vjer tapað stríðinu. En hvernig
og hvenær ósigurinn myndi
koma í ljós, vissi jeg ekki. Brátt
myndi verða á oss ráðist. •—
Myndi þessi „stöðu“-her þá
megna að hrinda þeirri árás?
Myndi jafnvel skipulegt undan
hald reynast auðið? Hvenær
myndum vjer algerlega ör-
magnast.
Alveg ringlaður sá jeg hrun-
ið nálgast hröðum skrefum. •—
Hermennirnir Ijettust sífelt
meir og meir vegna ónógrar
fæðu. Að lokum var ástandið
orðið svo alvarlegt, að meðal-
þungi hermannanna var ekki
Eftir Ervin Lessner, liðsforingja
Allir vona, að endalok hins mikla hildarleiks í
Evrópu sjeu ekki langt undan landi. Er ekki ófróð-
legt í því sambandi að rifja upp hvernig viðnáms-
þróltur austurrísk-ungverska hersins allt í einu bil-
aði árið 1918 og það fyr en bandamenn þá bjuggust
við. Höfundur eftirfarandi greinar var liðsforingi i
austurrísk-ungverska hernum i fyrri heimsstyrjöld,
og hann hefir bæði barist í her Tjekka og Finna í
þessari heimsstyrjöld.
nema 100 pund. Eitt sinn höfðu
þessir sömu menn verið þrek-
legir bændur.
Hestarnir voru heldur ekki
orðnir annað en skinnið og
beinin. Þá reyndum við að gefa
sumum hestunum ríflegri fóð-
urskamt á kostnað hinna, en i
árangurinn varð sá einn, að
þeir drápust úr meltingarkvill-
um. Skotfærabirgðir vorar
minkuðu einnig jafnt og þjett,
og þess myndi varla langt að
bíða, að vjer yrðum með öllu
skotfæralausir.
Frá „hærri stöðum“ komu
kynlegar fyrirskipanir. — Vjer
áttum að kanna siðferðisþrek
og stjórnmálalega hollustu und
irmannanna. Þetta fól auðvitað
jafnframt í sjer það, að hinir
æðri foringjar áttu að gefa sams
konar skýrslu um oss. Margir
liðsforingjar urðu ofsareiðir.
Þeir voru hlýðnir og tryggir
þjónar hans keisaralegu og kon
unglegu hátignar. Var fæstum
spurningunum svarað, eða
eyðublöðin voru send aftur
með napuryrtum ummælum.
Stjettaágreiningur varð milli
liðsforingjanna, og var illyrð-
um hreytt í þá liðsforingja, sem
vitað var um að voru af efna-
fólki komnir og myndu því
sæmilega fjárhagslega öruggir
eftir stríð.
í ftjótu bragoi virtist her vor
enn feikiöflugur — um 150
herfylki með þúsundir fall-
byssna. En oss skorti nýtísku
hergögn, m. a. höfðum vjer
ekki einn einasta skriðdreka.
Baráttukjarkurinn var þrotinn,
og hermennirnir orðnir sinnu-
lausir af að hanga sífelt í sömu
víggröfunum.
Ef óvinirnir gerðu árás, gat
verið að hermenn vorir beittu
hundrað punda þunga sínum
til varnar — til þess að forðasl
erfiðið við að hörfa til nýrra
varnarstöðva.
Áróðursherferð hafin til að
hressa hermennina.
BEIÐNI kom frá þýsku her-
sljórninni um að halda hvatn-
ingarræður yfir hermönnunum
á hverjum degi. Yfirherstjórn
vor skipaði liðsforingjunum að
flytja þessar ræour fyrir mönn-
um sínum. Efnið fengum vjer
upp í hendurnar. Kröfu Þjóð-
verja um Elass-Lolhringen .. .
vjer myndum aldrei láta Tren-
tino af hendi .... Miðveldin
höfðu ekki hafið styrjöldina . ..
Alt hljómaði þetta annað hvort
bjánalega eða hlægilega. Jeg
vissi, að menn vorir myndu
ekki leggja eyru við þessu. —
Það gat líka jafnVel verið hættu
legt að fá heila þeirra-til starfa
á ný. Hvao myndu slóvensku
bændurnir mínir hirða um stað,
sem kallaður var Strasbourg,
eða hver fyrstur hervæddist ár-
ið 1914? Ef jeg fengi þá til þess
að hugsa á ný, kynni þeim að
detta í hug að halda heim.
Þessi ræðuhöld báru engan
árangur, en sama máli gegndi
ekki um allar ræður. — Menn
komu að heiman úr leyfum.
Enginn gat fyllilega skilið hvað
þessir menn sögðu, og þeir
skildu það heldur ekki að öllu
leyti sjálfir. Þeir bentu á það,
að enn væri til staður, sem kall
aður væri heimili, og það væri
tilgangslaust að berjast áfram,
Best væri því fyrir hvern og
einn að bjarga eigin lífi og lim-
um. Sumir liðsforingjar ljetu
taka þessa menn fasta, en jeg
gerði það ckki.
Þeim hermönnum fjölgaði
^felt, sem ekki sneru aftur til
vígstöðvanna, er Ieyfi þeirra
voru útrunnin. Fleiri menn
gerðust liðhlaupar en fjellu. —
Vjer skráðum, að mönnum
þessum hefði seinkað, og til-
kyntum yfirforingjunum ekk-
ert um þá.
En hernaðarvjelin gekk þó
ennþá. Hermennirnir gegndu
störfum sínum, hlýddu fyrir-
skipunum og Jieilsuðu foringj-
um sínum. Þeir tóku á móti
skipunum og framkvæmdu þær
kæruleysislega — ef til vill ó-
sjálfrátt. Dáleiðsla agans tengdi
þá saman. Föðurlandsástin var
dáin, og ef einhver hefði spurt
hermennina, hversvegna þeir
berðust áfram, þá hefðu þeir
engu gelao svarað. Liðsíoringj-
arnir vissu það ekki heldur, og
þeir kvörtuðu meira en undir-
menn þeirra. Endalokin myndu
verða ægileg, og það var óttinn
við þessi endalok, sem hvatti
oss til þess að halda áfram þess
um tilgangslausa leik.
September leið. Búlgaria
gafst upp. Þessar fregnir sköp-
uðu slíka ólgu í her vorum, að
gefa varð út sjerstakar fyrir-
skipanir til þess að koma í veg
fyrir uppnám. Skipanir þessar
voru framkvæmdar. Enn verk-
aði heraginn.
Vandræðafálm keisarans og
herstjórnarinnar.
SLÆMAR brjettir bárust frá
stöðum að baki víglínunnar. •—
Heilar herdeildir höfðu að engu
fyrirskipanir um að fara til víg
stöðvanna og styrkja hina reik-
andi víglínu. Rotnunin var að
verða enn víðtækari. Oss voru
send trúnaðarskeyti, þar sem
vjer vorum beðnir að reyna að
stæla kjark og þegnhollustu her
mannanna. Yfirherstjórnin tók
nú í taumana. Enn voru nokkur
traust herfylki í varáliðinu. —
í stað þess að senda þessi her-
fylki frám til vígslöðvanna,
voru þau send gegn hinum upp
reisnarsinnuðu herdeildum að
baki víglínunnar.
Keisarinn gaf nú út boðskap
þess efnis, að þjóðir þær, sem
bygðu Austurríki-Ungverja-
Shirfey lemple við nám
Shirlcy
Hún er
Tempte, hin fræga kvikmyndadís, varð nýlega 16 ára.
nú við nám og les mikið, en býst bráðiega við að taka
aftur til stárfa við kvikmyndaleik.
land, skyldu fá áð stofna sjer-
stök ,,þjóðríki“ inan keisara-
dæmisins. Fáir hermenn hirt-u
nokkuð um þjóðernismál á þesg
um tímum. Þeir þráðu aðeins,
að -eitthvert kraftaverk gerðist,
er bundið gæti endi á þjáningar
þeirra. Ný stjórn í Budapest
skipaði öllum ungverskum her
sveitum að hverfa heim. Uag-
verska varaliðið gleymdi nú
hollustu sinni við keisarann og
reýndi að komast heim. ‘Þessi
skipun barst aftur á móti ekki
til ungversku hersveitanr.a á
vígvöllunum.
Og loks rann upp sá dagur,
að tómið eitt var bak við víg-
linu vora. Varalioið var alt fai-
ið heim. Og herstjórn Paivchei j
anna, sem átti að hafa aðsetur
í Udine, hafði lagt af stað hl
óþekts ákvörðunarstaðar. Mat-
vælin voru þroin og öll drátt-
ardýr dauð. ÖIl þungahergögn
voru skilin eftir, en smærii
vopnin báru hermennirnir mef5
sjer. Ef óvinimir hefðu nú gei't
árás, hefði orðið lítið um varn-
ir, en þeir gerðu ekki árás.
Eitthvað gerðist, sem enginn
haíði í raun og veru búist vio,
en allir vissu nú, að varð að
gerast. Jeg á hjer við hinn ó-
þekta samsærismann. Einhver
maður hættir að hlýða skipun-
um. Hann varpar frá sjer vopn-
um sínum og leggur af stað
frá vígstöðvunum •— af stað
heim. Þetta breiddist út eins
og skógareldur. Menn yfirgáfu
stöðvar sínar •— einn , og einn
gða í hópum. Undirforingjamii
öskruðu og liðsforingjarnir köil
uðu — en þau hróp stóðu ekki
lengi. Heryjelin var ekki leng-
ur til.
Nú voru hjer aðeins menn,
hundruð þúsunda. Ein miljón
— eða enn fleiri. •— Því ættu
hundrað eða þúsund menn að
taka við fyrirskipunum frá ein
um manni? Hermennirnir rjeð-
ust þó sjaldan á foringja sína.
Persónulegur kunningsskapur
og virðing hvarf ekki með öliu,
þótt dáleiðslusvefninum ljetti.
Orðið „heim“ var á allra vör-
um, en áður hafði heraginn gei t
alla sljófa fyrir þessu orði.
Italir hefja árás — ægileg
mannvíg.
ÞEIR íoringjar, sem ákváðu
að halda heim með menn sína,
mættu engri mótspyrnu. Her-
mennirnir voru veikir og soltn-
ir, og skotgrafirnar tœmdust
skjótt.. Á heimleiðinni voru her
mennimir ávarpaðir af nýbök-
uðum ræðumönnum og lýð-
skrumurum, en það var aðeins
eitt, sem hermennimir kærðu
sig um að fá vitneskju um •—
hvort nokkur fæða eða farar-
tæki væru í grendinni. Þeim
fanst fjarstætt að nokkrum
skyldi hugkvæmast, að þeir
Ijetu innritast í nýjan þjóðern-
isher, því að þeir voru ekki að
yfirgefa einn herinn í því skyni
að ganga 1 annan.
Aðeins fáeinar herdeildár
voru eftir í skotgröfunum. Þær
höfðu verið nokkuð seinni að
hrista af sjer dáleiðslusljenið.
Og einmitt nú hófu óvinirnir
sókn. Var það löngun ítlanna
að binda endi á stríðið með stór
kostlegu blóðbaði vegna þeirra
Framhald á 8. síða