Morgunblaðið - 22.06.1944, Blaðsíða 7

Fimtudagur. 22. júní 1944.
MOBGONBLAÐIÐ
. J
EIGINKONA
LANDRÁÐAMANNS
JUDAS Iscariot, illræmdasti
og svívirðilegasti svikari allra
tíma, var ókvæntur, og síðari
tíma kynslóðir geta því ekki
vitað, hvað frú Iscariot hugs-
aði í þann mund, er Kristur var
svikinn. En næstum allir svik-
arar nútimans, alt frá Laval til
Vidkun Quisling, eru kvæntir.
Kastljósin hafa fallið á quisl-
ingana sjálfa, en konur þeirra
hafa staðið í skugganum. En
hverskonar konur eru þær? Eru
þær valdafíknar eins og eigin-
menn veirra? Eru þær ham-
ingjusamar? Erú þær skefldar?
Eiga þær hlutdeild í hinum
fyrirlitnu svikabrögðum eigin-
manna sinna? Eru þær einfald-
ar, barnalegar eða gáfaðar?
Hvernig er líf þeirrar konu,
sem gift er landráðamanni?
Jeg hefi oftar en einu sinni
hitt frú Maríu Quisling, og jeg
hygg mig þekkja hana nægilega
til þess að reyna að lýsa sál-
fræðilega lífi hennar og lífs-
þrám. Jeg veit hvernig hún lif-
ir, jeg gjörþekki umhverfið,
sem hún lifir í, og framar öllu
öðru er mjer vel kunnugt um
það, að hún er fjarri því að
vera hamingjusöm.
Jeg hitti Maríu Quisling í
fyrsta sinn fyrjr næstum því
tuttugu árum síðan. Hún er
fædd í Rússlandi og var um
þetta leyti starfandi sem þýð-
andi og skrifstofustúlka hjá
rússnesku stjórninni. Fundum
okkar bar saman í Karkov,
fæðingarbæ hennar — borg,
sem liðið hefir hinar ægilegustu
þjáningar í þessari styrjöld.
Hún kyntist Quisling
í Rússlandi.
HÚN var þá ung og lagleg,
ekki fullra tuttugu ára að aldri,
há og grönn, og með stór djúp-
læg augu. Þessi hungursneyðar
ár 1922—23 vann jeg í Rúss-
landi á vegum Rauða krossins
og Þjóðabandalagsins við skipu
lagningu á matvæla- og fatn-
aðarúthlutun til íbúanna.
Sá maðurinn, sem einna mest
gerði fyrir rússnesku þjóðina
um þassar mundir, var hinn
mikli norski heimskautafari,
Friðþjófur Nansen, einhver
mesti hugsjónamaður vorra
tíma. Það var Nansen, sem
kynti mig fyrir einkaritara sín-
um, Vidkun Quisling, höfuðs-
manni. Quisling var' hávaxinn,
ekki eins feitur og hann er nú,
frísklegur og þróttmikill í út-
liti. Mjög skömmu eftir fund
okkar kynti hann mig fyrir
hinni fögru konu sinni, Maríu.
María var vel mentuð ung
stúlka. Hún talaði vel ensku og
var allmjög Sovjet-sinnuð og
reyndi að sannfæra eiginmann
sinn um það, að Sovjetríkin
væru á framfarabraut og ættu
sjer mikla framtíð. Um þetta
leyti sagði bæði hún og eigin-
maður hennar oft við mig: —
„Þrátt fyrir hungursneyðina er
ástandið betra nú en það var á
dögum keisarastjórnarinnar. —.
Rússar eru frábær þjóð“.
Þegar jeg fór frá Rússlandi,
voru Quislinghjónin í Moskva.
Vidkun Quisling var þar í þjón-
ustu bresku stjórnarinnar. Þetta
var árið 1927, er allsherjar-
verkfallið mikla stóð yfir í Bret
landi. England hafði slitið
stjórnmálasambandvnu við Rúss
Eftir Ingrid
von Rosen,
greifafrú
Komst jeg síðar að því, að
Quisling hafði um sig 150
manna lífvörð.
AHir kannast við norska nasistaleiðtogann Quisling,
sem um alllangt skeið hefir mjög sóst eftir frægð og
völdum, og nú að lokum hlotið þann vafasama heiður
að vera þektur um allan heim sem illræmdasti land-
ráðamaður nútímans. Eftirfarandi grein fjallar um
konu Quislings, Mariu Quisling, sem lítt stendur manni
sínum að baki um metorðagirnd og valdafýsn, Frá-
sögn greifafrúarinnar von Rosen er færð í letur af
blaðamanninum Kurt Singer.
ur saman um það, að ef lof-
orðið fengist, skyldi hjálpar-
starfsemin rekin í smáum stíl
fyrst í stað, meðan reynt væri,
hversu mikil alvara fælist bak
við loforðið. Fyrst í stað skyldi
því aðeins senda smávægilegar
vörusendirigar til landsins og
athuga síðan, hvort nasistarnir
slæg'ju eign sinni á sendingarn-
ar. Auðvitað var ekki ætlast
til þess, að jeg skýrði yfirvöld-
um Quislings frá þessum áform
Fyrri
land, af því að Rússar höfðu
stutt verkfallsmennina bresku
og skipulagt ýmiskonar upp-
lausnarstarfsemi. Norðmenn
höfðu tekið að sjer að gæta
breskra hagsmuna í Rússlandi,
og hafði norska stjórnin skipað
Vidkun Quisling til þeirra
starfa.
Jeg man það glögt, að Quisl-
ing hlaut breskt heiðursmerki í
viðurkenningarskyni fyrir þjón
ustu sína í þágu Bretlands.
Kona hans, María, var sjer-
staklega hreykin af þessari upp
hefð. Minningin um þessa tíma
stóð mjer mjög skýrt fyrir hug-
skotssjónum, er María og Vid-
kun Quisling lýstu yfir fyrir
skömmu: „England er svarinn-
fjandmaður allrar menningar“.
Þessi yfirlýsing vqr birt og
mjög á lofti haldið í öllum blöð-
um nasista.
Jeg hafði dvalist í Frakklandi
og Sviss, ferðast mikið, og hafði
alveg gleymt Quislingshjónun-
um. Það var svo árið 1931, að
jeg rak einhverju sinni augun
í blaðafrjett þess efnis, að Vid-
kun Quisling hefði verið skip-
aður hermálaráðherra í Noregi.
Síðar, 9. apríl 1940, frjett^ jeg
það, sem heimurinn allur nú
veit, að Quisling hefði svikið
Hákon konung, hefði afhent nas
istum fósturjörð sína og væri
orðinn lepp-einræðisherra nas-
ista í landi miðnætursólarinn-
ar. Fregnir þessar hrygðu mig
mjög, því að þegar jeg þekti
Quislingshjónin, voru þau gáf-
uð, heiðvirð og hugsjónarík, að
því er mjer virtist. En jeg vjssi,
að metorðagirndin og valda-
fýsnin geta eyðilagt hina bestu
*
eiginleika. Mjer var einnig
kunnugt um það, að María
Quisling var kona sem þráði
frægð. Hún vildi baða sig í
frægð manns síns, og hún tald-
ist til þess flokks kvenna, sem
þrá að skapa eiginmönnum sín-
um mikinn frama.
Quislingar — samnefni
allra landráðamanna.
JÉG VONAÐI, að jeg myndi
aldrei sjá þap aftur. Nafnið
Quisling var nú notað í öllum
málum heims, sem heiti á land-
ráðamönnum og svikurum. Og
jeg vildi ekki hafa nein skifti
við svikara. En viðburðarásin í
þessari styrjöld er óútreiknan-
leg, og óvæntir atburðir eru
daglegt brauð. Einn þessara ó-
væntu atburða gerðist, er stjórn
arerindreki hlutlauss ríkis kom
í heimsókn til mín á heirriili
mitt í Stokkhólmi. Jeg hafði
þekt mann þenna um margra
grein
María Quisling.
ára skeið og hafði starfað með
honum í Rússlandi árið 1922
við að senda ýmiskonar hjálp-
argögn til Ukrainu, Kákasus og
Armeniu.
Jeg hafði grun um fyrirætl-
un hans með þessari heimsókn.
Hann vildi fá mig til þess að
taka þátt í hjálparstarfsemi, en
við slíka starfsemi hafði jeg
unnið hvað eftir annað árin
eftir heimstyrjöldina fyrri.
Hann kvað reynslu við slík
störf mjög dýrmæta, og það
væri skylda mín að veita nú
aðstoo mína. Þar að auki myndi
jeg hafa betri aðstöðu við þetta
starf en aðrir.
Jeg var í hópi þeirra fáu,
sem þektu Quisling persónu-
lega og voru í kunningsskap
við frú Quisling. Hann vilai
fá mig til þess að fara til Nor-
egs og fá leyfi Quislings til þess
að hjálparstofnun hans mætti
senda peninga, matvæli, hús og
fatnað til Noregs til hjálpar
þeim, sem orðið höfðu fyrir
ógnum nasista og mist höfðu
alt sitt af völdum styrjaldar-
innar.
Allir þeir, sem fje lögðu fram
til aðstoðar hinni hernumdu
norsku þjóð, óttuðust, að mat-
vælin og hin tilbúnu hús, sem
ætluð voru Norðmönrium,
myndu verða gerð upptæk af
nasistum og hinir þurfandi
Norðmenn myndu því ekkert
fá. Mjer var nú ætlað það hlut-
verk að fá loforð Quislings fyr-
ir því, að hjálparstarfið skyldi
ekki verða hindrað. Jeg var í
mjög miklum vafa um gildi
slíks loforðs, þótt það fengist,
því að jeg vissi, hversu oft
Adolf Hitler hafði rofið dreng-
skaparheit sín. En eftir nokk-
urra stunda viðræður fjellst jeg
á að fara til Oslo og freista að
fá þetta loforð. Við komum okk
um.
Oslo var sem dauð borg.
HIN gullna Oslo var sem
borg, er banvænn faraldur hafði
gengið yfir. Karl-Jóhannsgata,
sem hafði verið fjölfarnasta
gata borgarinnar, var nú mann-
laus. Verslanir voru tómar, en
hvarvetna voru tilkynninga-
spjöld Quislinga, myndir af
Hitler og einkennisklæddar
stormsveitir Quislings. Og hing
að pg þangað var krotað á vegg
ina „V“ eða „H—7“ •— stytting
á nafni Hákonar konungs sjö-
unda.
Grand Hotel var næstum
þjett skipað nasistaforingjum.
Það var ekki fyrr en eftir mikið
þjark, að jeg fjekk þar herbergi
gegn okurleigu. Jeg hafði ekki
gert neina ákveðna starfsáætl-
un, en áleit, að best væri að
ganga beint til verks og skrif-
aði því frú Maríu Quisling
brjef. Kvaðst jeg þar vona, að
hún myndi eftir mjer frá sam-
vérudögum okkar í Karkov.
Væri ætlun mín að dvelja
nokkra daga í Noregi, og myndi
mjer þykja mjög gaman að sjá
hana og spjalla við hana.
Snemma næsta morguns
hringdi siminn. María Quisling
hringdi sjálf til mín. Hún var
mjög fagnandi og talaði ást-
úðlega við mig á góðri norsku
með dálitlum rússneskum
hreim. „Þjer verðið að koma
strax og finna mig. Mjer þykir
altaf svo gaman að hitta gamla
kunningja". Bauð hún mjer að
koma til sín þenna sama dag
og borða með sjer ádegisverð.
Frú Quisling sendi bifreið
sína eftir mjer. Var jeg henni
mjög þakklát fyrir þá um-
hyggju, því að ekkert bensín
er að fá í Noregi, og það er því
varla nokkur leið að fá leigu-
bifreið í Oslo. Hún bjó 1 hinni
gömlu og veglegu Villa Grande,
sem norskur föðurlandsvinur
hafði áður átt. Vidkun Quisl-
ing hafði tekið hana eignarnámi
og umbætt hana.
Við ókum um það bil fimmtán
mílur vegar út úr borginni til
hins fagra Bygdöness, sem teyg
ir sig út í Oslofjörðinn. í um
hálfrar annarar mílu fjarlægð
frá höfðingajsetrinu nam bif-
reiðin staðar. Lífvörður Quisl-
ings rannsakaði bifreiðina, en
okkur var leyft að halda áfram
för okkar undir eins eftir að
jeg hafði sýnt þeim, að jeg hafði
engin vopn falin i handtösku
minni. Alt umhverfis mig sá
jeg vjelbyssuhreiður, sem út-
búin höfðu verið bæði til varn-
ar gegn flugvjelum og árásar-
mönnum, ef uppreisn skyldi
brjótast út. í húsunum umhverf
is hafði lífvörðurinn aðsetur.
Húsið var skreytt stolnum
listaverkum.
MJER til mikillar undrunar,
tók María Quisling sjálf á móti
mjer í garðinum en ekki þjón-
ar hennar. Samstundis og jeg
steig út úr vagninum kom hún
í áttina til mín. Hafði hún aug-
sýnilega beðið mín í garðinum,
en þaðan er fagurt útsýni yfir
Oslofjörðinn.
María Quisling faðmaði mig og
kysti ástúðlega. Fann jeg til
andstygðar á þessari rússnesku
venju, en jeg vissi, að ef jeg
ljeti í ljós einhverja andúð,
myndi fyrirætlun mín farin út
um þúfur áður en jeg einu sinni
hefði fengið tækifæri til þess
að skýra frá erindi mínu.
Hún var klædd ljettum blá-
um sumarkjól, var í brúnum
skóm og bar „Sólarkross“
Quislings — norska hakakross-
inn — á brjóstinu. Krossinn var
úr gulli.
Setrið var fagurt og húsbún-
aður allur mjög smekklegur, og
jeg sá, að María myndi þar hafa
verið að verki. Hreykin mjög
sýndi hún mjer húsið. Síðan
fór hún með mig upp í njósn-
arturninn, svo að jeg gæti til
fulls notið útsýnisins yfir Oslo-
höfn og Oslofjörðinn.
Útsýnið frá turninum var ó-
neitanlega fagurt, en jeg var
ekki í því skapi, að jeg gæti
fyllilega notið þess. Jeg var
hrædd — hreinskilnislega
sagt hrædd — við þenna stað.
Hús þetta, sem Quisling hafði
gefið nafnið „Gimlé“ eftir
fornri norskri sögu, var altof
stórkostlegt fyrir hugmynda-
flugið. í húsinu voru fjörutíu
og sex herbergi, og skrautið var
svo stórfenglegt, að það var
einna líkast því, að maður væri
staddur í álfheimi. Jeg sá lista-
verk eftir Rembrandt, Diirer,
Munch og frummyndir eftir
Rodin — alt „fengið að láni“
í listasöfnum í Oslo. En María
ljet sig það augsýnilega engu
varða. Hún var hreykin af mál-
verkum sínum og myndastytt-
um og virtist alls ekki telja
neitt óeðlilegt að þau væru hjer
í húsi hennar, í stað þess að
vera í listasafni rikisins.
Við gengum gegnum veislu-
sali, bókasöfn, landabrjefaher-
bergi og tugi svefnherbergja og
lestrarherbergja áður en við
komumst upp í athugunarturn-
inn. Á setri þessu hafði áður
verið veðurathugunarstöð. Mar
ía sagði við mig: „Vidkun eyð-
ir miklum tíma í að athuga
stjörnurnar hjeðan. Við höfum
bæði mikinn áhuga á stjörnu-
fræði. Hefir þú nokkuð kynt
þjer stjörnufræði?“
Jeg hristi þegjandi höfuðið.
Alt í einu sá jeg hina fornu
rússnesku dulspeki birtast í
þessari konu. Að síðustu upp-
götvaði jeg nú hvað það var,
sem mjer hafði fundist svo ein-
kennilegt við hana frá því fyrst
er jeg sá hana eftir öll þessi ár.
I gegnum hina djúpu dulspeki-
trú hafði einhver illur andi —
einhverskonar veikleiki — náð
tökum á henni, og hafði einnig
haft áhrif á eiginmann hennar,
einræðisherrann Vikun Quisl-
ing.