Morgunblaðið - 25.06.1944, Blaðsíða 4
4
MOi. GUNBLAÐIÐ
Sunnudag'ur 25. júní 1944,
iKm&tittMftltffr
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgSarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjóm, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði ,innanland3.
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið. 50 aura með Lesbók.
Itrekaðar tilraunir
STRAX eftir haustkosningarnar 1942 átti Sjálfstæðis-
flokkurinn frumkvæði að því, að tilraunir væru gerðar til
þess að skaþa samstarf allra flokka um stjórn landsins.
Þá þegar var ljóst, að ekki myndu duga nema öflug sam-.
tök alira flokka til þess að skapa öryggi í efnahagsmálum
þjóðarinnar, ráða við dýrtíðina, varðveita verðgildi krón-
unnar og tryggja framtíðinni ávexti þess ágóða, er þjöð-
inni hafði hlotnast á stríðsárum. Reyndin varð sú, að
himim þrem þingflokkunum þóknaðist að víkja Sjáif-
stæðisflokknum tii hliðar, — sem þó hafði átt langmestu
fylgi að fagna í kosningum, — og gera sjálfir tilraunir til
að bræða sig saman um þriggja flokka stjórn. Niðurstað-
an varð myndun núverandi stjórnar, sem öllum er fyrir
löngu ljóst orðið, að fær ekki við neitt ráðið, enda ekki
haft hug á því, að láta til skarar skríða, er til átaka hefir
komið.
Landsfundur Sjálfstæðisflokksins, er haldinn var á síð-
astliðnu sumri tjáði sig samþykkan samkomulagsti-lraun-
um þeim, er miðstjórn og þingflokkur höfðu staðið að og
samþykti ályktun á þá leið, að hann teldi æskilegt, að
Sjálfstæðisflokkurinn ynni að því áfram, að koma á sem
víðfcækastri sjórnmálasamvinnu í landinu og að m-ynduð;
yrðí þingræðisstjórn, er nyti stuðnings meirihluta Al-
þingis.
Það hafa ekki farið leynt þær tilraunir, er að undan-
förnu hafa verið gerðar til þess að mynda trausta þing-
ræðisstjórn, og mun Sjálfstæðisflokkurinn enn hafa átt
þar sinn hlut að máli. Þessum tilraunum hefir verið mis-
jafnlega tekið og af sumum blöðum með alvöruieysi. Þeir,
sem að þeim hafa staðið, hafa verið sakaðir um hjegóma-
skap og valdabrölt. Engin ástæða er til að kippa sjer upp-
viS .slíkt.
Eftir á mun það augljóst verða og játað, að allar til-
raunir til þess að sameina þjóðina nú og koma á pólit-
ísku samstarfi voru rjettar. Og því ver mun fara sem leng-
ur d -egst, að þær beri árangur.
Breytt hugqríar
ÞAÐ FER VART hjá því, að menn hafi veitt því eftir-
tekt, að hið nýstofnaða lýðveldi hefir gerbreytt hugarfari-
fólksms. Aldrei hefir íslenska þjóöin verið eins vel mót-
uð tii samheldni og samstarfs og raun varð á vikurnar
rneðan verið var að stofna lýðveldið. Og aldrei hefir
sundurlyndi og flokkadrættir átt eins lítil ítök í tiuga
þjóðarinnar og nú, eftir að lýðveldið var stofnað.
Vafalaust munu einhverjir líta svo á, að þessr hugar-
farsbreyting þjóðarinnar verði ekki varanleg, heldur sje
hún aðeins stundarfyrirbrigði, sernrnuni hverfa jafnskjótt
og hátíðarvírpan er runnin af.
Það er að visu rjett, að þjóðin er nú í hátíðarskapi, og
iýðveid.ið hefir kallað fram alt hið besta og göfugasta,
sem í henni býr. En hitt er jafnvíst, að þjóðin vill að upp
verði íeknar nýjar leikreglur í hinni pólitísku baráttu.
Hún vill að sundrungin hverfi, og að stjórnmálaflokkarnir
taki upp náið samstarf um lausn vandamálanna. Þjóðini
trúir því, að þetta sje farsæiast fyrir hið unga lýðveldi.
Stjórnmálaleiðtogarnir geta mestu um það ráðið, hvort
þessar vonir fólksins eigi eftir að rætast. Að sjáifsögðu
hafa stjórnmálamennirnir orðið þess varir, hvar hugur
fólksins er og hvers það óskar. Og því ber þá líka að íagna,
að stjórnmálaleiðtogarnir hafa, eftir stofnun lýðveldisins,
hvatt til samheldni og samstarfs flokka og stjetta. En
stjórnmálamennirnir mega ekki láta sitja við orðin tóm.
Þeír verða að sýna í verki, að þeir hafi meint það, sem
þeír hafa verið að segja fólkinu.
Næstu vikurnar skera úr um það, hvort stjórnmálaleið-
togarnir hafa mælt af heilindum, eða aðeins til að þókn-
ast þjóðinni, þegar þeir nú hafa verið að boða náið sarn-
starf flokka urn meðferð og lausn vandamálanna.
Landhelgi
lýðveldisins
NOKKRU áður en Alþingis-
hátíðin 1930 hófst, var íslensku
þjóðinni tilkynt, að þegar Al-
þingi kæmi saman á Þingvöll-
um og yrði þar sett á þúsund-
asta afmælisári sínu, mundi
það segja upp og ,,samþykkja
einhver þau lög, sem mikils-
varðandi eru fyrir þjóðina og
eftirtekt vekja *utan lands og
innan.“
Þetta var ekki gert.
Að vísu var lýst yfir ævar-
andi hlulleysi íslands og ís-
lensku þjóSarinnar, ep utan-
lands þótiu þetta engin eftir-
tektarverð tíðindi, því fjöldi
smáþjóða hafði þegar áður
samþykt slíkar yfirlýsingar og
nýafstaðin heimsstyrjöld var
búin að sýna það og sanna, að
slík löggjöf er að engu höfð,
þegar í harðbakkana slær og
vopnin eru látin tala.
Innanlands vakti þessi yfir-
lýsing hvorki eftirtekt nje
fögnuð. Og ástæðan var sú, að
alla þá stund frá því að Island
1. des. 1918 var viðurkent fujl-
valda ríki, höfðu margir Is-
lendingar gert sjer vonir um,
að efst á dagskrá yrði hjá Al-
þingi og ríkisstjórn, að vinna
aftur undir ríkið forn rjettindi,
sem voru í þann veginn að glat
ast og þá einkum og sjer í lagi
að fá viðurkenda landhelgina
kringum íslands eins og hún
var að fornu og á að vera.
Þótti þeim, sem um þetta
hugsuðu, 1000 ára afmæli Al-
þingis sjerstaklega til þess
kjörið, að ganga á því þingi frá
þessu merka máli og þýðing-
armiida fyrir framtíð þjóðar-
innar, þar sem mjög svo iík-
legt var að aðrar þjóðir —
einkum stórþjóðirnar eða stór-
veldin svo nefndu, — myndu
fallast á löggjöfina sem afrpæl-
isgjöf iil elsla þjóðþingsins í
heimi, og það ,því fremur, þar
sem aðallega valt á atkvæði eða
ah'öðu Stóra-Bretlands.
'Vleð fiö’úa lagaákvæða á 18.
öld voru takmörkin fyrir versl
un og veiði útlendinga á hafinu
kringum ísland sett fjórir — 4-
mílufjórðungar frá ystu eyjum
og annesjum í haf út um stór-
straumsfjöru og þcim auk þcss
bannað að stunda fiskiveiðar í
fjörðum og flóum Islands.
Samskonar ákvæði voru í
konungsúrskurði 22. febr. 1812
og í brjefi utanríkisráðuneyt-
isins 11. des. 1833 og í brjefi
dómsmálaráðuneytisins 18. 4.
1859.
Með tilskipun 12. febrúar
1872, sem lögð var fyrir Al-
þjngi í frumvarpsformi, var
svodyrir rnælt um landhelgina,
að takmörk hennar skuli vera
„eins og þau eru ákveðin i hin-
um almemia þjóðarrjetti, eða
kunna að verða sett fyrir ísland
með sjerstökum samningum við
aðrar þjóðir“.
í þjóðarrjeltinum eru engar
þjóðrjellarreglur um víðáttu
landhelginnar og einungis einn
samningur hefir verið gerður
milli Danmerkur og Stóra-Brel
lands um tilhögun á fiskiveið-
um danskra og breskra þegna
á hafinu umhverfis Færeyjar
og ísland, en í honum er land-
helgin talin aðeins „3 fjórðung-
ar úr mílu út frá ystu takmörk
um, þar er sjór gengur eigi vfir
Framh. á bls. T.
f\Jí(uerji á(riJo
Íl-Á
♦*» ♦*.♦*»•*.t**»**»*M*M*Mj***«***•*M*,*I* ^
/ f.f *
cic^legcL hj'inu
Nýr þjóðsöngur.
MARGIR HAFA veitt því eft-
irtekt, að íslenska þjóðin er að
taka sjer nýjan þjóðsöng. Það
hefir ekki farið fram nein sam-
kepni um þann söng og engin
verðlaun verið veitt og dóm-
nefndin er þjóðin sjálf.
Hinn nýi þjóðsöngur er „Island
ögrum skorið“ eftir Eggert Ólafs
son, en lagið er eftir Sigvalda
Kaldalóns sem kunnugt er.
Þetta lag og ljóð var mest surig
ið allra á þjóðhátíðinni og það
skeikar ekki, að hvar sem mað-
ur kemur þessa dagana og menn
taka lagið, skipar „ísland ögrum
skorið" heiðurssessinn.
Þannig verða þjóð-
söngvar tit.
EN ER ÞAÐ ekki einmitt á
þenna hátt, sem þjóðsöngvar
verða til? Þjóðin velur þá sjálf.
Þeir koma af sjálfu sjer á eðli-
legan hátt, en ekki með því, að
einhver nefnd segir: „Þetta á að
vera þjóðsöngur ykkar, góðir
hálsar og kyrjið nú hver sem
betur getur!“
„Island igrum skorið“ er til-
valinn þjóðsöngur og hanfi verð-
ur það, ef þjóðin ákveður svo
sjálf. Lagið hefir flesta þá kosti,
sem þjóðsöngvar þurfa að hafa.
Það geta allir sungið það
en það er atriði, sem er mikils-
virði. Hinn gullfallegi þjóðsöng-
ur, eða þjóðsálmur okkar „Ó,
guð v»rs lands“ hefir ávalt ver-
ið erfiður í söng. Það fundu
menn best núna á þjóðhátíðinni.
Allir vildu syngja með, en það
voru ekki nema bestu raddmenn,
sem gátu sungið lagið svo vel
færi og það er ekki skemtilegt á
hátíðlegum stundum að heyra
söfnuðinn springa í miðju lagi á
sjálfum þjóðsöngnum. Auk þess,
sem það eru fjölda margir, sem
leggja ekki út í að syngja með
megna þess, að þeir vita, að lag-
ið er rödd þeirra ofviða.
Jeg spái því, að það munu ekki
líða mörg ár þar til allir verða
sammála um, að „ísland ögrum
skorið" sje okkar þjóðsöngur, en
það mun þjóðin sjálf ákveða. *
•
Ómenningarýottur.
MAÐUR NOKKUR ferðaðist í
bil austur á Þingvöll, þaðan um
Sogsveg, ©lfus og vestur yfir
Hellisheiði til Reykjavíkur í
fyrrahaust. Á þessari leið, sem
er eitthvað á annað hundrað
kílómetrar, taldi hann rúmlega
100 tómar eða brotnar brenni-
vínsflöskur meðfram veginum.
Maður þessi var þó engan veg-
inn í flöskuleit. Hann var í
skemtiferð, en komst ekki hjá
að sjá hvernig einn af aðalþjóð-
vegum landsins og einn af hin-
um fjölfarnari er varðaður.
En það eru ekki einungis á-
fengisflöskur, sem menn kasta
frá sjer við vegina er þeir eru á
ferðalagi. Brjefa,rusl, tómir kass-
ar og úrgangur allskonar liggur
á víð og dreif meðfram þjóðveg-
unum á íslandi. Þetta ber vott
um ómenningu í hæsta máta og
þarf að taka fyrir það hið fyrsta.
Hjer duga sennilega engin lög
eða reglugerðir, heldur samtök
fólksins.
Vonandi má ganga út frá, að
flestir, ef ekki allir, sem fleygja
frá sjer rusli við þjóðvegina, eða
þar sem þeir á úti í náttúrunni,
geri það af hugsunarleysi.
Það er svo lítil fyrirhöfn fyrir
menn, er þeir þurfa að losna við
rusl og úrgang á ferðalögum, að
grafa það niður, eða stinga því
niður í gjótu og setja stein yfir,
•>*>*>*>*>*>*>*>*>*>*>*:**>*>*:*4i
að ekki ætti að vera til of mikils
ætlast, að allir gerðu sjer að
skyldu að gera það þegjandi og
hljóðalaust.
•
Ruslið á Þingvöllum.
FERÐALANGAR, sem komið
hafa á Þingvöll undanfarna daga,
virðast hafa áhyggjur af því,
hve mikið rusl er þar um Stlla
móa. Pappír og spítnabrak og úr-
gangar alstaðar, hvar sem litið
er. Rjett er það, að ljótt er að
sjá, en jeg tel enga ástæðu til að
menn þurfi að hafa neinar á-
hy.ggjur af þessu.
Það er nú heil sveit manna fyr
ir austan, sem vinnur að því að
taka niður palla og annað, sem
sett var upp vegna hátíðahald-
anna. Þeir verða sjálfsagt látnir
vinna að því að hreinsa til á
Þingvöllum. Það er ekki nema
eðlilegt, að þess sjáist einhver
merki, að þarna voru um 20.000
manns í slæmu veðri.
Maðurinn í ópressuðu
buxunum, sem
gleymdist.
Á TÚNBLETTI við Lækjarg.
er myndastytta af einu vinsæl-
asta þjóðskáldi íslands. Skáld-
inu, sem ljúfast hefir kveðið um
náttúru íslands og fegurð. Það er
stytta Fjölnismannsins, Jónasar
Hallgrímssonar.
Þarna hefir hann staðið árum
saman í „ópressuðu buxunum"
sínum og mjer er næst að halda,
að margir sjeu þeir Reykvíking-
ar, sem ekki hafa hugmynd um,
hvaða náungi þetta er, enda er
ekkert á fótstalli styttunnar, eða
þar í kring, sem bendir til, hver
maðurinn sje og hversvegna hon
um hefir verið reistur minnis-
varði í miðri höfuðborg íslands.
Enda fór það svo, að „maður-
inn í ópressuðu buxunum"
gleymdist, er þjóðin hjelt hátíð
sína á dögunum. Kanske var það
þó ekki algjör gleymska, en svo
mikið er. víst, að hann var lát-
inn mæta afgangi.
Einn var þó sá maður, sem
ekki gleymdi Jónasi Hallgríms-
syni. Það var, listamaðurinn
Eggert Stefánsson. Hann fór og
lagði sveig á leiði skáldsins. Og
svo var það ekki fyrr en síðar,
að Jónas Hallgrímsson fjekk við
urkenningu frá hinu opinbera og
sveigur var lagður við fótstall
iíkneslýs hans.
Líkneski af Skúla
Magnússyni.
EINHVERSTTAÐAR hefi jeg
í riti sjeð Skúla fógeta Magnús-
son verið nefndan „föður Reykja
víkur“ og ekki mun sagan þar
vera misskilin nje úr lagi færð.
Þarf ekki að færa að því nánari
rök, því án innrjettinganna hans
Skúla er mjög vafasamt, hvort
Reykjavík hefði orðið sá versl-
unarstaður, sem raun vgrð á og
síðar höfuðborg landsins þegar
Skúli fógeti barðist fyrir „Nýju
innrjettingunni" hjer í Reykjey-
vík, var Reykjavík aðeins sveita
bær, ekki einu sinni verslunar-
staður.
Minningu Skúla hefir verið of
lítið haldið á lofti hjer 1 bænum.
Við ættum að heiðra minningu
þess mæta manns og viðurkenna
starf hans með því að reisa hon-
um minnisvarða. í Reykjavík er
nú risinn upp allverulegur og
myndarlegur vísir að iðnaði og
verslun. Samtök þeirra manna,
sem að iðnaði og verslun standa,
ættu að taka sig saman og láta
gera veglegt líkneski af Skúla
fógeta og setja það upp á góðan
stað hjer í Reykjavík.